December 14 2023 11:07 AM
https://www.luatkhoa.com/2023/12/doan-truong-ma-di/?ref=luat-khoa-newsletter
Lần đón đưa Tập Cận Bình tháng Mười Hai này có thể sẽ
kéo Việt Nam vào một ngõ tối.
https://www.luatkhoa.com/content/images/size/w2000/format/webp/2023/12/0612-LK-VN-TQ-3-LG-1.png
Nguồn ảnh: TTXVN. Đồ họa: Shiv/ Luật Khoa.
Vậy là sau nhiều đồn đoán thì Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng đã
đến Hà Nội, ba tháng sau chuyến thăm lịch sử của Tổng thống Mỹ Joe Biden vốn
đã nâng cấp quan hệ của hai nước lên mức “chiến lược toàn diện” theo một thang
phân loại nhập nhằng của Hà Nội. [1]
Ở chuyến thăm lần thứ ba này của họ Tập trong tư cách người đứng đầu
Trung Quốc, tiệc trà cũng được Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng bày biện, tuy là
trong nhà thay vì ngoài trời như hồi 2017, có vẻ cho phù hợp với tình trạng sức
khỏe suy yếu của chủ nhà. Ông Trọng có thể cũng đã rút kinh nghiệm từ lần thưởng
trà trước, nên không bình phẩm so sánh gì trà Tàu trà Việt nữa, tránh được những
chuyện ồn ào không cần thiết.
Dù báo chí trong nước đồng loạt đăng tải thông tin về chuyến thăm trên
trang nhất, phía Việt Nam cũng dùng những từ có cánh nhất để mô tả mối quan hệ
“vừa là đồng chí vừa là anh em” với Trung Quốc, song có lẽ vẫn không giúp chuyến
thăm trở nên bớt nhàm chán trong mắt những người theo dõi. Thật vậy, nội dung
tường thuật trên báo chí về cuộc hội đàm cấp cao của đôi bên đầy những ngôn từ
sáo rỗng, khẩu hiệu, vốn có thể được sử dụng để mô tả bất kỳ buổi hội đàm nào
trước đó của hai nước.
Tuy nhiên, để ý kĩ thì vẫn có vài điểm mới đáng lưu tâm.
Lần
đầu tiên Tập Cận Bình đăng bài trên báo Nhân Dân
Trong một động thái chưa từng có tiền lệ, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận
Bình đã gửi
bài đăng báo Nhân Dân ngay trước thềm chuyến thăm của ông đến Việt Nam. [2]
Trong bài viết không quá dài này, ông Tập đã 18 lần đề cập đến châu Á với
khẳng định rằng tương lai của châu Á nằm trong tay của người châu Á và gắn những
sáng kiến toàn cầu của Trung Quốc như “cộng đồng chia sẻ tương lai nhân loại”
và “Vành đai - Con đường” với tương lai của châu lục này.
Với những người Việt Nam từng là nạn nhân của các hiện tượng bá quyền khu
vực, không rõ lời kêu gọi về một châu Á của người châu Á có gợi liên tưởng đến thuyết
Đại Đông Á của Đế quốc Nhật xưa kia hay không, [3] chỉ biết là Trung Quốc
dưới thời Tập Cận Bình đã thường xuyên đề
xuất chia đôi thế giới, bắt đầu từ Thái Bình Dương, với Hoa Kỳ. [4]
Tuy nhiên, hành động gửi bài viết trước chuyến đi cũng phần nào cho thấy
sự khiêm nhường hiếm thấy của họ Tập. Điều này cũng phù hợp với những diễn biến
mới đây ở San Francisco trong khuôn khổ Hội nghị Thượng đỉnh APEC khi Chủ tịch
Trung Quốc tỏ ra nhún
nhường khác với thường lệ - một động thái được cho là kế hoãn binh của
Trung Quốc trong cuộc đối đầu với Hoa Kỳ nhằm mua thời gian giải quyết các vấn
đề chính trị và kinh tế nội địa đang hồi khó khăn, [5] nhằm tránh tình thế nội
ưu ngoại loạn (neiyou waihuan) đã tạo nên Thế
kỷ Ô nhục đáng quên của Trung Hoa trước đây (1840 - 1949). [6] [7]
Cộng
đồng chung vận mệnh có đuôi
Tin về chuyến thăm của họ Tập râm ran từ đầu tháng Mười. Reuters trong bản
tin ngày 6/10 của mình cho biết chuyến thăm có thể diễn ra vào cuối tháng
Mười đầu tháng Mười Một và họ Tập dự kiến sẽ mang đến Hà Nội một giao kèo về “cộng
đồng chung vận mệnh”. [8]
Dù nội dung của cái gọi là “cộng đồng chung vận mệnh” vẫn chưa có gì rõ
ràng, điều này phù hợp với mong muốn của Trung Quốc muốn thấy Việt Nam coi quan
hệ với họ là cao nhất, đặc biệt là phải cao hơn Mỹ.
Giới chức Việt Nam có vẻ lo ngại việc đưa cụm từ này vào Tuyên bố chung
giữa hai nước và đang thảo luận về việc này, theo các
nguồn tin nói với Reuters thời điểm đó. [9]
Sự thận trọng này là có cơ sở. Không chỉ tiềm ẩn những ràng buộc từ phía Trung
Quốc, cụm từ “chung vận mệnh” có thể kích động những phản ứng không mong muốn từ
công chúng sôi sục tình cảm dân tộc chủ nghĩa ở Việt Nam.
Không rõ đây có phải là lý do khiến chuyến thăm bị trì hoãn so với kế hoạch
Reuters tiết lộ không, song giờ đây có thể xác nhận là Việt Nam đã đồng ý tham
gia sáng kiến này của Trung Quốc, nhưng với một số điều chỉnh.
Thay vì cụm từ nhạy cảm “cộng đồng chung vận mệnh”, đôi bên sẽ dùng một
diễn giải rối rắm hơn và cũng ít bị phản ứng hơn là “cộng đồng chia sẻ tương
lai Việt Nam - Trung Quốc”, theo cách dịch tiếng Anh của sáng kiến này.
Quan trọng hơn, Việt Nam nhấn mạnh một
số nguyên tắc định hướng cho “cộng đồng chia sẻ tương lai Việt - Trung”
này, bao gồm: tôn trọng lẫn nhau, hợp tác bình đẳng cùng có lợi, tôn trọng độc
lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau, kiên trì giải quyết bất đồng
thông qua biện pháp hòa bình. [10]
Nói như chính ông Trọng khi diễn giải cái gọi là “ngoại
giao cây tre” với “gốc vững, thân chắc, cành uyển chuyển” thì gốc ở đây là
các nguyên tắc phải kiên định. [11] Với Mỹ phải luôn khẳng định “tôn
trọng thể chế chính trị của nhau” còn với Trung Quốc là “tôn trọng độc lập,
chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau”. [12]
Tình
báo, tôn giáo và phi chính phủ
Ngoài điểm nhấn về cộng đồng chia sẻ tương lai Việt - Trung, bản
Tuyên bố chung lần này không có quá nhiều điểm khác biệt so với bản được
đưa ra cách đây một năm nhân dịp ông Trọng đi Bắc Kinh. [13] Điều này cũng dễ
hiểu, bởi một năm không phải thời gian quá dài để những nội dung hợp tác đôi
bên có những thay đổi đáng kể, đặc biệt là với mối quan hệ được gò nắn thận trọng
của Việt Nam với Trung Quốc.
Tuy nhiên, một điểm đáng lưu tâm là lần đầu tiên đôi bên nhắc đến việc
“đi sâu hợp tác về bảo vệ an ninh chính quyền và an ninh chế độ”
bằng cách tăng cường (1) giao lưu tình báo nhằm chống can thiệp, chống ly
khai, phòng chống "diễn biến hòa bình", "cách mạng màu" của
các thế lực thù địch, phản động, và (2) hợp tác trong việc phòng chống các hành
vi vi phạm pháp luật về tôn giáo, quản lý các tổ chức phi chính phủ nước ngoài.
Nếu như bản
Tuyên bố chung năm ngoái lần đầu tiên nhắc đến việc hợp tác chống “diễn biến
hòa bình” và “cách mạng màu” thì có thể thấy nay phạm vi hợp tác của đôi bên về
an ninh chính trị đã được mở rộng hơn nhiều, trong đó phần nói về “giao lưu
tình báo” có thể gây nhiều quan ngại. [14]
Phần về “hợp tác quản lý các tổ chức phi chính phủ nước ngoài” cũng làm
liên tưởng đến làn sóng đàn áp các tổ chức phi chính phủ gần đây ở Việt Nam, vốn
bắt đầu bằng một đợt cải
sửa quy định pháp luật về tài chính và hoạt động của các NGO theo hướng
tăng quyền giám sát cho Bộ Công an theo mô hình Trung Quốc. [15]
Tương tự, nội dung “hợp tác phòng chống vi phạm pháp luật về tôn giáo”
không khỏi khiến người ta nhớ về hồ sơ vi phạm tự do tôn giáo nghiêm trọng của
cả hai quốc gia xã hội chủ nghĩa. Những
cách thức kiểm soát tôn giáo như lập hội quốc doanh hay mở trại lao cải, bắt
bớ tín đồ hay ngăn cản truyền giáo đều đã và đang được áp dụng ở cả hai quốc
gia, không rõ tới đây sẽ còn leo thang đến đầu khi bộ máy an ninh hai nước tăng
cường hợp tác với nhau. [16]
Cùng
đội sổ trong nhiều bảng xếp hạng về vi phạm nhân quyền, dễ hiểu là Việt Nam
và Trung Quốc thường xuyên gặp phản ứng bất lợi trên các diễn đàn quốc tế. [17]
Bởi vậy, cũng lần đầu tiên trong một tuyên bố chung, hai nước đề cập đến việc
tăng cường cơ chế tham vấn nhân quyền giữa hai bộ ngoại giao, nhằm ứng phó với
những hiện tượng mà cả hai cùng lên án là “chính trị hóa nhân quyền” và “dùng
nhân quyền can thiệp công việc nội bộ nước khác”.
Vài
gợi mở
Kết thúc chuyến thăm, Tập Cận Bình có thể hài lòng vì ít nhất theo cách
hiểu của Trung Quốc, Việt Nam vẫn thừa nhận quan hệ với Bắc Kinh là ưu tiên số
một, cao hơn Mỹ một bậc. Ở chiều ngược lại, ông Trọng có thể tìm được thêm lý
do để tin vào câu
nói ưa thích của chính mình, rằng chưa bao giờ Việt Nam có được cơ đồ, tiềm
lực, vị thế, uy tín quốc tế lớn như thế, khi mà chỉ trong vòng vỏn vẹn ba
tháng, hai người quyền lực nhất hành tinh đã đến Hà Nội gặp ông để nâng cấp
quan hệ. [18]
Tuy nhiên, mọi chuyện trên thực tế có thể không giống như vậy. Hoa Kỳ
không quá quan tâm đến cách Hà Nội đặt tên cho mối quan hệ, điều họ cần là vị
thế ngang với Trung Quốc trong quan hệ với Việt Nam, như lời Tổng thống Joe
Biden tiết
lộ trước khi đến Hà Nội. [19] Họ đã đạt được điều đó cách đây ba tháng và
chưa rõ sẽ phản ứng thế nào khi giờ đây lại đang chứng kiến vị trí của mình tụt
xuống một bậc so với người Trung Quốc.
Ngay cả khi khuôn khổ cộng đồng chia sẻ tương lai Việt Nam - Trung Quốc vẫn
còn chưa rõ ràng, như chính cái tên của nó, điều đáng quan tâm hơn là hấp lực của
mô hình độc đoán Trung Quốc đang ngày càng lớn với Việt Nam. Điều này thể hiện
qua những cam kết hợp tác an ninh sâu rộng trong bản tuyên bố chung mới nhất. Ám
ảnh an ninh thường trực của Tập Cận Bình - với đặc trưng tăng cường kiểm
soát xã hội và đảo ngược những cải cách kinh tế và chính trị - rồi đây có thể sẽ
hiện diện rõ ràng hơn trong đường lối trị quốc của Đảng Cộng sản Việt Nam. [20]
Hợp tác an ninh giữa Việt Nam và Trung Quốc lâu nay diễn ra một cách tự
nhiên đến từ sự tương đồng trong mô hình quản trị xã hội và những thách thức mà
mô hình này gặp phải. Nếu bối cảnh quốc tế biến động quá lớn, mối hợp tác này
có thể sẽ khiến quan hệ hai nước gắn bó với nhau một cách bền chặt bất ngờ, vượt
lên trên mọi bất đồng chủ quyền biển đảo, như những gì đã xảy ra sau khi Liên
Xô sụp đổ khiến hai đảng cộng sản gắn bó với nhau bằng những lo ngại sinh tồn.
Quốc tế bao vây, kinh tế đình trệ, dân tình bất bình, gia tăng đàn áp: Việt
Nam có thể một lần nữa đi vào ngõ tối của lịch sử.
Chú
thích về tựa bài:
"Ma đưa lối quỷ dẫn đường
Lại tìm những chốn đoạn trường mà đi."
Lấy từ Truyện Kiều, là đoạn Tam Hợp Đạo Cô khi được Giác Duyên hỏi về
tương lai của Thúy Kiều đã trả lời rằng nàng Kiều còn phải trải qua nhiều kiếp
nạn nữa, và nguyên do không chỉ đến từ bên ngoài mà còn từ chính bản thân Thúy
Kiều cứ khăng khăng buộc mình vào một chữ tình. Với giới lãnh đạo đảng, vòng
kim cô ý thức hệ có thể trở thành một thứ ràng buộc như vậy làm họ mù quáng chọn
toàn chỗ đoạn trường mà đi.
"Lại mang lấy một chữ tình
Khăng khăng mình buộc lấy mình vào trong
Vậy nên những chốn thong dong
Ở không yên ổn, ngồi không vững vàng
Ma đưa lối quỷ dẫn đường
Lại tìm những chốn đoạn trường mà đi."
================================
Cộng đồng chia sẻ tương lai chung?
.
Chính
quyền độc tài thao túng người dân như thế nào?
Đối chiếu giữa Trung Quốc và Việt Nam.
Luật
Khoa tạp chí Hoàng Dạ
Lan
No comments:
Post a Comment