Posted on 13/11/2017
Tối thứ bảy ngày 11/11, cô ca sỹ Mai Khôi bước xuống
phố Hà Nội, giương trên tay tấm biểu ngữ “Piss on you, Trump” (tạm dịch: Đái
lên mặt Trump) như một lời chào đón vị tổng thống Mỹ bất chấp nhân quyền khi đến
Việt Nam chỉ để diễn thuyết đôi ba câu chuyện kinh tài.
Ca sỹ Mai Khôi với tấm biểu ngữ "đái lên mặt Trump". Ảnh:
Facebook Do Nguyen Mai Khoi
Ngay sau đó, chính quyền Việt Nam đã lập tức cắt cử
một số nhân viên an ninh đến tận nhà chặn cửa, rồi buộc cô phải rời khỏi căn hộ
của mình. Còn trên mạng xã hội, 500 anh em miệt mài bàn ra tán vào chỉ trích cô
thậm tệ.
Bị chính quyền đàn áp vốn dĩ là chuyện không xa lạ
gì đối với giới bất đồng chính kiến. Nhưng lạ kỳ thay, lần này Mai Khôi còn bị
đàn áp tinh thần bởi chính những người trước nay vẫn kêu gọi dân chủ, tự do. Kẻ
phán rằng muốn dân chủ trước hết phải văn minh, người thốt lên sao lại có thứ tự
do nào cho người ta cái quyền xúc phạm nhân phẩm, mà lại là nhân phẩm của một vị
tổng thống Mỹ! Theo họ, Mai Khôi đang làm người ta có cái nhìn xấu xí về những
người đấu tranh cho dân chủ, tự do. Song có phải vậy không?
Chuyện
ngoài kia
Việc giễu cợt, châm biếm các chính trị gia luôn là
chuyện thường, mà đến cả tổng thống Mỹ dù Obama hay Trump cũng không là ngoại lệ.
Tranh biếm họa Tổng thống Obama của họa sỹ Steve Breen, người đã đạt giải
Pulitzer năm 2009 nhờ những bức tranh châm biếm đầy quyền năng, rõ ràng và hài
hước của mình.
Không ai gọi những hành vi kiểu này là “báng bổ” hay
“hạ cấp”. Nó đơn thuần là một cách biểu đạt sự yêu ghét cá nhân hết sức ôn hòa,
mà chẳng hạn như trong bức ảnh trên là cách thể hiện quan điểm chính trị của họa
sỹ Steve Breen về cái kiểu Tổng thống Obama “bợ đỡ truyền thông” hồi còn tại vị.
Cũng phải nhắc tới một trường hợp nổi tiếng hơn
nhưng cũng tàn khốc hơn: chính là vụ xả súng ở tòa soạn tờ Charlie Hebdo bên nước
Pháp hai năm trước. Xưa nay, Charlie Hebdo luôn đặt tinh thần tự do biểu đạt
lên trên tánh phải đạo chính trị, nó sẵn sàng vẽ tranh chế giễu mọi chính trị
gia, mọi tôn giáo, hay tất tần tật các chủ thuyết trên đời. Bất chấp vụ khủng bố
làm chết mười hai người, bảy ngày sau Charlie Hebdo vẫn cho ra số báo mới với
trang bìa là một bức biếm họa tư tưởng tôn giáo cực đoan.
Trang bìa của tờ Charlie Hebdo số ra ngày 14/1/2015 sau vụ khủng bố. Ảnh:
Pascal Guyot/Huffington Post/Getty Images
Không thiếu gì ý kiến phản đối. Và đâu phải ai cũng
ưa quan điểm, khoái cách làm của Steve Breen hay Charlie Hebdo. Nhưng không hề
có một chính quyền dân chủ nào lại đi đàn áp những tiếng cười ôn hòa. Và khó mà
kiếm đâu ra một lời chỉ trích những bức tranh ấy rằng chúng bêu xấu nền dân chủ
hay làm bẩn hai chữ tự-do, như cái cách mà cộng đồng mạng Việt Nam đang công
kích Mai Khôi hiện tại.
Sắc
màu của tự do
Những người Việt Nam quen sống trong cảnh độc tài có
lẽ cảm thấy ngượng ngùng khi nhìn cảnh một cô gái giương biểu ngữ đòi “đái lên
mặt” ai đó (cổ lại còn không bận áo ngực!), rồi ngỡ ngàng khi coi những vũ công
bận đồ hở hang in những hình ảnh linh thiêng của một tôn giáo nào đó mà nhảy giữa
quán bar. Họ đi từ ngạc nhiên này tới ngạc nhiên khác, bởi lẽ tâm thức của một
dân tộc chuộng lễ nghĩa khó làm họ thấy ổn với những điều coi có vẻ lạ thường.
Họ tưởng rằng dân chủ phải là thứ gì đó thanh tao lắm.
Quả là một ý nghĩ không thể sai lầm hơn. Đi cùng với dân chủ luôn là quyền tự
do biểu đạt, mà đã là tự do thì mang đủ sắc màu. Như tranh Steve Breen. Như tờ
Charlie Hebdo. Hoặc như bức biếm họa “Trump làm tình với Bannon” của họa sỹ người
Áo Marian Kamensky dưới đây.
“Trump làm tình với Bannon”, tranh
của Marian Kamensky.
John Stuart Mill, một triết gia của Kỷ nguyên Khai
Sáng, viết trong cuốn “Luận về tự do” nổi tiếng của mình rằng: “Sự tự do của
con người bao hàm quyền tự do làm những gì mình thích mà không gặp phải trở ngại
từ phía đồng loại, miễn sao điều ta làm không gây hại cho họ, dẫu rằng họ có
nghĩ hành vi của ta là xuẩn ngốc, vô lý hay sai lầm”. Đối với Mill, “không một
xã hội nào, mà trong đó các quyền tự do này không được tôn trọng, lại được xem
là có tự do”.
Vậy mà ngay ở ta, cái việc giương một dòng chữ thôi
(chưa làm hại tới ai) cũng đã làm người người nhà nhà phẫn nộ và thậm chí họ
còn ủng hộ cho hành vi chèn ép của nhà cầm quyền. Một xã hội tự nhận mình là tự
do song lại muốn tước đi của cá nhân những quyền tự do cơ bản nhất, chỉ vì khát
chút thanh tao.
Hơi
thở của dân chủ
Hãy nghe Alexandre Dumas con (tác giả cuốn Trà hoa nữ,
xin phân biệt với Alexandre Dumas cha, tác giả cuốn Ba chàng lính ngự lâm) của
Viện hàn lâm Mỹ thuật Pháp từng dùng những lời lẽ chua ngoa đến thế nào: “Từ cuộc
gặp gỡ hoang đường nào của một con ốc sên với một con công, từ cặp phản đề sinh
dục nào, từ đám nước rỉ ra béo mỡ nào lại có thể nảy vòi một vật có tên là tiên
sinh Gustave Courbet? Dưới cái chụp dưỡng cây nào, được loại phân nào bón tưới,
là kết quả của một hỗn hợp nào giữa rượu, bia, đờm dãi và những mụn nhọt kếch
sù, đã mọc lên cái quả bí ngô lông lá và rỗng tuếch này, cái bụng mượt mà này,
hiện thân ngu ngốc và bất lực về sinh lý này của Cái Tôi?”*
Giới nghệ sỹ tinh hoa của nước Pháp khi xưa còn xài
những lời lẽ đả phá sâu cay đến vậy, thì một chữ “đái” của Mai Khôi đã bõ bèn
gì, mà lại khiến người ta ra sức mạt sát về tầm vóc, về đạo đức của cô?
Alexandre Dumas (con), đại văn hào nước Pháp thế kỷ mười chín.
Những người miệt thị Mai Khôi vì mấy lẽ thuần phong
mỹ tục chắc hẳn không hiểu rằng, dân chủ đâu phải chỉ cần mỗi quyền tự do biểu
đạt là đủ. Con người là đa dạng và khác biệt, họ cần phải được tự do theo đuổi
và thử nghiệm lối sống của mình. Mai Khôi cũng chỉ đơn thuần đang thực hành cái
quyền ấy của cô. Thử nghĩ mà coi, giả như tất cả đều quy phục dưới cái gọi chuẩn
mực hành vi đạo đức truyền thống, thì xã hội Việt Nam khác gì một đám đông đồng
nhất hết sức tẻ nhạt?
Một lần nữa lại phải nhắc nhớ quan điểm của Mill,
người đi đầu trong các triết gia bàn về tự do biểu đạt: “Ví như người ta cảm nhận
được sự phát triển tự do của cá tính là một trong những yếu tố quan trọng hàng
đầu của sự an sinh; đó không chỉ là yếu tố ngang bằng với mọi yếu tố được định
rõ bằng các danh từ như văn minh, truyền bá, giáo dục, văn hóa, mà tự thân còn
là một bộ phận và điều kiện quan yếu của tất cả những thứ ấy; thì tự do sẽ
không lâm vào tình trạng bị rẻ khinh.”
Không nghi ngờ gì nữa, tự do biểu đạt chính là hơi
thở của nền dân chủ lành mạnh. Hành động của Mai Khôi, vì thế, là một tiếng thở
phập phồng can đảm trong cái xã hội vốn bị bóp nghẹt tự do đã quá lâu.
—
Chú
thích:
Những trích đoạn của John Stuart Mill trong bài viết
này được trích từ bản dịch “Luận về tự do” của dịch giả Cao Hùng Lynh.
* Trích trong cuốn Leonard Shlain (bản dịch của Trần
Mạnh Hà và Phạm Văn Thiều), Nghệ thuật và vật lý, NXB Tri Thức,
2013.
------------------------------------
LIÊN
QUAN
14/11/2017
13/11/2017
RFA, 13-11-2017
13/11/2017
11/11/2017
Vơ
chồng ca sĩ Mai Khôi bị đuổi ra khỏi nhà sau khi biểu tình chống Trump
Bennett
Murray in Hanoi - The Guardian
12/11/2017
12/11/2017
12/11/2017
11-11-2017
10/11/2017
9/11/2017
No comments:
Post a Comment