NỘI DUNG :
Nhùng
nhằn quanh dự án kinh đào Phù Nam của Campuchia
Hà
Lệ Chi – RFA
.
Kênh đào Funan và những "mảng tối" chưa rõ !
RFA,
07/05/2024
===============================================
Nhùng
nhằn quanh dự án kinh đào Phù Nam của Campuchia
Hà Lệ Chi - RFA
08/05/2024
https://thongluan-rdp.org/di-n-dan/item/32825-nhung-nh-n-quanh-d-an-kinh-dao-phu-nam-c-a-campuchia
Tại sao Việt Nam thất bại với kênh đào Phù Nam Techo ?
Hà Lệ Chi, RFA, 08/05/2024
Dự
án gây nhiều căng thẳng
Những
căng thẳng giữa Việt Nam và Campuchia liên quan đến dự án kênh đào Techo Phù
Nam vẫn chưa dứt.
https://live.staticflickr.com/65535/53709646130_a90b0d3bf3.jpg
Phà
đưa người và xe qua sông Mekong ở thủ đô Phnom Penh ngày 9/4/2024 – AFP
Dự
án kênh đào Phù Nam Techo của Campuchia còn được gọi là Dự án Hệ thống Hậu cần
và Đường bộ Giao thông Tonle Bassac. Với kinh phí ước tính là 1,7 tỷ USD, Kênh
Techo Phù Nam có thời hạn hoàn thành dự kiến là vào năm 2028 [1].
Kênh
đào Phù Nam Techo dự kiến dài 180km, nối các cảng biển của Campuchia ở phía tây
nam với sông Mekong, tạo ra một tuyến đường thủy qua các khu vực trọng điểm như
Kadal, Takeo và Kampot, đổ ra Biển Đông, tại khu vực cảng nước sâu duy nhất của
Campuchia tại Sihanoukville, nằm trên Vịnh Thái Lan.
Dự
án này nằm trong số các dự án cơ sở hạ tầng ưu tiên được chính phủ của Thủ tướng
Campuchia Hun Manet công bố kể từ tháng 8/2023. Campuchia đã mất 26 tháng để tiến
hành nghiên cứu khả thi với sự tham gia của hàng chục chuyên gia. Dự án dự kiến
được khởi công vào cuối năm nay và ước tính sẽ mất bốn năm để hoàn thành.
Theo
kế hoạch chi tiết của dự án, kênh Phù nam Techo dự kiến sẽ rộng 100 mét ở thượng
nguồn và 80 mét ở hạ lưu với tổng độ sâu 5,4 mét. Việc xem xét thiết kế này,
cùng với việc cung cấp hai làn đường vận chuyển, đảm bảo sự đi lại liền mạch của
các tàu có trọng tải lên tới 3.000 tấn theo các hướng ngược nhau [2] .
Vai
trò của Trung Quốc
Đối
với Trung Quốc, Campuchia là một quốc gia ASEAN quan trọng, đầu tư của Trung Quốc
vào quốc gia này phù hợp với tham vọng của nước này là tăng cường quan hệ kinh
tế, ngoại giao và địa chính trị với Phnom Penh. Khoản đầu tư lớn này càng khiến
Trung Quốc và Campuchia phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế, qua đó làm gia tăng sức ảnh
hưởng của Trung Quốc trong khu vực. Bằng cách định vị vai trò là đối tác kinh tế
quan trọng của Campuchia, Trung Quốc sẵn sàng gây ảnh hưởng lớn hơn trong việc
định hình động lực ở Đông Nam Á.
Theo
thỏa thuận giữa Campuchia và Trung Quốc, vai trò của Trung Quốc với tư cách là
bên tham gia chính trong dự án giúp Trung Quốc có quyền quản lý độc quyền đối với
kênh đào trong thời gian dài từ 40-50 năm [3] . Trong giai đoạn này, Trung Quốc giữ toàn
quyền kiểm soát các hoạt động, bao gồm cả việc thu phí – lái xe dự kiến sẽ phải
trả từ 12 USD cho ô tô con và lên tới 60 USD cho xe tải chở hàng một chiều trên
đường cao tốc. Sau 50 năm nữa, quyền quản lý kênh đào mới được chuyển giao cho
Campuchia [4].
Lo
ngại của Việt Nam
Mối
lo ngại ban đầu của Việt Nam chủ yếu là về tác động môi trường tiềm ẩn mà kênh
Phù nam Techo có thể gây ra đối với khu vực sông Mekong.
Mối
quan ngại cụ thể là sự thay đổi dòng chảy trong sông Mekong. Các nghiên cứu do
Chương trình Đông Nam Á của Trung tâm Stimson trụ sở tại Mỹ thực hiện cho thấy
rằng việc xây dựng kênh đào có thể trở thành con đập, ngăn dòng chảy đổ vào các
khu vực trọng điểm của Đồng bằng sông Cửu Long ở Việt Nam. Về bản chất, kênh
đào này có thể hoạt động giống như một con đập, theo đó hình thành vùng khô hạn
ở phía Nam của kênh đào và vùng ướt trũng ở phía Bắc.
Sự
thay đổi dòng chảy như vậy cũng sẽ tác động lớn đến các hoạt động nông nghiệp
và đe dọa môi trường sống của các loài dễ bị tổn thương trong khu vực.
Brian
Eyler - Giám đốc một chương trình nghiên cứu thuộc Stimson Center, cũng là tác
giả của cuốn sách nổi tiếng "Những ngày cuối cùng của dòng Mekông hùng
vĩ" - đã nhận xét: "kênh đào Techo Phù nam sẽ là chiếc đinh cuối cùng
đóng xuống cỗ quan tài cho Đồng bằng Sông Cửu long".
Sự
phụ thuộc kinh tế ngày càng sâu sắc của Campuchia vào Bắc Kinh là điều đặc biệt
đáng lo ngại. Sự phụ thuộc ngày càng tăng này phản ánh mối lo ngại về bản chất
"mục đích kép" của dự án, trong đó cùng với việc thúc đẩy phát triển
kinh tế xã hội, các công trình của kênh đào có thể trở thành nền tảng để Trung
Quốc tăng cường sự hiện diện quân sự trên lãnh thổ Campuchia [5] .
Các
nhà nghiên cứu Việt Nam đã thể hiện sự lo ngại với lý do kênh đào có độ sâu có
thể tiếp nhận các tàu quân sự đi vào từ Vịnh Thái Lan và tiếp cận biên giới
Campuchia - Việt Nam. Các âu thuyền trên kênh Phù nam Techo có thể tạo ra độ
sâu nước cần thiết cho các tàu quân sự đi vào từ Vịnh Thái Lan, hoặc từ Căn cứ
Hải quân Ream, đi sâu vào Campuchia và tiếp cận biên giới Campuchia - Việt Nam.
Đây là mối lo ngại chiến lược đối với Việt Nam vì việc này có khả năng làm thay
đổi cán cân theo hướng có lợi cho Trung Quốc trong bối cảnh tranh chấp Biển
Đông vẫn đang diễn ra hết sức căng thẳng với những hành động hung hăng, hiếu
chiến, bất chấp pháp luật quốc tế của Trung Quốc vẫn đang diễn ra hàng ngày.
Việt
Nam sẽ không thể ngăn cản
Campuchia
từ ngày 8/8/2023 đã chính thức nộp hồ sơ về dự án Techo Phù Nam cho Uỷ hội Sông
Mekông (MRC). Kể từ ngày đó, báo chí Việt Nam có đưa tin về dự án này nhưng
không nêu ra các lo ngại.
Phải
tới trung tuần tháng 4 năm nay, báo chí Việt Nam đồng loạt lên bài nói lên nỗi
lo ngại của các nhà khoa học liên quan đến dự án kênh đào này. Trước đó, bắt đầu
là bài viết của hai tác giả Đinh Thiện và Thanh Minh, đăng trên tạp chí Phương
Đông. Sau đó, bài báo này được đăng lại website của Học viện Chính trị Công an
nhân dân ngày 18/3 [6] . Tuy nhiên, cho đến nay thì cả bài đăng trên
tạp chí Phương Đông và trang nhà của Học viện Chính trị Công an nhân dân đều đã
bị rút xuống.
Việc
đồng loạt báo chí Việt Nam đưa ra các thông tin lo ngại về dự án kênh đào Techo
Phù Nam cho thấy dường như Việt Nam đã hết kiên nhẫn trước sự khăng khăng bất
chấp của Campuchia đối với dự án này.
Tuy
nhiên, thẳng thắn mà nói, Việt Nam sẽ thất bại trong việc ngăn cản Campuchia thực
hiện dự án kênh đào này, bởi vì :
Thứ
nhất, Hun Sen đã là một chính trị gia lão luyện, đã có nhiều kinh nghiệm đàm
phán với Việt Nam. Hun Sen được sự hậu thuẫn từ Trung Quốc và hiểu rõ rằng,
trong thời điểm này, Việt Nam cần Campuchia hơn là Campuchia cần Việt Nam, cho
nên Campuchia không sợ gì sức ép từ Việt Nam. Nhiều lần đàm phán với Việt Nam,
cả về vấn đề biên giới, Hun Sen hiểu rõ tâm lý của các lãnh đạo Việt Nam, không
dám kiên quyết theo đuổi vấn đề tới cùng mà dễ dàng thoả hiệp nên Hun Sen sẽ mạnh
mẽ tấn công điểm này".
Thêm
nữa, Campuchia đã thấy rõ điểm yếu của MRC, cũng như thái độ thiếu cương quyết,
thiếu nhất quán trong việc phản đối các dự án xây đập thuỷ điện tại dòng chính
Mekông của Lào. Chính vì vậy, Campuchia hiểu rõ Việt Nam sẽ không thể và không
dám đẩy quá xa chuyện này.
Thứ
hai, thời điểm này, Việt Nam đang đắm chìm trong những cuộc "chiến đấu
chính trị trong nước", Liên tiếp hơn một năm nay, đã có hai Chủ tịch nước,
một Chủ tịch Quốc hội, một Trưởng ban Kinh tế trung ương, hai Phó Thủ tướng,
cùng rất nhiều Bộ trưởng, Thứ trưởng, Bí thư tỉnh uỷ, Chủ tịch tỉnh… đã phải
xin nghỉ hoặc bị đi tù do liên quan đến tham nhũng. Giới nghiên cứu bên ngoài
đánh giá chống tham nhũng chỉ là chiêu bài để các phe nhóm chính trị tiêu diệt
nhau mà thôi. Chính vì chìm đắm trong các cuộc tiêu diệt phe phái như vậy, Việt
Nam càng không thể đủ tâm trí và đủ nguồn lực để theo đuổi việc ngăn cản hoặc
làm chậm lại dự án kênh đào này.
Thứ
ba, Chủ tịch MRC nhiệm kỳ này là một người Lào, ông ta và cả Chính phủ Lào cùng
công khai ủng hộ Campuchia thực hiện dự án này [7] , cũng hàm nghĩa Việt Nam không thể tác động
hay ngăn cản các dự án trên sông Mekông hiện nay và trong tương lai của
Lào [8].
Việt
Nam cần phải thay đổi chính sách cả nội trị lẫn đối ngoại mới mong có thể giữ vững
được vị thế của mình trong một thế giới đầy biến động và trước sự đe doạ ngày
càng tăng của Trung Quốc ở khu vực.
Hà Lệ Chi
Nguồn
: RFA, 08/05/2024
Tham khảo
:
[1] https://www.khmertimeskh.com/501401182/cambodias-funan-techo-canal-a-game-changer/
[2] https://www.khmertimeskh.com/501401182/cambodias-funan-techo-canal-a-game-changer/
[3] https://www.vietnam-briefing.com/news/why-cambodias-funan-techo-canal-project-is-worrying-vietnam.html/
[4] https://www.vietnam-briefing.com/news/why-cambodias-funan-techo-canal-project-is-worrying-vietnam.html/
[5] https://www.thinkchina.sg/politics/bris-funan-techo-canal-could-steer-cambodia-away-vietnam-and-towards-china
[6] https://www.straitstimes.com/world/vietnamese-concerned-canal-project-in-cambodia-could-be-potential-gateway-for-chinese-forces
[7] https://www.phnompenhpost.com/national/laos-president-shares-support-for-funan-techo-canal
[8] https://www.phnompenhpost.com/post-in-depth/mrc-explain-kingdom-s-responsibilities-for-funan-techo-canal-project
****************************
Kênh đào Funan và những "mảng tối" chưa rõ !
RFA, 07/05/2024
Ông
Sokvy Rim, nhà nghiên cứu độc lập ở Campuchia, viết trên tạp chí Think China rằng hiện nay, Campuchia phụ thuộc
vào tuyến đường thủy đi qua Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam (ngả sông Tiền)
để xuất khẩu hàng hóa đi Mỹ và nhập khẩu nguyên liệu sản xuất từ Trung Quốc.
Khi kênh đào Funan đi vào hoạt động, Campuchia sẽ không còn lệ thuộc vào tuyến
đường thủy đi qua Việt Nam nữa.
https://live.staticflickr.com/65535/53708300552_3f50e3b4a1.jpg
Hai
tuyến đường thủy từ Phnom Penh ra biển Đông: tuyến bên trái đi qua kênh đào
Funan, tuyến bên phải đi qua sông Tiền. (Ảnh chụp từ Google Map, RFA vẽ minh họa
- Google Map/ RFA
Thủ
tướng Campuchia Hun Manet cũng khẳng định mục tiêu này khi nói kênh đào Funan sẽ
giúp Campuchia "tự thở bằng mũi của chính mình" ("breathing
through our own nose").
Tuy
nhiên nhiều chuyên gia không có cái nhìn lạc quan như vậy về tiềm năng kinh tế
của kênh đào Funan đối với Campuchia.
Quãng
đường qua kênh Funan dài gấp đôi quãng đường qua sông Tiền
Trao
đối với RFA, Kỹ sư Phạm Phan Long, Chủ tịch Viet Ecology, một tổ chức phi chính
phủ ở California, Hoa Kỳ, nghiên cứu về môi trường và các vấn đề sông Mekong,
cho rằng Campuchia cần đánh giá cẩn trọng tác động môi trường, xã hội, kinh tế
cho chính đất nước mình trước. Theo ông tác động môi trường, xã hội của dự án
này tới chính Campuchia là không hề nhỏ.
Theo
Kỹ sư Phạm Phan Long, hơn hai phần ba hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu của
Campuchia là đi và đến các nước ở Đông Bắc Á (Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản,
Hàn Quốc) và Bắc Mỹ (Canada, Hoa Kỳ).
Do
đó, con đường đi qua sông Tiền ở Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam sẽ ngắn
hơn là đi qua kênh đào Funan. Nếu đi qua kênh đào Funan, tàu vận tải sẽ phải
theo kênh này đi ra cảng Kep, vòng qua Mũi Cà Mau để ra Biển Đông, rồi từ đó đi
ngược lên các nước Đông Bắc Á và Bắc Mỹ. Ông nói tiếp :
"Để
đi từ Phnom Penh ra đến Biển Đông, nếu tàu đi qua kênh đào Funan thay vì qua
sông Tiền ở Đồng bằng sông Cửu Long thì họ sẽ phải đi gấp đôi quãng đường, do
phải đi đường vòng, chưa kể phải trả phí khi đi qua âu tàu của con kênh.
Hai
phần ba số mậu dịch của Campuchia là đi qua Việt Nam, Mỹ, Nhật Bản, Nam Hàn,
Đài Loan. Cho nên tàu hàng không có lý do gì phải đi đường vòng qua kênh đào
Funan.
Thực
tế, nếu để cho thị trường tự do hoạt động thì kênh đào Funan chỉ phục vụ được một
phần ba lưu lượng hàng hóa mậu dịch của Campuchia.
Do
đó thời gian mà Trung Quốc phải bỏ ra để thu hồi vốn từ khoản đầu tư 1,7 tỷ
(RFA chú thích : Hunsen tuyên bố dự án được thực hiện bằng phương thức BOT, tức "xây dựng, vận hành, chuyển
giao") sẽ còn lâu hơn nữa.
Nếu
hoàn toàn sử dụng kênh đào Funan mà không dùng sông Tiền của Việt Nam miễn phí,
thương thuyền sẽ phải trả chi phí cho BOT để họ hoàn vốn và vận hành. Đó
là những điều họ không nói cho dân của họ nghe.
Hãy
lấy ví dụ tàu của Mỹ đến Campuchia mua hàng hóa. Tại sao họ phải đi đường vòng
từ Biển Đông qua Sihanoukville, tỉnh Kep, rồi vào kênh đào Funan để lên Phnom
Penh, trong khi đi từ sông Tiền vào Phnom Penh sẽ chỉ mất một phần ba quãng đường
? Không có lý do gì phải đi xa như vậy.
Nếu
để cho thị trường vận tải hoạt động tự do thì kênh đào Funan không có tính khả
thi kinh tế, không phải tối ưu nhất. Tối ưu nhất là con đường thủy đi qua Tiền
giang của Việt Nam".
Mục
tiêu chiến lược của kênh đào Funan
Việt
Nam và Campuchia đã ký "Hiệp định Vận tải thủy" năm 2010. Theo số liệu
từ Bộ Giao thông vận tải Việt Nam công bố năm
2020, trong 10 năm (2010 – 2020), "hai nước đã làm thủ tục cho gần
73 nghìn lượt phương tiện, hơn 397 nghìn lượt thuyền viên, hàng chục triệu tấn
hàng hóa và gần 1,3 triệu lượt hành khách".
Ngoài
ra, tuyến vận tải thủy Việt Nam- Campuchia qua sông Tiền còn đóng vai
trò kết nối, gom hàng cho các tàu đến cảng Thành phố Hồ Chí Minh và
đặc biệt là cụm cảng biển nước sâu Cái Mép-Thị Vải, với đà tăng trưởng
từ 15-20% hàng năm, năm 2019 là gần năm triệu tấn".
Tiến
sĩ Lê Anh Tuấn ở Đại học Cần Thơ cho rằng nếu Campuchia không còn dùng sông Tiền
nữa mà dùng kênh đào Funan thì những con số mà Bộ Giao thông Vận tải nêu ra sẽ
thay đổi trong tương lai.
Tuy
nhiên, tương tự như kỹ sư Phạm Phan Long, Tiến sĩ Lê Anh Tuấn cũng cho rằng cần
phải xét lại khả năng nói trên, vì tàu đi từ Phnom Penh qua cảng Kep thì mới chỉ "chạm
vào biển chứ không phải là đích đến". Ông cũng dẫn số liệu từ OEC, chỉ ra là đối tác thương mại lớn nhất của
Campuchia năm 2022 là Mỹ (13,03 tỷ USD, tương đương 36,3%) và Việt Nam (3,55 tỷ
USD, tương đương 10,2%). Để đi đến các thị trường xuất khẩu, nhập khẩu chủ yếu
của Campuchia, con đường vận tải tối ưu cho tàu thuyền vẫn là đi qua sông Tiền
của Đồng bằng sông Cửu Long.
David
Hutt cũng viết trên RFA rằng kênh đào Funan chỉ có thể cho
tàu có tải trọng 1.000 tấn đi qua. Những con tàu lớn hơn 1.000 tấn vẫn phải đi
qua sông Tiền để ra biển. Theo David Hutt, Campuchia vẫn có thể giải quyết vấn
đề này bằng cách sử dụng các tàu nhỏ hơn. Điều đó sẽ làm tăng chi phí, giảm lợi
nhuận, nhưng "vẫn có thể thực hiện được". Tuy nhiên, Kỹ sư Phạm Phan
Long chỉ ra là nếu vận hành theo nguyên tắc thị trường tự do, không hãng vận tải
nào lại chọn con đường đi xa hơn với tàu nhỏ hơn, công suất kém hơn.
David
Hutt cũng chỉ ra là chỉ riêng trong quý I năm 2024, Việt Nam đã mua 22% hàng
hóa của Campuchia. Không có quốc gia nào khác đang chờ sẵn để thay thế Việt Nam
mua 1/5 sản phẩm của Campuchia như vậy. Do đó, theo David Hutt, kênh đào Funan
không giúp cho Campuchia thoát khỏi tuyến đường sông đi qua Việt Nam ra biển.
Trao
đổi với RFA, Kỹ sư Phạm Phan Long đặt ra câu hỏi nếu kênh đào Funan không thay
thế được tuyến đường sông Tiền ra biển, vậy Campuchia còn có thể có mục đích
nào khác khi xây kênh đào này. Ông phán đoán :
"Nếu
kinh tế không phải là lý do để xây dựng kênh đào Funan thì chắc hẳn phải có lý
do khác. Không loại trừ khả năng họ xây dựng kênh đào để chuẩn bị cho tình huống
xung đột nếu nó xảy ra. Họ bảo vệ đường rút của họ trước, để nếu có xung đột xảy
ra, sông Tiền bị khóa thì họ còn một đường thủy khác. Kênh đào Funan do đó có mục
đích chiến lược chứ không phải mục đích kinh tế.
Cho
nên tôi nghĩ là Việt Nam mình muốn giải quyết vấn đề kênh đào Funan một cách
hòa bình, thân thiện. Việt Nam mình nên xây dựng một hiệp ước để cho hai nước
thông thương với nhau chặt chẽ hơn, tốt hơn cho Campuchia. Để cho Campuchia
không còn cần thiết phải làm kênh đào này hoặc làm thì sẽ làm khôn ngoan hơn,
chứ không nhất thiết cứ phải làm cho bằng được như vậy".
Ý
kiến trái chiều : kênh đào Funan sẽ không tác động xấu đến Đồng bằng sông Cửu
Long
Hôm
25/4/2024, trên báo Nông nghiệp, Tiến sĩ Tô Văn Trường, nguyên Viện
trưởng Viện Quy hoạch Thủy lợi Miền Nam, Việt Nam, đã trích dẫn con số do
Campuchia đưa ra là lưu lượng nước đi vào kênh Funan chỉ là 3,6m3 một giây. So
sánh với "tiềm năng nguồn nước sông Mekong về đồng bằng qua Tân Châu
và Châu Đốc là 12.450 m³/s", ông cho rằng "tác động của dự án đến
Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam là không đáng kể".
Một
số chuyên gia cho rằng nếu chiều rộng kênh là 50 mét và chiều sâu là 4,7 mét
thì lưu lượng 3,6m3/s qua kênh "có vẻ hơi thấp". Trao đổi với RFA về
những số liệu này, Kỹ sư Phạm Phan Long nói ông không có phương tiện để kiểm chứng
những con số đó nên cũng không có lý do để nghi ngờ.
Theo
Kỹ sư Phạm Phan Long, có thể Campuchia dùng con số đó để chỉ lượng nước cần cho
chảy vào âu thuyền để nâng mực nước lên, giúp cho thuyền có thể chạy ở mức nước
cao hơn. Đó là lượng nước âu thuyền cần có để cho tàu chạy qua. Theo ông, con số
này không tính đến lượng nước được dùng cho tưới tiêu và thủy sản. Ông
nói:
"Chúng
ta cần tính thêm lượng nước dùng cho tưới tiêu và thủy sản. Cũng có chuyên gia
khi tính thêm lượng nước đó thì đưa ra con số là có thể kênh đào sẽ lấy đi khoảng
30% đến 50% lượng nước về Đồng bằng sông Cửu Long. Cách tính này hơi "bảo
thủ". Tuy nhiên, cũng có chuyên gia tính toán ngược lại, là kênh đào Funan
không ảnh hưởng gì lớn đến Đồng bằng sông Cửu Long. Cả hai cách tiếp cận đó đều
nên được xem xét lại.
Nếu
là tôi làm công việc tính toán, trước hết là tính các kịch bản xấu nhất, sau đó
tính toán các kịch bản tác động từ mức thấp nhất đến xấu nhất. Làm như vậy để
khi phát sinh tranh chấp, mình biết tổn thất của mình tới đâu thì mình có thể
lo trước để chống đỡ. Tôi thấy mình nên tránh xu hướng "bảo thủ",
trong khi đó cũng nên tránh xu hướng ngược lại là tìm mọi cách biện hộ cho tác
động môi trường của dự án và giảm nhẹ những thiệt hại có thể phát
sinh".
Nguồn
: RFA, 07/05/2024
No comments:
Post a Comment