Biên dịch: Nguyễn Huy Hoàng
29/01/2016
Aryeh Neier, Chủ tịch
Danh dự của Quỹ Xã hội Mở (Open Society Foundations) và người đồng sáng lập tổ
chức Theo dõi Nhân quyền (Human Rights Watch), là tác giả cuốn sách The International Human Rights Movement: A
History.
Hầu hết những ai hiến thân mình để bảo vệ các quyền
con người trên toàn thế giới cũng đều đồng ý rằng đây là một giai đoạn rất tồi
tệ đối với phong trào của chúng ta. Bằng chứng hiện diện ở mọi nơi.
Ngày nay, số người buộc phải di tản do chiến tranh
và sự đàn áp nghiêm trọng (của chính quyền) đang lớn hơn bao giờ hết kể từ sau
Thế chiến II. Nhưng việc ngăn cản người tị nạn tái định cư vẫn đang tăng mạnh,
phần lớn là do nỗi lo ngại trước các cuộc tấn công khủng bố ở nhiều quốc gia.
Quả thật, dưới danh nghĩa tăng cường an ninh, nhiều chính phủ đang vi phạm
nghiêm trọng các quyền con người cơ bản.
Các chính phủ Trung Quốc, Ai Cập, Ethiopia, Ấn Độ,
Israel, và Nga đang tiến hành – hoặc đang cân nhắc nghiêm túc việc tiến hành –
các bước làm thui chột xã hội dân sự bằng cách hạn chế các nguồn tài trợ sẵn có
cho các tổ chức phi chính phủ. Trung Quốc đã và đang đàn áp giới luật sư nhân
quyền. Ở Đông Âu, từ Hungary đến Ba Lan, chủ nghĩa dân tộc phi tự do đang trên
đà trỗi dậy. Ngay cả các nền dân chủ trưởng thành của Tây Âu và Hoa Kỳ cũng
đang chứng kiến sự ủng hộ ngày càng tăng của công chúng dành cho những chính trị
gia tán thành chủ nghĩa dân tộc và các giáo lý bài ngoại.
Chủ nghĩa cực đoan
đang lan tràn và ảnh hưởng đến sinh mạng của hàng triệu người trên toàn thế giới.
Ảnh: HRW
Có phải xu hướng hướng tới sự bảo vệ quốc tế lớn hơn
dành cho các quyền con người, vốn bắt đầu từ bốn thập niên trước, đã đến hồi kết
thúc?
Để trả lời câu hỏi này, chúng ta cần xem xét cách xu
hướng này xuất hiện lúc ban đầu. Năm 1975, 35 nước châu Âu và Bắc Mỹ đã ký Hiệp
ước Helsinki, mở đường cho sự hợp tác giữa Đông Âu và Tây Âu. Một trong những
nguyên tắc mà Hiệp ước này thiết lập cho quan hệ giữa các nước tham gia là “tôn
trọng các quyền con người và tự do cơ bản, bao gồm tự do tư tưởng, tự do lương
tâm, tự do tôn giáo, hay tự do tín ngưỡng”.
Sau Helsinki, các phong trào nhân quyền bắt đầu
giành được sự ủng hộ trong các nước cộng sản đàn áp – bắt đầu với chính Liên Xô
– khi chúng gây áp lực buộc các chính phủ phải tuân thủ những cam kết đã được ghi
nhận. Nhiều tổ chức thúc đẩy nhân quyền trên quốc tế, trong đó có Theo dõi Nhân
quyền (Human Rights Watch), cũng bắt đầu hoạt động trong thời gian này.
Những năm 1970 cũng đánh dấu một bước
ngoặt trong vai trò của nhân quyền trong chính sách đối ngoại Hoa Kỳ. Quốc hội
đã ban hành một loạt các đạo luật – đôi khi vượt qua quyền phủ quyết của Tổng
thống Gerald Ford – cấm Hoa Kỳ viện trợ cho những chính phủ vi phạm các
quyền con người được quốc tế công nhận, ngay cả khi họ là đồng minh vững chắc của
Hoa Kỳ thời Chiến tranh Lạnh. Hơn nữa, Bộ Ngoại giao còn có nhiệm vụ phải
công bố chi tiết báo cáo nhân quyền hàng năm về mọi thành viên của Liên Hợp Quốc,
một hoạt động vẫn tiếp tục được tiến hành cho tới tận ngày nay.
Bất chấp những bước đi đầy hứa hẹn này, triển vọng
toàn cầu của việc thúc đẩy các quyền con người dường như còn ảm đạm hơn cả ngày
nay. Liên Xô dưới thời Leonid Brezhnev dường như nhiều khả năng sẽ duy trì quyền
kiểm soát đế quốc đối với các nước Đông Âu vô thời hạn. Trung Quốc đang ở trong
những giai đoạn cuối của cuộc Cách mạng Văn hóa tàn bạo. Phần lớn châu Mỹ Latin
và nhiều nước châu Á – trong đó có Indonesia, Pakistan, Philippines, và Hàn Quốc
– bị cai trị bởi các nền độc tài quân sự đã tra tấn và “làm biến mất” hàng ngàn
công dân của họ.
Tại Việt Nam, nơi Hoa Kỳ đã sát hại ít nhất một triệu
người trước khi rời đi vào năm 1975, một chế độ cộng sản theo đường lối cứng rắn
đã bảo đảm quyền lực. Nước láng giềng Campuchia phải chịu sự cai trị của chế độ
diệt chủng Khmer Đỏ. Ngay cả nước Ấn Độ dân chủ cũng bị đặt dưới nền cai trị
nguy hiểm từ năm 1975 đến năm 1977, và những người chỉ trích các chính sách của
chính phủ một cách bất bạo động đã bị bắt giam.
Ở Nam Phi, chế độ phân biệt chủng tộc apartheid nằm
vững trên ngôi. Gần như không có một chút tôn trọng nhân quyền nào ở những nơi
khác của châu Phi hay ở Trung Đông, nơi các đồng minh Thổ Nhĩ Kỳ và Iran của
Hoa Kỳ thường xuyên tiến hành tra tấn.
Tuy
nhiên, trong một thập niên rưỡi sau đó, những triển vọng cải cách đã bừng sáng. Chủ nghĩa cộng sản sụp đổ ở Đông Âu; các chế độ độc tài quân sự phải
nhường đường cho dân chủ ở châu Mỹ Latin và nhiều nước châu Á; và việc Nelson
Mandela được thả tự do đã báo hiệu sự cáo chung của chế độ apartheid ở Nam Phi.
Các phong trào nhân quyền quốc tế có vai trò quan trọng trong tất cả những bước
phát triển này.
Nhưng đã có những bước thụt lùi nghiêm trọng. Có lẽ
gây thiệt hại nặng nề nhất là việc thành lập một chế độ thần quyền ở Iran năm
1979, và vụ thảm sát Thiên An Môn diễn ra một thập niên sau đó ở Trung Quốc. Việc
những cuộc đàn áp của Trung Quốc đã không cản trở đáng kể sự trỗi dậy của nước
này tới vị thế siêu cường toàn cầu đã gửi đi một thông điệp nguy hiểm tới các
chế độ chuyên chế khác cũng đang tìm cách hưởng lợi kinh tế từ toàn cầu hóa mà
không tôn trọng những chuẩn mực nhân quyền quốc tế.
Nếu muốn đạt được tiến bộ, phong trào nhân quyền quốc
tế phải củng cố tầm quan trọng của việc đánh giá các chính phủ trên cơ sở hành
vi của họ, đảm bảo rằng vi phạm các quyền con người sẽ gây tổn hại nghiêm trọng
đến danh tiếng và uy tín của quốc gia. Trung Quốc, với sức mạnh kinh tế khổng lồ
của mình, đã nhiều lần thoát khỏi trừng phạt; nhưng những nỗ lực đàn áp những
người kéo sự chú ý tới việc vi phạm nhân quyền của Trung Quốc đã cho thấy ngay
cả nước này cũng không miễn nhiễm với áp lực như vậy.
Bảo vệ các quyền con người luôn là một cuộc đấu
tranh khó khăn. Nhưng phong trào nhân quyền đã chứng tỏ rằng cho dù hoàn cảnh
có khó khăn đến thế nào thì nó cũng không phải là vô vọng. Có thể nó không có sức
mạnh của thanh gươm hay sức mạnh của đồng tiền. Nhưng, với một cách tiếp cận
táo bạo và sáng tạo, nó có thể giúp đảm bảo rằng khi các chính phủ vi phạm nhân
quyền – bao gồm cả việc tấn công những người bảo vệ các quyền này – họ phải trả
một cái giá quốc tế có ý nghĩa./.
Nguồn
:
Aryeh Neier
- JAN 27, 2016
No comments:
Post a Comment