13/07/19
Đã tròn 3 năm kể từ ngày tòa án quốc tế ra
phán quyết nói rằng cái gọi là ‘chủ quyền lịch sử’ của Trung Quốc đối với
vùng biển trong đường chín đoạn trên Biển Đông là ‘không có cơ sở pháp
lý’, Sáng kiến Minh bạch Hàng hải Châu Á (AMTI) thuộc Viện Nghiên cứu Chiến
lược Quốc tế (CSIS) ngày 12/7 có bài viết nhìn lại kết quả Trung Quốc
có hay không tuân thủ phán quyết này sau ba năm.
ngày 12/07/2016,
Tòa án Trọng tài Thường trực (PCA) ở La Haye đã đưa ra phán quyết trong vụ kiện
của Manila chống lại yêu sách chủ quyền của Bắc Kinh trên Biển Đông.
Vào ngày 12/07/2016, Tòa án Trọng tài Thường trực
(PCA) ở La Haye đã đưa ra phán quyết trong vụ kiện của Manila
chống lại yêu sách chủ quyền của Bắc Kinh trên Biển Đông. Được triệu tập
trong khuôn khổ các điều khoản giải quyết tranh chấp bắt buộc của
Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS), năm trọng tài của tòa
đã ra phán quyết áp đảo ủng hộ Philippines. Bắc Kinh từ chối tham gia
vào vụ kiện này và bác bỏ phán quyết. Trong khi đó, Tổng thống mới của
Philippines, ông Rodrigo Duterte, đã làm ngơ thắng lợi này của nước ông với
hy vọng thuyết phục được Trung Quốc hướng tới một chính sách hòa giải hơn và do
đó, áp lực quốc tế buộc Trung Quốc tuân thủ phán quyết đã tan biến.
Tuy nhiên, nhiều nhà quan sát hy vọng rằng khi thời
gian trôi qua, Trung Quốc có thể tìm ra những cách giữ thể diện
về mặt chính trị để đưa các đòi hỏi chủ quyền và hành vi của
họphù hợp với nội dung của phán quyết, ngay cả khi họ bác bỏ phiên
tòa này.
Nhìn chung, theo đánh giá của AMTI, Trung Quốc chỉ tuân
thủ 2 trong số 11 nội dung của phán quyết, trong khi một nội dung
khác của phán quyết thì mọi thứ vẫn chưa rõ ràng để có thể đánh
giá.
1. Trung
Quốc không thể yêu sách ‘chủ quyền lịch sử’ hoặc các quyền khác trong
phạm vi đường chín đoạn vốn vượt khỏi lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và
thềm lục địa được mà Trung Quốc được UNCLOS cho phép.
Kết quả : không tuân thủ
Tuy nhiên, một ngày sau khi phán quyết của trọng
tài được công bố, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã ban hành Sách Trắng khẳng định
rằng : "Ngoài vùng biển nội địa,
lãnh hải, vùng tiếp giáp, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa, Trung Quốc
còn có quyền lịch sử trong Biển Đông". Trong ba năm qua, các quan
chức Trung Quốc đã ít đề cập hơn về đường chín đoạn như là
cơ sở cho yêu sách của họ đối với Biển Đông, nhưng Trung Quốc tiếp
tục tuyên bố có chủ quyền lịch sử vốn không rõ ràng đối với hầu
hết các vùng biển và đáy biển ở Biển Đông. Chính vì dựa trên
cơ sở này mà ngư dân Trung Quốc tiếp tục hoạt động trong các
vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, Philippines và Indonesia. Đó cũng là
cơ sở mà Bắc Kinh phản đối tất cả các hoạt động thăm dò và khai
thác dầu khí trong đường chín đoạn, bất kể chúng nằm cách các thực thể mà
Trung Quốc tuyên bố có chủ quyền bao xa.
2. Bãi cạn Scarborough và các thực
thể thủy triều cao ở quần đảo Trường Sa có lãnh hải nhưng không
được hưởng vùng đặc quyền kinh tế hay thềm lục địa.
Kết quả : chưa xác định được
Đây là điểm quan trọng thứ hai trong phán quyết.
Theo đó, cả bãi cạn Scarborough cũng như bất kỳ thực thể thủy
triều cao nào ở quần đảo Trường Sa đều không có khả năng là nơi
lưu trú của con người hoặc duy trì đời sống kinh tế riêng. Do đó những thực
thể này chỉ có được lãnh hải rộng 12 hải lý chứ không được hưởng
vùng đặc quyền kinh tế rộng 200 hải lý hay thềm lục địa rộng 350 hải lý.
Cộng với việc bác bỏ chủ quyền lịch sử trong
đường chín đoạn, thì phán quyết không cho các thực thể mà Trung Quốc chiếm
giữ được hưởng các vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa này đã làm
giảm đáng kể vùng biển có thể tranh chấp về mặt pháp lý.
Kết hợp với sự từ chối của tòa án đối với
yêu sách của Trung Quốc đối với các quyền lịch sửtrong suốt đường chín đoạn, điều
này làm giảm các khu vực tranh chấp hợp pháp xung quanh các đảo và các rạn san
hô sau đây :
Nhiều người tin rằng Trung Quốc đòi vùng đặc quyền
kinh tế và thềm lục địa cho bãi cạn Scarborough và nhiều thực thể khác,
nếu không phải là tất cả, của Trường Sa. Tuy nhiên, điều này không được nêu
công khai trong luật pháp hoặc tuyên bố công khai của Trung Quốc. Sách Trắng
năm 2016 của Bắc Kinh khẳng định rằng Trung Quốc, dựa trên ‘các hòn đảo ở Nam
Hải (Biển Đông) được hưởng vùng biển nội địa, lãnh hải, vùng tiếp giáp, vùng đặc
quyền kinh tế và thềm lục địa.’ Nhưng có thể cho rằng tuyên bố này
chỉ có nghĩa là một số hòn đảo, đặc biệt là ở quần đảo
Hoàng Sa, mới tạo ra các quyền lợi này.
Ngoài ra, các hành động của Trung Quốc trong các
vùng đặc quyền kinh tế các của nước láng giềng có thể được giải thích
bởi nhu cầu liên tục của nước này phải đòi quyền lịch sử và do đó không phải
là bằng chứng cho yêu sách vùng đặc quyền kinh tế hay thềm lục địa.
Tuy nhiên nếu trong tương lai Bắc Kinh công bố đường
cơ sở (để từ đó tuyên bố vùng đặc quyền kinh tế và
thềm lục địa) xung quanh các thực thể họ đòi chủ quyền ở Trường
Sa, thì khi đó sự không tuân thủ phán quyết của Trung Quốc trở nên
rõ ràng hơn, nhưng hiện tại các tuyên bố của Bắc Kinh vẫn còn mơ hồ để có
thể đánh giá rõ ràng.
3. Bãi Cỏ Mây
thứ hai (Second Thomas Shoal) và vùng biển xung quanh nó là một phần của
vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Philippines.
Kết quả : không tuân thủ
Tòa án cho thấy Bãi Cỏ Mây, vốn bị chiếm
đóng từ năm 1999, nằm dưới mặt nước khi thủy triều lên và do đó không tạo
ra vùng biển được sở hữu nào. Bãi Cỏ Mây nằm trong phạm vi 200 hải lý
tính từ bờ biển Philippines và do đó thuộc về vùng đặc quyền
kinh tế và thềm lục địa của Philippines. Bất chấp phán quyết này, các tàu tuần
duyên của Trung Quốc tiếp tục tuần tra gần Bãi Cỏ Mây thường xuyên và vào
tháng 5 năm 2018, một máy bay trực thăng của Hải quân của Giải phóng Quân Nhân
dân Trung Quốc đã quấy rối một cách nguy hiểm một đoàn tàu tiếp tế của
Philippines tới Sierra Madre.
4. Trung Quốc
chiếm đóng trái phép Đá Vành Khăn nằm trong thềm lục địa của Philippines.
Kết quả : không tuân thủ
Giống như Bãi Cỏ Mây, hội đồng trọng tài
phán quyết rằng Đá Vành Khăn là thực thể thủy triều thấp vốn nằm trong tạo
vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Philippines. Hơn nữa, các trọng
tài nhận thấy rằng, Trung Quốc đã xây dựng các đảo nhân tạo và lắp đặt tại Đá
Vành Khăn mà không có sự cho phép của Philippines. Đây có lẽ là phần
khó nhất trong phán quyết mà có thể nghĩ rằng Trung Quốc sẽ tuân thủ bởi
vì nếu tuân thủ họ sẽ phải từ bỏcăn cứ hải quân và
không quân của mình tại Đá Vành Khăn hoặc cần phải có sự cho phép của
Philippines thì mới tiếp tục chiếm đóng. Trong khi đó, Trung Quốc không chỉ chiếm
giữrạn san hô mà dường như vẫn tiếp tục đòi quyền lợi về biển xung
quanh nó mà bằng chứng là sự phản đối của họ đối với hoạt động tự do
hàng hải của Hoa Kỳ trong phạm vi 12 hải lý của Đá Vành Khăn.
5. Trung Quốc
ngăn chặn bất hợp pháp Philippines khai thác tài nguyên trong thềm lục địa
của họ.
Kết quả : không tuân thủ
Phán quyết của trọng tài đã kết luận rằng Bãi Cỏ Rong,
hoàn toàn dưới nước và nằm trong phạm vi 200 hải lý của Philippines, là một phần
của thềm lục địa của nước này và cho rằng Trung Quốc đã vi phạm Công ước
khi tàu thực thi pháp luật của họ ngăn chặn hoạt động của tàu khảo sát
Philippines.
Trung Quốc tiếp tục ngăn chặn Philippines khai thác
dầu khí tại Bãi Cỏ Rong bất chấp phán quyết. Vào tháng 11 năm 2018, hai
bên đã ký một biên bản ghi nhớ có thể mở đường cho sựhợp tác
cùng khai thác tại Bãi Cỏ Rong. Các chi tiết chưa được bàn thảo và có thể thỏa
thuận này có thể mở đường cho Trung Quốc tuân thủ phán quyết về mặt
kỹ thuật. Nếu Bắc Kinh đồng ý cho một công ty Trung Quốc đầu tư dưới
dạng hợp đồng của Philippines dưới sự giám sát của Manila, thỏa thuận này
sẽ phù hợp với phán quyết. Nhưng nếu Trung Quốc khăng khăng thỏa thuận hợp
tác cùng khai thác nằm ngoài quyền tài phán của Philippines, đó sẽ là
không tuân thủ.
6. Trung Quốc
đã vi phạm quyền đánh cá của Philippines trong vùng đặc quyền kinh tế của
mình.
Kết quả : không tuân thủ
Toà án cho thấy Trung Quốc đã vi phạm quyền chủ quyền
của Philippines đối với tài nguyên sinh vật trong vùng đặc quyền kinh tế của
họ, đặc biệt là bằng cách ban hành lệnh cấm đánh bắt ở Biển Đông
hồi năm 2012. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn tiếp tục tuyên bố lệnh cấm đánh bắt
cá đơn phương từ tháng 5 đến tháng 8 hàng năm bao gồm phần lớn trong vùng
đặc quyền kinh tế của Philippines và Việt Nam. Lệnh cấm gần đây nhất đã
gây ra phản ứng giận dữ từ văn phòng của tổng thống Philippines.
7. Trung Quốc
không ngăn chặn ngư dân của họ hoạt động bất hợp pháp trong vùng đặc
quyền kinh tế của Philippines.
Kết quả : không tuân thủ
Các trọng tài xác định rằng Trung Quốc đã ‘không thể hiện
sự tôn trọng quyền chủ quyền của Philippines đối với hoạt động đánh bắt
cá trong vùng đặc quyền kinh tế của họ’.
Hàng trăm tàu cá Trung Quốc tiếp tục hoạt động dưới
sự giám sát của Lực lượng Tuần dương Trung Quốc tại Bãi Vành Khăn và trên
khắp Trường Sa mỗi ngày, mặc dù các tàu này dành nhiều làm lực lượng dân quân
trên biển hơn là đánh bắt cá. Vào tháng 6, một tàu cá Trung Quốc hoạt động
trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines tại Bãi Cỏ Rong đã đâm
chìm một tàu cá Philippines, dẫn đến một cuộc khủng hoảng trong quan hệ ngoại
giao giữa hai nước.
8. Trung Quốc
chặn trái phép hoạt động đánh bắt truyền thống của ngư dân Philippines tại
bãi cạn Scarborough.
Kết quả : tuân thủ
Tại bãi cạn Scarborough, tòa án kết luận rằng cả ngư dân
Trung Quốc và Philippines đều có quyền tham gia đánh bắt như truyền thống
bất kể nước nào có chủ quyền đối với bãi cạn này. Nhưng các trọng tài
phán quyết rằng ‘Trung Quốc thông qua hoạt động của các tàu chính thức của họ tại
Bãi cạn Scarborough từ tháng 5 năm 2012 trở đi đã ngăn chặn một cách
bất hợp pháp ngư dân Philippines tham gia đánh bắt cá truyền thống’.
Cho đến cuối năm 2016, trong một cử chỉ rõ
ràng là thiện chí với chính phủ của ông Duterte, các tàu tuần dương Trung
Quốc đóng tại bãi cạn này đã bắt đầu cho phép các tàu cá Philippines hoạt
động dọc theo bên ngoài rạn bãi cạn, mặc dù họ không được phép đánh cá bên
trong đầm phá. Cho đến giờ vẫn vậy. Đó vẫn là trường hợp ngày hôm nay, mặc
dù tình hình vẫn căng thẳng trong các ngư dân Philippines báo cáo thường
xuyên về việc bị các nhân viên thực thi pháp luật Trung Quốc quấy rối
và đe dọa.
Tuy nhiên, đây là một khía cạnh của phán quyết trọng
tài mà Trung Quốc tuân thủ rõ ràng nhất. Và điều đó rất quan trọng về mặt
chính trị đối với chính quyền của ông Duterte. Ông Duterte đã từng nói rằng
ông đã có một thỏa thuận miệng bí mật với Chủ tịch Tập Cận Bình vào năm
2016 mà theo đó ông mắt làm ngơ trước việc đánh bắt cá của Trung Quốc tại
thềm lục địa của Philippines để đổi lấy quyền đánh cá của người
Philippines tại bãi cạn Scarborough.
9. Trung Quốc
cho phép ngư dân khai thác trái phép các loài có nguy cơ tuyệt chủng
bằng cách biện pháp tàn phá môi trường
Kết quả : không tuân thủ
Phán quyết kết luận rằng Trung Quốc ‘đã dung túng và
bảo vệ cũng như không ngăn chặn các tàu cá Trung Quốc tham gia vào
các hoạt động khai thác có hại các loài có nguy cơ tuyệt chủng tại Bãi cạn
Scarborough, Bãi Cỏ Mây và thực thể khác ở Quần đảo Trường
Sa’. Trung Quốc có hoạt động khai thác quy mô lớn loài sò tai tượng trong diện
khẩn nguy vốn đã phá hủy nghiêm trọng một diện tích lớn san hô từ năm 2012
cho đến 2016, thường là dưới sựtheo dõi của các tàu chấp pháp Trung Quốc.
Sau khi giảm mạnh hoạt động đánh bắt này sau năm
2016, những ngư dân bắt sò Trung Quốc đã quay trở lại hoạt động phá
hoại của họ tại Bãi cạn Scarborough và khắp quần đảo Hoàng Sa mà thường
hành động dưới sự chứng kiến rõ ràng của Lực lượng Tuần dương Trung Quốc.
10. Trung Quốc
đã phá hủy trái phép môi trường biển thông qua việc xây đắp đảo.
Kết quả : không tuân thủ
Toà án nhận ra rằng từ cuối năm 2013, các hoạt
động xây dựng đảo của Trung Quốc tại các thực thể ở quần đảo Trường
Sa đã vi phạm UNCLOS vốn bắt buộc các nước ký kết phải bảovệ và giữ gìn
môi trường biển. Trung Quốc đã hoàn thành công việc nạo vét và chôn lấp tại quần
đảo Trường Sa vào cuối năm 2016. Có thể lập luận rằng một số hoạt động
của Trung Quốc đang diễn ra, chẳng hạn như việc lắp đặt các trạm giám sát
trên các rạn san hô ởHoàng Sa, vẫn đang hủy hoại môi trường sống dưới biển
mà không có đánh giá tác động môi trường phù hợp. Nhưng một khi đã hết chỗ để bồi
đắp đảo thêm nữa thì có thể nói rằng Trung Quốc hiện đang tuân thủ về mặt
kỹ thuật phần lớn nội dung này của phán quyết. Tuy nhiên, điều đó có
thể thay đổi nếu Trung Quốc triển khai công việc nạo vét hoặc bồi đắp mới
tại bãi cạn Scarborough hoặc các nơi khác.
11. Các tàu
chấp pháp của Trung Quốc đã vi phạm các quy định về chống va chạm bằng
cách tạo ra nguy cơ va chạm và gây nguy hiểm cho các tàu của
Philippines.
Kết quả : không tuân thủ
Cuối cùng, các trọng tài phán quyết rằng trong thời
gian đối đầu hồi năm 2012 xung quanh bãi cạn Scarborough, các tàu thực thi pháp
luật Trung Quốc đã ‘tạo ra nguy cơ va chạm nguy hiểm nghiêm trọng cho
các tàu và nhân viên của Philippines’.
Mặc dù không có sự cố nào xảy ra một lần nữa ở bãi
cạn Scarborough do chính quyền Philippines giữ khoảng cách, Cảnh sát biển
Trung Quốc, Hải quân nước này và các tàu dân quân hàng hải tiếp tục thường xuyên
có các hành vi vi phạm tương tự và tạo ra nguy cơ va chạm đối với tàu
nước ngoài ở Biển Đông. Vụ quấy rối tàu tiếp tế của
Philippines gần Bãi Cỏ Mây vào tháng 5 năm 2018 là một ví dụ. Các hành động
nguy hiểm của một tàu Hải quân Trung Quốc đối với sứ mạng tuần tra vì tự do
hàng hải của tàu Mỹ USS Decatur ở Hoàng Sa hồi tháng 10 năm 2018
là một ví dụ nữa.
(Theo Sáng Kiến Minh Bạch Hàng Hải Châu Á - AMTI)
No comments:
Post a Comment