Việt Nam trong quỹ đạo
Đảng trị và Công an trị
BBC News Tiếng Việt
16
tháng 8 năm 2024
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/cnvyzvpm41zo
Việc
ông Tô Lâm thăng tiến từ bộ trưởng Công an lên chủ tịch nước rồi trở thành tổng
bí thư Đảng làm gia tăng lo ngại về một nền công an trị.
Việt
Nam đang chứng kiến những chuyển biến chính trị chưa từng có, trong đó vai trò
của lực lượng công an ngày càng bao trùm
Trong
lịch sử Việt Nam, chưa từng có tổng bí thư nào có xuất thân từ công an như ông
Tô Lâm, dù trước đây từng có Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu xuất thân từ bên quân đội.
Giáo
sư Zachary Abuza từ Đại học National War College (Mỹ) từng nhận định với BBC
trong một bài phỏng vấn hồi tháng 4/2024 rằng thời còn làm bộ trưởng Công an,
ông Tô Lâm đã sử dụng chiến dịch chống tham nhũng làm vũ khí để lần lượt hạ gục các đối thủ cạnh
tranh cho
vị trí kế nhiệm Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng.
Tại buổi họp báo sau
khi nhậm chức Tổng Bí thư, ông Tô Lâm khẳng định sắp tới công cuộc chống
tham nhũng sẽ được tiếp tục, vẫn sẽ “không có vùng cấm, không có ngoại lệ”, như
những gì người tiền nhiệm Nguyễn Phú Trọng từng nói nhiều lần.
Dù
đã ở vị trí cao nhất, ông Tô Lâm được cho là vẫn duy trì ảnh hưởng trực tiếp tại
Bộ Công an đầy quyền lực.
Tháng
6/2024, Thượng tướng Lương
Tam Quang được
bổ nhiệm làm Bộ trưởng Công an thay ông Tô Lâm. Ông Quang từng là thứ trưởng
thường trực dưới quyền ông Lâm ở bộ này kể từ năm 2019.
Việc
ông Quang được thăng chức được xem là vẫn bảo đảm cho ông Lâm có sự ảnh hưởng đối
với bộ, nơi ông là lãnh đạo lâu năm, theo bình luận của David Brown, người từng
có nhiều năm làm việc trong vai trò là nhà ngoại giao Mỹ ở Đông Nam Á.
Bên
cạnh đó, quyền lực của Bộ Công an trong Đảng Cộng sản Việt Nam cũng không ngừng
gia tăng, khi nhiều nhân sự cấp cao khác từ bộ này mới đây đã thăng tiến lên
các vị trí lãnh đạo trong hệ thống Đảng, như chánh văn phòng Trung
ương Đảng, phó chủ nhiệm Ủy ban
Kiểm tra Trung ương Đảng.
Ông
Ben Swanton, đồng giám đốc Dự án 88, một tổ chức phi chính phủ vận động nhân
quyền cho Việt Nam, đánh giá: “Với việc ông Tô Lâm làm chủ tịch nước, Việt Nam
đã trở thành một nhà nước công an trị”.
·
Công an và Quốc
phòng: Bộ nào có 'quyền lực chính trị' hơn?21 tháng 5 năm 2024
·
Việt Nam: Cạnh tranh
nội bộ khiến lãnh đạo lơ là trước các thách thức của đất nước?12 tháng 8 năm 2024
·
Chủ tịch nước, Tổng
Bí thư Tô Lâm đi Trung Quốc: lá phiếu tín nhiệm từ Tập Cận Bình?15 tháng 8 năm 2024
Công
an trị là gì?
Nhà
nước công an trị (police state) là một nhà nước mà chính phủ sử dụng công an/cảnh
sát để hạn chế nghiêm trọng quyền tự do của người dân, theo từ điển Cambridge.
Trả
lời BBC vào đầu tháng 8/2024, nhà nghiên cứu từ Viện Trung Âu về Nghiên cứu
châu Á (CEIAS) David Hutt nhận định rằng ở một mức độ nào đó, Việt Nam đã là một
nhà nước công an trị.
Ông
Hutt dẫn chứng trong hai thập niên qua, Việt Nam đã chứng kiến cái chết của nhiều
“phe phái”, trong đó có phe “những kẻ trục lợi”, đứng đầu là cựu Thủ tướng Nguyễn
Tấn Dũng.
Nhà nghiên cứu này từng giải thích trong một bài bình luận gửi cho
BBC rằng
ông Dũng, người giữ chức thủ tướng từ năm 2006 đến 2016 và được đánh giá là
nhân vật số 1 khi đó, là người miền Nam, không tôn sùng tư tưởng nhưng tin vào
sự độc quyền về quyền lực của Đảng Cộng sản.
Bài
viết có đoạn:
“Theo
ông Dũng, cách Đảng có thể hạn chế quyền lực của khu vực tư nhân là bắt tay với
họ.
Theo
kế hoạch của ông Dũng, các doanh nhân và ông trùm sẽ cần phải đến Đảng Cộng sản
để tiếp cận được đất đai, có được hợp đồng và giành được những quyết định có lợi
từ tòa án.
Tất
cả những điều đó đã buộc khu vực tư nhân phải khăng khít với Đảng Cộng sản. Đổi
lại, khu vực tư nhân sẽ tưởng thưởng cho một số quan chức Đảng Cộng sản nhất định
và những quan chức có mối quan hệ tốt này sẽ leo lên những chức vụ đứng đầu Đảng,
từ đó hình thành mối quan hệ cộng sinh.
Nói
cách khác, tham nhũng sẽ là phương tiện để hạn chế khu vực tư nhân và trao quyền
cho Đảng Cộng sản.”
Ông
David Hutt nhận xét trong cuộc trả lời BBC rằng phe “những kẻ trục lợi” của ông
Dũng đã lụi tàn khi nạn tham nhũng trở nên không thể dung thứ và không còn là
phương cách gắn kết đảng.
Sau
khi ông Dũng xin rút vào năm 2016, quyền lực của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng
được đánh giá là ngày càng gia tăng.
“Ông
Nguyễn Phú Trọng đại diện cho sự trở lại của các nhà tư tưởng và đạo đức, những
người hứa sẽ loại bỏ tham nhũng và nâng cao danh tiếng của đảng trong mắt công
chúng. Tuy nhiên, ông là người cuối cùng của phe này, và chiến dịch đốt lò của
ông đã tiếp thêm sinh lực cho các 'nhà lãnh đạo thuộc lực lượng vũ trang'
(securocrats)”.
Khẩu
hiệu của lực lượng công an là "còn Đảng thì còn mình"
Dưới
góc nhìn của mình, ông Hutt đánh giá các nhà lãnh đạo nhận thấy công chúng Việt
Nam rất thích thú khi chứng kiến một quan chức tham nhũng bị trừng trị.
“Không
giống như ông Trọng, họ nhận ra rằng chủ nghĩa xã hội không thúc đẩy ai cả, và
Đảng Cộng sản không còn là người phán xử của chủ nghĩa dân tộc nữa.
“Vì
vậy, cách duy nhất để Đảng tồn tại là liên tục hi sinh quan chức trong lò lửa hồng
với hi vọng điều này sẽ tạo nên lòng trung thành trong nội bộ đảng giữa Trung
ương với các địa phương và giữa đảng với bộ máy chính quyền,” ông Hutt nói.
Theo
nhà nghiên cứu này, ngoài việc khiến Đảng Cộng sản đang trở nên yếu kém về mặt
cơ cấu, việc hi sinh quan chức còn gây ra nhiều kẻ thù, khiến các nhân vật
trong ngành công an hoặc quân đội có quyền lực chính trị vươn lên dẫn đầu bằng
cách cam kết tiếp tục hi sinh và loại bỏ bất kì nhân vật nào bất đồng.
“Giờ
đây, Đảng chỉ tồn tại bằng cách tự tiêu diệt chính mình, điều này rất nguy hiểm
trừ khi có công an và quân đội nắm quyền,” ông nhấn mạnh.
Trên
cương vị Bộ trưởng Công an, ông Tô Lâm có đặc quyền tiếp cận với hồ sơ của các
quan chức khác
Bộ
Công an ngày càng phình to
Khi
còn là Bộ trưởng Công an, Đại tướng Tô Lâm đã điều hành trực tiếp bộ máy điều
tra khổng lồ phục vụ cho chiến dịch “đốt lò” của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng.
Theo
Giáo sư Abuza, ông Trọng đã "trao cho ông Tô Lâm quyền lực để chống tham
nhũng", song có thời điểm ông Trọng đã không còn có thể kiểm soát quyền lực
của ông Lâm.
Từ
chỗ là một công cụ của Đảng, Bộ Công an, cơ quan an ninh hùng mạnh của Việt
Nam, giờ đây ngày càng phình to.
Về
nhân lực, Bộ Công an chưa bao giờ công bố con số chính xác lực lượng chính quy.
Tuy nhiên, vào năm 2017, Giáo Sư Carl Thayer, nhà quan sát chính trị Việt Nam
lâu năm, đăng trên blog của mình con số ước lượng công an ở Việt Nam, từ công
an có thẻ ngành đến những lực lượng bán vũ trang trực thuộc sự chỉ huy và điều
động của Bộ Công an, là khoảng 6,7 triệu
người vào năm 2013.
Trong
số này, có 1,2 triệu công an chính quy.
Ước
tính con số này đã phình to thêm 300.000 người khi Luật Lực lượng tham gia bảo
vệ an ninh, trật tự ở cơ sở chính thức có hiệu lực từ 1/7/2024.
Luật
này được Quốc hội khóa 15 thông qua vào tháng 11/2023, sáp nhập các lực lượng
tham gia bảo vệ dân phố, công an xã bán chuyên trách và đội trưởng, đội phó dân
phòng vào thành lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở, được coi là
"cánh tay nối dài" của Bộ Công an.
Ngoài
ra, nghị quyết về Dự toán ngân sách 2024 được công khai trên cổng thông tin Quốc
hội vào đầu tháng 12/2023 cho thấy Bộ Công an được phân bổ hơn 113.000 tỷ đồng,
tăng khoảng 14.000 tỷ đồng, từ hơn 99.000 tỷ năm 2023. Con số này chỉ xếp sau Bộ
Quốc phòng với hơn 207.000 tỷ.
Bộ
Công an ngày càng phình to khi Luật Lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở
cơ sở chính thức có hiệu lực từ 1/7/2024
Bà
Elaine Pearson, Giám đốc châu Á của tổ chức Theo dõi Nhân quyền (Human Rights
Watch - HRW), cũng cho rằng Việt Nam đã là một quốc gia công an trị về nhiều mặt.
Trả
lời BBC News Tiếng Việt từ Mỹ, bà Pearson nói rằng việc ông Tô Lâm lên nắm quyền
là biểu hiện của sự đàn áp ngày càng tồi tệ của chính phủ Việt Nam, hoàn toàn
không khoan nhượng với những lời chỉ trích và thể hiện thái độ thù địch cao độ
đối với các quyền dân sự và chính trị cơ bản.
Bà
điểm lại các vụ bắt bớ, trấn áp, sách nhiễu hàng loạt nhà hoạt động vì tiến bộ
xã hội, nhà báo tự do, luật sư và các nhân vật đối lập trong nhiều năm trải dài
từ 2016 đến gần đây, khi ông Tô Lâm đứng đầu Bộ Công an.
“Sự
xâm phạm quá mức của các cơ quan an ninh được biết đến rộng rãi trong việc thực
hiện các hành động được giải thích là nhằm bảo vệ 'an ninh quốc gia' nhưng trên
thực tế, đó là việc bỏ tù những người chỉ trích chính phủ ôn hòa và bịt miệng
người bất đồng chính kiến,” bà đánh giá.
Giám
đốc của HRW thống kê có hiện nay có hơn 160 người đang bị cầm tù ở Việt Nam vì
phê phán chính quyền, kể cả trên mạng xã hội; và chính quyền ngày càng nhắm tới
các nhà hoạt động môi trường. Cùng lúc, tất cả các cơ quan truyền thông vẫn nằm
dưới sự kiểm soát của Đảng Cộng sản Việt Nam và Việt Nam đứng thứ ba trên thế
giới về bỏ tù nhà báo.
Việt
Nam bị phê phán có 'động cơ chính trị' trong việc bỏ tù các nhà hoạt động môi
trường. Từ trái qua: bà Hoàng Thị Minh Hồng, bà Ngô Thị Tố Nhiên, ông Đặng Đình
Bách, những nhà hoạt động môi trường bị bắt gần đây.
Tương
lai ‘không lạc quan’
Mặc
dù không rõ ông Tô Lâm sẽ giữ cả hai chức vụ tổng bí thư kiêm chủ tịch nước
trong bao lâu, nhưng bà Elaine Pearson cảnh báo tình hình nhân quyền có thể sẽ
xấu thêm.
“Dưới
thời ông Lâm, cơ quan an ninh đầy quyền lực của Việt Nam đã gần như xóa sổ
phong trào nhân quyền non trẻ của đất nước,” bà đánh giá.
Theo
giám đốc châu Á của HRW, vẫn còn quá sớm để nói về sự thay đổi chính sách nhân
quyền của Việt Nam khi ông Tô Lâm lên làm tổng bí thư, nhưng bà “không quá lạc
quan”.
“Chính
quyền có khả năng sẽ tiếp tục đàn áp những người phê phán, nhà báo và nhà hoạt
động ôn hòa, trừ khi có áp lực để Việt Nam thay đổi đường hướng,” bà lí giải.
Theo
bà Pearson, suy cho cùng, sự nghiệp cả đời của ông Tô Lâm vẫn là trong lực lượng
công an trong khi khẩu hiệu nổi tiếng của Bộ Công an là “còn Đảng còn mình”, và
ông Tô Lâm đã dành hàng chục năm để nghiền nát bất cứ điều gì mà ông cho là mối
đe dọa đối với sự độc quyền quyền lực của đảng.
Các
nhà lãnh đạo Việt Nam cũng như Bộ Ngoại giao đã nhiều lần bác bỏ những lời chỉ
trích của phương Tây và các tổ chức nhân quyền quốc tế về tình hình ở Việt Nam.
Hà
Nội thường xuyên khẳng định họ tôn trọng, bảo đảm và thúc đẩy các quyền tự do
cơ bản của người dân nêu trong Hiến pháp Việt Nam và phù hợp với các công ước
quốc tế.
Nhiều
chính phủ phương Tây và các công ty nước ngoài đang tìm kiếm mối quan hệ chặt
chẽ hơn với Việt Nam và bà Pearson cho rằng điều này mang lại lợi thế cho Hà Nội.
“Họ
nên dùng lợi thế này để thúc đẩy những cải cách nhân quyền thực sự để các quyền
cơ bản của người dân Việt Nam được tôn trọng theo với luật pháp quốc tế,” bà kết
luận.
-----------------------------
Tin
liên quan
·
Chủ tịch nước, Tổng Bí thư Tô Lâm nói
chống tham nhũng phải 'phục vụ kinh tế'
14
tháng 8 năm 2024
·
Tổng Bí thư Tô Lâm: ‘Đốt lò’ và 'ngoại
giao cây tre’ sẽ ra sao?
3
tháng 8 năm 2024
·
Ông Tô Lâm 'có thể tăng cường thâu tóm
quyền lực'
21
tháng 7 năm 2024
No comments:
Post a Comment