Tôi vừa có một chuyến đi gần 1 tháng ở bên nhà. Đó
là một thời gian tương đối dài đối với tôi, một phần là vì công việc, và một phần
khác là nghỉ hè. Chính vì hai việc này mà tôi có dịp đi đây đó, và có dịp quan
sát quê hương - không phải từ phòng máy lạnh, mà từ thực địa. Tôi e rằng những
quan sát và cảm nhận của tôi hơi bi quan. Thú thật, tôi không thấy một Việt Nam
sẽ "tươi sáng", mà chỉ thấy một đất nước sẽ tiếp tục tụt hậu và lệ
thuộc, nhất là trong bối cảnh cộng đồng kinh tế ASEAN.
1. Một
đất nước trên đà suy thoái
Cái ấn tượng chung và bao quát trong chuyến về thăm
quê là đất nước này đang trên đà suy thoái hầu như về mọi mặt. Mặc cho những
con số thống kê kinh tế màu hồng được tô vẽ bởi Nhà nước, trong thực tế thì cuộc
sống của người dân càng ngày càng khó hơn.
Hơn 70% dân số là nông dân hay sống ở miệt quê, nên
chúng ta thử xem qua cuộc sống của một gia đình nông dân tiêu biểu, gồm vợ, chồng
và 2 con. Gia đình này làm ra gạo để các tập đoàn Nhà nước đem đi xuất khẩu lấy
ngoại tệ (và chia chác?) nhưng số tiền mà họ để dành thì chẳng bao nhiêu. Gia
đình này có thể có 5 công đất (hoặc cao lắm là 10 công đất), sau một năm quần
quật làm việc "bán mặt cho đất, bán lưng cho trời", cả nhà chỉ để
dành khoảng 10-15 triệu đồng, có khi còn không bằng một bữa nhậu của các quan
chức.
Cuộc
sống của người nông dân là nợ triền miên. Đầu mùa thì
vay ngân hàng để mua giống, mua phân, mua thuốc trừ sâu; thu hoạch xong thì phải
trả nợ cộng tiền lời cho ngân hàng. Rồi đến mùa vụ kế tiếp thì cái vòng vay -
trả nợ lại bắt đầu. Con của người nông dân đi học, thì mỗi đứa phải gánh ít nhất
là 10 loại phí khác nhau, có khi lên đến 20 phí!
Các trường, các uỷ ban nhân dân, các cơ quan công
quyền, v.v. đua nhau sáng chế ra những loại phí để moi móc túi tiền người dân vốn
đã quá ít ỏi. Họ không cần biết người dân có tiền hay không, phí là phí, và phải
đóng phí. Không ít gia đình không có tiền đóng phí nên cho con nghỉ học. Đã có
tình trạng người dân không đủ tiền trả viện phí nên tìm đến con đường tự tử.
Môi
trường sống xuống cấp thê thảm. Sự gia tăng dân số
gây áp lực cực kì lớn đến môi sinh. Mật độ dân số tăng nhanh, ngay cả ở vùng
nông thôn. Có thể nói rằng hầu hết các con sông ở Việt Nam đang chết. Tất tần tật,
kể cả heo gà và có khi cả người chết, cũng bị vứt xuống sông. Những con sông Việt
Nam đang chết vì chúng đã biến thành những bãi rác di động khổng lồ. Đó là chưa
nói đến sự xâm nhập của nước mặn vào các con sông vùng Đồng bằng sông Cửu Long,
một phần là do mấy cái đập lớn Tàu xây trên thượng nguồn của sông. Tôi cho rằng sự suy thoái về môi
trường là mối đe doạ lớn nhất đến sự tồn vong của đất nước.
Rác thải trên sông Lý Hòa. Ảnh dantri.com.vn/xa-hoi
Ở đất nước này, chính quyền đã mắc cái bệnh vô cảm
quá lâu, và bệnh đã trở thành mãn tính, rất khó cứu chữa. Cái bệnh vô cảm của
chính quyền nó còn lan truyền sang cả xã hội, mà trong đó mọi người dùng mọi
phương cách và thủ đoạn để tranh nhau ngoi lên mặt đất mà sống. Có thể nói cả
xã hội đang chạy đua. Cái chữ "chạy" ở Việt Nam đã có một ý nghĩa
khác. Dân chạy để đưa con cái vào đại học, vào cơ quan Nhà nước để hi vọng đổi
đời. Quan chức cũng chạy đua vào các chức vụ trong guồng máy công quyền, và họ
chạy bằng tiền. Tiền dĩ nhiên là từ dân. Thành ra, cuối cùng thì người dân lãnh
đủ. Sự suy thoái ở Việt
Nam diễn ra trên mọi mặt, từ kinh tế, môi trường, y tế, giáo dục, đến đạo đức
xã hội.
2. Đất
nước đang bị "bán"
Một anh bạn tôi vốn là một doanh nhân (businessman)
thành đạt cứ mỗi lần gặp tôi là than thở rằng đất nước này đang bị bán dần cho
người nước ngoài. Mà, đúng là như thế thật. Ở khắp nơi, từ Đà Nẵng, đến Nha
Trang, tận Phú Quốc, người ta "qui hoạch" đất để bán cho các tập đoàn
nước ngoài xây resort, khách sạn, căn hộ cao cấp. Một trong những "ông chủ"
mới thừa tiền để mua tất cả của Việt Nam là người Tàu lục địa.
Chẳng những đất đai được bán, các thương hiệu của Việt
Nam cũng dần dần bị các tập đoàn kinh tế nước ngoài thu tóm và kiểm soát. Chẳng
hạn như các tập đoàn Thái Lan đã thu tóm những thương hiệu bán lẻ và hàng điện
tử của Việt Nam. Tuy nhiên, người dân có vẻ "ok" khi người Thái kiểm
soát các cửa hàng này, vì dù sao thì người Thái đem hàng của họ sang còn có phẩm
chất tốt và đáng tin cậy hơn là hàng hoá độc hại của Tàu cộng.
Đó là chưa kể một loại buôn bán khác: buôn bán phụ nữ.
Phụ nữ Việt Nam được quảng cáo ở các nước như Tàu, Đài Loan, Singapore và Đại
Hàn. Chưa bao giờ người Việt Nam chịu nhục khi con gái VN được cho đứng trong lồng
kiếng như là những món hàng để người ta qua lại ngắm nghía và trả giá! Thử hỏi,
có người Việt Nam nào tự hào được khi đồng hương mình bị đem ra rao bán như thế.
Xin đừng nói đó là những trường hợp cá biệt; đó là tín hiệu cho thấy một đất nước đang bị suy thoái
về đạo đức xã hội.
3.
Tham nhũng tràn lan
Không cần phải nhờ đến tổ chức minh bạch quốc tế
chúng ta mới biết Việt Nam là một trong những nước tham nhũng nhất thế giới. Chỉ
cần tiếp xúc với hải quan, hay bất cứ cơ quan công quyền nào, người dân đều có
thể nếm "mùi tham nhũng". Tham nhũng từ dưới lên trên, từ bên này
sang bên kia, từ cấp thấp đến cấp cao. Có khi tham nhũng công khai, và kẻ vòi
tiền mặc cả cái giá mà không hề xấu hổ. Các cơ quan Nhà nước phải hối lộ các cơ
quan Nhà nước khác, và họ xem đó là bình thường. Ngay cả những ngành dịch vụ tưởng
như là "trí thức" như giáo dục và y tế mà cũng tham nhũng, và vì họ
có học nên tham nhũng ở hai ngành này còn "tinh tế" hơn các ngành
khác!
Có thể nói là
tham nhũng (và hối lộ) đã trở thành một thứ văn hoá. Cái văn hoá này nó ăn sâu vào não trạng của cán bộ Nhà nước. Đã là văn
hoá thì nó rất khó xoá bỏ một sớm một chiều. Ngay cả ông tổng Phú Trọng còn thú
nhận rằng trạng tham nhũng như "ghẻ ruồi, rất ngứa ngáy, khó chịu",
nhưng cho đến nay ông cũng không làm được cái gì để giảm tình trạng này.
4.
Xã hội bất an
Có thể nói không ngoa rằng Việt Nam là một xã hội bất
an. Đọc báo hàng ngày thấy tin tức về tội phạm dày đặc khắp nơi. Chẳng những sự
phổ biến của tội phạm, mà sự manh động của các vụ án càng ngày càng táo tợn.
Chưa nơi nào có những vụ giết người vô cớ như ở Việt Nam: chỉ một cái nhìn cũng
có thể dẫn đến cái chết!
Đáng ngại nhất là tội phạm đã lan tràn về tận vùng
quê. Ở quê tôi, nơi mà ngày xưa là một làng êm ả, ngày nay là một cộng đồng bất
an vì những vụ chém giết xảy ra hầu như hàng tuần! Người dân dưới quê cảm thấy
mệt mỏi, không muốn nuôi trồng gì nữa, vì nạn trộm cắp hoành hành triền miên.
Nuôi cá chưa đủ lớn thì đã bị trộm câu mất. Trồng một cây mít, trái chưa chín
thì đã có trộm hái dùm. Chưa bao giờ tình trạng trộm cắp phổ biến như hiện nay ở
vùng nông thôn.
Đó là chưa nói đến tai nạn giao thông vốn còn kinh
hoàng hơn cả trộm cắp. Ở Việt Nam, bước ra đường là chấp nhận rủi ro tai nạn,
thậm chí chết vì sự hỗn loạn của hệ thống giao thông. Thật vậy, tai nạn giao
thông ở Việt Nam đã và đang trở thành nỗi kinh hoàng của không chỉ người dân địa
phương mà còn ở du khách.
5.
Trí thức không có tiếng nói, không có phản biện
Theo dõi báo chí ở VN, dễ dàng thấy sự trống vắng tiếng
nói của giới trí thức. Trước một sự kiện tương đối quan trọng như đại hội đảng
csvn, mà không hề có bất cứ một bình luận độc lập nào, không hề có một bài phân
tích về các nhân vật chóp bu trong đảng, hoàn toàn không có một phát biểu mang
tính viễn kiến của bất cứ một nhân vật "lãnh đạo" tương lai nào! Thay
vào đó là những tiếng nói của những người mang danh "sư sĩ" nhưng
cách họ nói và ngôn ngữ của họ thì chẳng khác sự "cò mồi" là bao
nhiêu.
Trước hiện tình đất nước, giới có học nói chung có vẻ
lãnh đạm. Họ không quan tâm. Họ thường chạy trốn thực tế bằng cách biện minh rằng
"chỉ lo việc chuyên môn". Thật ra, cũng khó trách họ, vì nếu họ nói ra
những ý kiến thì có thể sẽ bị phạt nặng nề, thậm chí tù đày. Ngay cả yêu nước
là một tình cảm thiêng liêng mà cũng phải được tổ chức và ... cho phép. Một xã
hội đối xử với giới trí thức như thế thì làm sao bền vững được.
6.
Guồng máy quản lí bất tài
Thật ra, sự bất tài của quan chức Nhà nước không còn
gì là bí mật. Vì bất tài, nên họ thường "sản xuất" ra những qui định
hài hước, và có khi cực kì vô lí và phi khoa học. Chúng ta còn nhớ trước đây, họ
cho ra qui định mang danh "ngực nở chân dài" để được lái xe ô-tô, gây
ra một trận cười cấp quốc gia. Tưởng như thế đã là hi hữu, ai ngờ họ lạ tái xuất
với một qui định "trời ơi": Xe ô-tô 4 bánh phải có bình chữa cháy.
Qui định này làm trò cười cho cả thế giới và các hãng sản xuất xe hơi. Tưởng
qui định như thế đã là vô lí, họ còn cho ra một qui định "trên trời"
như xe trên 10 chỗ ngồi phải có găng tay và khẩu trang lọc độc!
7.
Tuy bất tài, nhưng guồng máy đó rất giỏi trong việc hành dân
Sự hành dân của guồng máy quản lí & hành chính của
Việt Nam phải nói là vô song trên thế giới. Đối với người dân, có việc đến cổng
công đường là một nỗi sợ, một cơn ác mộng. Hầu như không có một việc gì, từ nhỏ
đến lớn, mà trôi chảy lần đầu khi đến gặp các quan chức Nhà nước. Tôi về quê và
nghe nhiều câu chuyện hành dân mà nói theo tiếng Anh là "incredible"
-- không thể tin được. Chỉ cần cái họ viết sai dấu (như "Nguyển" thay
vì "Nguyễn") là cũng bị hành và tốn tiền triệu! Những lỗi sai chính tả
đó là của họ (quan chức, cán bộ), nhưng họ vẫn hành dân một cách vô tư. Họ tìm
mọi cách, mọi lúc để "đá" dân từ cơ quan này sang cơ quan khác, và biến
dân như những trái banh để họ làm tiền. Thực dân Pháp ngày xưa có lẽ cũng không
hành dân như cán bộ Nhà nước ngày nay.
Năm 2016 này Việt Nam sẽ tham gia Cộng đồng Kinh tế
ASEAN (ASEAN Economic Community hay AEC). Mục tiêu là hình thành một cộng đồng
kinh tế có khả năng cạnh tranh cao, hàng hoá và dịch vụ, đầu tư sẽ tự do lưu
chuyển giữa các nước thành viên. Tôi ghé thăm một đại học lớn ở Thái Lan vào
năm 2013, và giới trí thức bên đó đã bàn rất nhiều về viễn cảnh này, họ tư vấn
cho chính phủ để chuẩn bị hoà nhập vào AEC. Nhưng ngạc nhiên thay, ở VN rất ít
thảo luận về AEC và những tác động của nó đến cuộc sống của người dân!
Nhưng với tình trạng suy thoái, đất nước bị
"bán", tham nhũng tràn lan, xã hội bất an, trí thức không có tiếng
nói, guồng máy quản lí bất tài nhưng giỏi hành dân, thì không nói ra, chúng ta
cũng biết là khả năng cạnh tranh của VN không cao trong AEC. Khả năng cạnh
tranh không cao rất có thể dẫn đến nguy cơ lệ thuộc.
---------------------------------
No comments:
Post a Comment