Hoa Kỳ đang đối diện với cuộc khủng hoảng định chế
3/04/22
Sau thế chiến II trọng lượng kinh tế của Mỹ bằng
quá phân nửa trọng lượng kinh tế thế giới. Ngày hôm nay GDP của nước Mỹ chưa bằng
1/4 GDP của thế giới. Dầu vậy chúng ta vẫn ý thức được rằng Mỹ vẫn là nước mạnh
nhất, vượt hẳn các quốc gia khác, nhưng có một điều phải thừa nhận rằng nước Mỹ
đang ở trong tình trạng nội bộ không lành mạnh, chia rẽ hơn bao giờ hết và
không còn khả năng và ý chí để lãnh đạo thế giới. Một thí dụ, một thí dụ vừa xảy
ra là cuộc triệt thoái hối hả tại Afghanistan.
Chế độ tổng
thống
Muốn lãnh đạo thế giới trước hết phải có ý chí
dù có thừa tài lực, mà ý chí đó nước Mỹ đã không còn nữa. Nước Mỹ đang trải qua
một cuộc khủng hoảng. Nguyên nhân dẫn tới tình trạng của ngày hôm nay nằm ở chế
độ tổng thống. Chế độ tổng thống làm cho các chính đảng mất thực chất, trên thực
tế 2 đảng Dân chủ và Cộng hòa chỉ còn đơn thuần là 2 cỗ máy vận động tài chính
để tranh cử mà không còn thấy rõ lập trường rõ rệt. Ở trong Đảng dân chủ thì lập
trường của Biden và Sanders hoàn toàn khác nhau, trong đảng Cộng hòa thì lập
trường của Trump và Romney trái ngược. Trong khi đó, chính đảng phải là nơi tập
trung của những con người chia sẻ với nhau và theo đuổi một tư tưởng, cùng chia
sẻ một số giá trị.
Một chính đảng thuần túy phải là nơi sản xuất
ý kiến, là lò đào tạo nhân tài cho quốc gia, các đảng viên là những cỗ xe
chuyên chở ý kiến và tư tưởng đến với người dân. Chính đảng không còn là chính
đảng vì nó không còn thực hiện nhiệm vụ của mình, nghĩa là phải có những
thảo luận chính trị để một chính đảng vẫn còn là chính đảng.
Nhưng hiện nay, với sự lơ là trong những
cuộc thảo luận chính trị nói chung, nước Mỹ đã không giải quyết được những
vấn đề cơ bản cần phải giải quyết, như quyền được đeo súng, quyền được
chăm sóc sức khỏe, quyền không được phân biệt chủng tộc, tôn giáo và
nguồn gốc xuất thân, quyền bình đẳng về giáo dục và đào tạo, v.v.
Khi tư tưởng không theo kịp các biến chuyển của xã hội và lòng dân thì hậu quả
nào cũng đều rất khốc liệt.
Định chế tư
pháp tại Hoa Kỳ
Nước Mỹ có một Hiến pháp gồm 7 điều và 27 tu
chỉnh án, luật pháp của Mỹ vừa rất phức tạp vừa đầy kẽ hở, vì chưa bao giờ được
xét lại một cách quy mô mà chỉ được tu chính dần dần với những án lệ để
phù hợp với nhu cầu cụ thể.
Luật pháp Mỹ, kể cả luật bầu cử, đặt nền tảng
trên một giả thuyết rằng mọi người Mỹ, trước hết là các chính trị gia, đều là
những người lương thiện, đề cao danh dự và có trách nhiệm. Nói cách khác, đạo
đức trong mỗi chính trị gia được coi là hiển nhiên và sẵn có. Nhưng bây giờ
nước Mỹ đã thay đổi nhiều, đạo đức gần như đã từ giã giới sinh hoạt chính trị
tại Mỹ.
Thượng viện Mỹ là một định chế cực kỳ vô lý,
không có tính đại diện, không có sự chính đáng đảm bảo dân chủ. 2/3 số thượng
nghị sĩ do 13% dân Mỹ bầu lên nhưng Thượng viện lại có quá nhiều quyền. Thượng
viện có quyền thông qua các đạo luật, có quyền từ chối bổ nhiệm các viên chức
quan trọng.
Các ứng cử viên chức vụ tổng thống được bầu
sơ bộ 2 lần, nhưng trước đó chỉ những người được giới tài phiệt tài trợ, giới
thiệu và đề cử thì mới có thể ra ứng cử. Theo một nghiên cứu của nhật báo Les
Echos (1), hơn 99,8% cử tri Mỹ đi bầu cho những người mà chưa đến 0,2% những
người giàu có nhất tuyển lựa (nước Mỹ có khoảng 60.000 người được
coi là giàu có với lợi tức trên 520.000 USD/năm) và do 0,001% số người
giàu nhất chọn (nước Mỹ có khoảng 1.430 người có lợi tức trên 63,5
triệu USD/năm). Vậy thì còn cái gì là dân chủ ?
Trong khi một người trẻ ở phương Tây cũng có
thể hiểu rằng dân chủ là, nếu bắt buộc phải nói một cách đơn giản nhất, phải đảm
bảo 3 quyền tối thiểu : tự do ngôn luận, tư tưởng, tôn giáo ; tự do bầu cử, ứng
cử ; tự do thành lập và tham gia các đảng phái. Trong khi đó 7 điều Hiến pháp
và 27 tu chỉnh án chẳng có quyền nào đề cao tự do bầu cử và ứng cử. Ứng cử phải
được tài phiệt chấp nhận, còn bầu cử, Nhà nước không những không khuyến khích
mà trong nhiều tiểu bang người ta còn hạn chế người dân đi bầu càng ít càng tốt.
Không phải họ bị cấm mà là vấn đề định chế, người ở tiểu bang nào
phải về tiểu bang đó bầu. Còn việc xét lại thể thức bầu cử hay không
thì chắc chắn là không nếu Mỹ vẫn duy trì chế độ tổng thống.
Một thí dụ rất đơn giản đó là vấn đề cơ sở hạ
tầng và vấn đề sở hữu súng. Mỗi năm người Mỹ có khoảng 20.000 người bị chết bởi
súng nhưng không hề có một đạo luật nào để kiểm soát việc sử dụng, mua bán
súng. Những vấn đề như vậy không bao giờ được giải quyết bởi vì luôn luôn có
mâu thuẫn quyền lợi giữa những bên liên quan (những nhà sản xuất súng
và của hội đàon dân sự chống buôn bán súng) gây tê liệt giữa hành pháp
và tư pháp.
Nhân sự lãnh
đạo Hoa Kỳ
Sau khi đắc cử, gần như các tổng thống đều mất
đa số phiếu trong Quốc hội. Quốc hội luôn luôn mâu thuẫn uy tín và quyền
lợi với tổng thống bởi vì đảng Cộng hòa không muốn đảng Dân chủ thành công,
hay ngược lại. Ở cấp Tối cao Pháp viện cũng vậy. Trên nguyên tắc, những người
được bầu vào Tối cao Pháp viện phải là những người cực kỳ công chính, thế mà vẫn
có những người lưỡng lự trong quyết định Donald Trump có tội hay không, trong
khi cả nước ai cũng biết Trump có tội, ít nhất là trong kỳ bầu cử.
Hơn thế nữa, các tổng thống Mỹ từ 40 năm qua
đều là những người không có gì là xuất chúng. Ronald Reagan là người bắt đầu
áp dụng chính sách kinh tế thị trường hoang dại một cách tuyệt đối, ông đã say
sưa và tận tình cổ võ chủ nghĩa tân phóng khoáng trong sinh hoạt kinh tế.
Kế tiếp là Bill Clinton với tầm hiểu biết về chính trị không đáng kể, về
quốc tế gần như là con số không và đạo đức thì thấp kém. Sau đó là 8 năm của
Bush con, một người được giới tài phiệt dầu lửa Mỹ đỡ đầu, không biết
tổng thống Pakistan là ai trong khi Pakistan đang là đồng minh cốt cán của Mỹ
ở Nam Á, cũng như Donald Trump tưởng Phần Lan là một tỉnh của Nga. Kế đến là
Obama, một người có thể là tốt nhưng hoàn toàn không có bất cứ một kinh nghiệm
chính trị nào cả. Sự tệ hại càng gia tăng dưới Donald Trump, một con người lỗ
mãng, kém học thức và dối trá đến mức khó tưởng tượng. Sau cùng là
Joe Biden, một con người có hiểu biết nhất trong các đời tổng thống Mỹ nhưng
cũng chỉ là một tổng thống của "chế độ tổng thống". Trong suốt sự
nghiệp chính trị khá dài của ông, hình như lúc nào ông cũng có phản xạ co cụm,
nghĩa là sẵn sàng rút quân và chống lại mọi can thiệp quân sự của Mỹ ở nước
ngoài.
Có lẽ ngoài sự yếu kém, thiếu nguyên tắc của
các tổng thống Mỹ và chế độ tổng thống còn có tính người. Mỗi người có một tập
quán, một phản xạ nếu không thận trọng, buông thả thì sẽ dễ bị thực tại kéo đi.
Những người ủng hộ Donald Trump đã đưa ra hết lý do này tới lý do khác để ủng hộ
ông, không phải vì ông đúng hay sai mà chỉ giản dị là để biện hộ cho quyết định
ủng hộ ông ta trước đó. Theo lý luận bình thường, sự cố chấp không có
chỗ đứng trong một tranh cãi ôn hòa và trang nhã, và hoàn toàn sai khi
ý kiến của mình bị chi phối bởi ý định đã có trước, trong khi đó ý kiến phải
đặt dưới sự chỉ đạo của ý định.
Dầu sao sự dũng cảm và thái độ tôn trọng đạo
đức cũng khá hơn sự hèn nhát và thái độ vô đạo đức. Có lẽ Joe Biden nghĩ rằng
khi cấp tốc rút quân khỏi Afghanistan, ông đã vì quyền lợi của nước
Mỹ nhưng lại quên rằng hành động như vậy là vô nhân, nếu không muốn nói
là vô đạo đức, vì đã bỏ rơi hơn 38 triệu dân Afghanistan cho quân Hồi
giáo cực đoan Taliban đày đọa. Hành động này đã khiến cho Joe Biden và
nước Mỹ bị cả thế giới coi thường.
Cũng như một bác sĩ trước một ca phẫu thuật
khó cần phải thảo luận rốt ráo với những cộng tác viên trước khi
phẫu thuật. Phải hành xử như thế nào khi gặp trường hợp bệnh nhân
có thể chết trên bàn mổ đang khi phẫu thuật, mà không phẫu thuật thì bệnh
nhân cũng chết. Trong trường hợp này, nếu trao trách nhiệm cho vị bác sĩ
thì người này sẽ không dám lấy quyết định giải phẫu, nhưng nếu giao cho một hội
đồng y sĩ thì chắc chắn là bệnh nhân sẽ được giải phẫu với tất cả ân cần
và dè dặt phải có.
Thử suy trường hợp phẫu thật này với
chế độ tổng thống. Cá nhân vị tổng thống được bầu ra là để lãnh
đạo quốc gia, với sự hỗ trợ của cả một hệ thống tam quyền phân
lập. Trên bình diện quốc gia, nếu là một tổng thống anh minh, mỗi khi
phải lấy một quyết định quan trọng nào liên quan đến quyền lợi của
đất nước, vị tổng thống đó phải họp bàn và phối hợp hệ thống tam
quyền phân lập này để rút ra một kết luận hành động hữu hiệu nhất.
Trên bình diện thế giới, khi đối diện với một nguy cơ hay đe dọa có
tầm vóc quốc tế, ngoài việc tham khảo với hội đồng cố vấn quốc
gia, vị tổng thống cần phải hội họp và thảo luận với những đối
tác chiến lược hay đồng minh để tìm một phương thức đối phó và hành
động chung.
Nhưng với chế độ tổng thống của Mỹ
hiện nay, thực tế đã không diễn ra như mô hình lý tưởng này. Đặc tính
của những chế độ tổng thống nói chung, và tại Mỹ nói riêng, là chỉ tập
trung vào một người. Tài năng và khả năng lãnh đạo của vị này là
một đề tài cần phải bàn đến. Với thời gian, để được dân chúng bầu
chọn, mỗi ứng cử viên tổng thống phải diễn suất như một nghệ sĩ
trên sân khấu, nghĩa là phải quảng cáo rùm beng với những màn trình
diễn thật hào nhoáng với cờ xí tưng bừng để thu hút đám đông. Khi
trở thành diễn viên sân khấu, nội dung những đề án hay phát biểu
chính trị không còn quan trọng, chỉ cần hô thật nhiều khẩu hiệu để
gây chú ý và để được ủng hộ. Khả năng chính trị của ứng cử viên
tổng thống trong những trường hợp này không còn quan trọng, chỉ cần
có dáng bề ngoài duyên dáng và nói năng hấp dẫn là có thể thành
công. Chính vì thế, những chế độ tổng thống thường sản xuất ra những tổng
thống không bản lĩnh, phần lớn chỉ chọn những giải pháp dễ dàng, mị
dân, đôi khi còn hèn nhát trước những đối thủ có cá tính mạnh hơn, như
Donald Trump trước Vladimir Putin.
Ngoại lệ Hoa Kỳ
không còn nữa
Cho tới ngày hôm nay, các chế độ tổng thống
đã và đang để lộ nhiều yếu điểm không thể sửa đổi (ứng cử viên
tổng thống trở thành diễn viên sân khấu dân túy và mị dân) và thường
có khuynh hướng tiếm quyền để ngồi lâu hơn, rồi biến thành những chế
độ độc tài cá nhân như Thổ Nhĩ Kỳ (với Tayyip Erdogan), Nga (với Vladimir
Putin) hay các quốc gia theo chế độ tổng thống ở Châu Mỹ la-tinh, Đông
Nam Á, Tây-Bắc Châu Phi.
https://live.staticflickr.com/65535/51978570209_399feb0dcd.jpg
Hợp chủng quốc
Hoa Kỳ đã may mắn hơn những quốc gia khác nhờ có những vị Cha sáng
lập quốc (Founding Fathers) sáng suốt, lấy tự do dân chủ làm nền tảng
xây dựng đất nước
Người ta thường nói rằng chế độ tổng
thống của Hoa Kỳ là một ngoại lệ nhưng điều đó lại hoàn toàn ngược lại và đã
được chứng minh qua việc Donald Trump trở thành tổng thống. Nước Mỹ đã trở
thành cường quốc hùng mạnh nhất thế giới chủ yếu nhờ ba yếu tố : đất nước bao
la, tài nguyên phong phú và cuộc sống tự do. Hợp chủng quốc Hoa Kỳ đã
may mắn hơn những quốc gia khác nhờ có những vị Cha sáng lập quốc
(Founding Fathers) sáng suốt, lấy tự do dân chủ làm nền tảng xây dựng
đất nước, trong khi Châu Âu và Châu Á gặp khủng hoảng lớn về tư tưởng trong
suốt thế kỷ 18 và quá nửa đầu thế kỷ 20, đưa tới những cuộc chiến tranh tàn khốc.
Nhưng sống quá lâu trong yên bình và sung túc, ngoại lệ phát triển
của Hoa Kỳ đang bước vào giai đoạn thoái trào. Chế độ tổng thống đã
làm các chính đảng yếu dần và các cuộc thảo luận chính trị xuống cấp, nền tảng
tư tưởng bị hao mòn, dân trí không tiến lên. Trước những thử thách mới
(như dịch bệnh Covid-19, vai trò lãnh đạo thế giới), xã hội Hoa Kỳ
bị chia rẽ, đồng thuận về một tương lai chung không còn và đang đi vào
bế tắc.
Không phải tự dưng mà Joe Biden, một người từng
là Thượng nghị sĩ từ năm 29 tuổi, có 47 năm kinh nghiệm trước khi lên làm tổng
thống phải thừa nhận nền dân chủ Mỹ đang lâm nguy.
Trần Khánh Ân
02/04/2022
(1) Nicolas Raukine, "Les riches
américains de plus en plus riches", Les Echos, 17/10/2019
No comments:
Post a Comment