Lê Mạnh Hùng
June
20, 2018
Trong
những ngày qua việc chính quyền Trump cách ly con cái của những người di dân với
cha mẹ chúng đã làm ồn ào dư luận. Nhìn hình ảnh những đứa trẻ bị nhốt như
trong những cái lồng thú tại nước Mỵ tự do dân chủ đã làm cho người ta phải tự
hỏi phải chăng là nhân quyền nay đã đến ngày tàn?
Không
ai có thể nghi ngờ rằng phong trào nhân quyền hiện đang phải đối đầu với thách
thức lớn nhất mà nó gặp phải từ khi nổi lên trong thập niên 1970 như là một
nhân tố tham dự quan trọng trong trật tự thế giới.
Một
bằng chứng điển hình cho thấy cuộc khủng hoảng này nghiêm trọng như thế nào là
bài tiểu luận mà Kenneth Roth, giám đốc điều hành của tổ chức Human
Rights Watch viết như là phần mở đầu báo cáo thường niên của tổ chức.
Ta phải quay trở lại đến năm 2014 mới có thể thấy Roth viết một cách tương đối
lạc quan về tương lai của phong trào nhân quyền trên thế giới. Đến 2016 thì
Roth đã đưa ra những suy tư về “làm sao chính trị dựa vào sợ hãi và việc hủy diệt
xã hội công dân đã làm nguy cho nhân quyền trên thế giới.” Và đến năm sau, 2017
Roth đã lên tiếng cảnh cáo những người ủng hộ cho Human Rights Watch rằng việc
nổi dậy của phong trào dân túy “đe dọa lật lại tất cả những thành quả đạt được
của phong trào tranh đấu cho nhân quyền hiện đại.”
Báo
cáo năm nay đuợc đưa ra với tựa đề tích cực “Stopping Mass Atrocities, Majority
Bullying, and Abusive Counterterrorism.” Và tuy rằng trong đó Roth khẳng định rằng
tình hình có thể không đến nỗi tệ như là trong ba năm trước, ông đã để cho người
ta không có một chút nghi ngờ gì rằng tình hình cũng còn rất tệ hại. Và Roth kết
luận rằng “một lượng định công bằng về triển vọng của nhân quyền phải làm cho
người ta quan ngại nhưng không phải là đầu hàng – một lời kêu gọi hành động chứ
không phải là một tiếng thở dài tuyệt vọng.”
Thế
nhưng nhìn xuyên qua những lời lẽ có tính kích động, phần còn lại cho thấy một
phong trào nhân quyền bị buộc phải lập lại những trận chiến trong quá khứ mà họ
nghĩ là đã thắng. Human Rights Watch không phải là tổ chức độc nhất kêu gọi động
viên tất cả những ủng hộ viên của mình cho cuộc đấu tranh cho nhân quyền. Trong
báo cáo thường niên năm 2017-2018, tổ chức Ân Xá Quốc Tế cũng viết: “Trong vòng
năm ngoái, các lãnh tụ chính trị đã kích thích sự hận thù, chiến đấu chống lại
nhân quyền, bỏ qua những tội ác chống lại nhân lọai và thản nhiên để mặc tình
trạng bất công và đau khổ vượt ra khỏi tầm kiểm soát.”
Thế
nhưng cũng giống như Roth, các tác giả của báo cáo này kết luận rằng: “Tuy rằng
những thách thức đối với chúng ta có thể chưa bao giờ lớn hơn, nhưng ý chí chiến
đấu chống lại chúng cũng mạnh không kém.”
Nhưng
vấn đề vẫn là tại sao các tổ chức quốc tế đấu tranh cho nhân quyền nổi bật nhất
lại để sót không nhận ra cơn bão đang tụ tập ngoài chân trời cho đến khi, với sự
nổi lên của phong trào dân túy tại Châu Âu và Mỹ đập vào họ.
Cố
nhiên là đã có những người – thường thuờng là những người chỉ trích hoặc là học
giả nghiên cứu về lịch sử phong trào nhân quyền – tỷ như Stephen Hopgood,
Samuel Moyn và Eric Posner – trước đó đã tiên đoán rằng sự đặt quá nặng vào đấu
tranh pháp lý của phong trào nhân quyền nay không còn đủ để đối phó với những
thay đổi trong tình hình mới. Bao hàm trong chủ thuyết tranh đấu của phong trào
nhân quyền là một khi đã đạt được những tiêu chuẩn pháp lý có tính cách ràng buộc,
thực tế của cuộc sống dần dà sẽ phải thay đổi để thích ứng với chúng. Nó là một
cách tiếp cận kiểu của các luật sư mà không hề để ý đến sự kiện như là học giả
người Đức nhận xét, luật pháp không phải là ở trên chính trị mà trái lại không
thể tách rời khỏi chính trị. Thành ra đối với những người lãnh đạo phong trào
nhân quyền, họ coi là một khi cái mà nhà văn Michael Ignatief gọi là cuộc “cách
mạng đạo đức hậu chiến” đã hoàn toàn được thực hiện thì chỉ còn vấn đề thời
gian trước khi một trật tự thế giới dựa trên nhân quyền sẽ chiến thắng trên
toàn thể thế giới.
Thế
nhưng ít nhất là vào lúc này, với Brexit tại Anh, triều đại tổng thống của ông
Donald Trump ở Hoa Kỳ và việc nổi lên càng ngày càng rõ của Trung Cộng độc tài
đã phá tan cái ảo tuởng của phong trào nhân quyền rằng tiến bộ đến một trật tự
thế giới dựa trên nhân quyền là tất yếu.
Trong
lịch sử không có cái gì là tất yếu – chỉ trừ việc là không sớm thì muộn mọi nền
văn minh và mọi hệ thống chính trị cũng đều phải suy tàn – và cả Human Rights
Watch lẫn Amnesty International đều đã phạm phải cái lỗi lầm mà hầu hết các
phong trào đều mắc phải khi họ tin rằng họ đi đúng chiều hướng của lịch sử.
Chính cái tinh thần “tự mãn” (hubris) này là cái mà đã được Michael Ignatieff,
một trong những nhà tranh đấu cho nhân quyền tích cực nhất cảnh cáo trong cuốn
sách xuất bản năm 2001 Human Rights as Politics and Idolatry:
“Trong
năm muơi năm tới, chúng ta có thể chờ đợi thấy sự đồng thuận về đạo dức vốn dẫn đến bản
Tuyên Ngôn Quốc Tế về Nhân Quyền năm 1948 bị tan rã thêm nữa… Không có một lý
do gì để có thể tin tưởng được là sự toàn cầu hóa về kinh tế sẽ dẫn đến toàn cầu
hóa về đạo đức.”
Cả
Human Rights Watch và Amnesty đều đúng khi không chịu chấp nhận thất bại. Với
tình trạng thế giới hiện nay khi mà cán cân quyền lực quốc tế đã chuyển từ các
chính quyền chấp nhận các tiêu chuẩn về nhân quyền sang những chính quyền chống
lại hay ít nhất là dửng dưng đối với nhân quyền, chúng ta càng cần có những tổ
chức nhân quyền tích cực hoạt động. Hy vọng rằng phong trào nhân quyền sẽ trở
thành hữu hiệu hơn khi bị đẩy vào buớc đường cùng giống như một giáo hội ngầm
nhưng đầy tinh thần lúc ban đầu thay vì một giáo hội đầy quyền lực nhưng trống
rỗng về sau. (Lê Mạnh Hùng)
No comments:
Post a Comment