Dân Chủ - Nhân Quyền Cho Việt Nam

Monday, August 4, 2025

HÒA GIẢI, HÒA HỢP : CÁNH CỬA MỞ VÀO "KỶ NGUYÊN MỚI" HÒA BÌNH, AN NINH và PHÁT TRIỂN (Trọng Thành / Boxit VN)

Hoà giải, hoà hợp: cánh cửa mở vào “kỷ nguyên mới” hoà bình, an ninh và phát triển

Posted on 04/08/2025 by Boxit VN

(Suy ngẫm tiếp sau bài “Sau ngày Thương binh Liệt sĩ” - 29/07/2025)

Dịp 27/7 đã qua. Nhưng ắt đối với nhiều người, những cảm xúc, tâm trạng và suy tư gắn với những gì của cuộc chiến tranh hơn nửa thế kỷ về trước không bao giờ mất đi. Rất nhiều người giờ đây không biết, hoặc không muốn nghĩ đến, do tuổi tác, do xuất thân, do hoàn cảnh, và nhiều lý do khác… Nhưng với rất nhiều người khác, cuộc chiến của hơn 50 năm về trước và những di luỵ của nó sẽ vẫn là những ký ức không bao giờ nguôi, những hiện thực đầy ám ảnh.

“SAU NGÀY THƯƠNG BINH LIỆT SĨ” (1), bài của ông Lê Học Lãnh Vân viết sau cái ngày đặc biệt này, là một thông điệp lay động lòng người.

Bài viết có lẽ hướng trước hết đến những người lãnh đạo đất nước khi nhắc lại một sự thật mà nhiều người đã biết: SỰ THẬT về hai cuộc chiến “quá khốc liệt với Việt Nam”, và đặc biệt là cuộc chiến Đông Dương lần thứ hai, với ba tính chất “ý thức hệ, nội chiến, và tính giành quyền tự chủ”. Nhưng điều căn bản mà tác giả muốn nhấn mạnh là “cuộc đại ly tán của lòng người” do “cách hành xử thời hậu chiến” của chính quyền.

Nhân bài viết khai mở những tâm tư, uẩn ức là trung tâm trong đời sống tinh thần của một bộ phận xã hội Việt Nam, chúng tôi muốn bàn thêm một số khía cạnh khác để ngõ hầu đi sâu hơn vào sự thật, để góp phần làm rõ hơn những cội rễ của các đối kháng: Nhìn sâu hơn vào SỰ THẬT để THẤU HIỂU, THẤU HIỂU để THƯƠNG NHAU hơn.

***

NỘI CHIẾN VIỆT NAM và CUỘC “ĐẠI LY TÁN LÒNG NGƯỜI” do HÀNH XỬ “BẤT NHẪN” THỜI HẬU CHIẾN

Tác giả Lê Học Lãnh Vân viết: “Cuộc chiến khốc liệt này đem tang thương tới hầu như từng căn nhà Việt từ Bắc vào Nam, mà khi kết thúc chỉ có phân nửa con số nạn nhân được nhớ tới thì thực khiến người ta phải sinh lòng bất nhẫn!”, “ngoài năm mươi tám ngàn người Mỹ ngã xuống, có hàng triệu người Việt chết, bị tàn phế vì người Việt giết nhau! Tình đồng bào và tinh thần nghĩa khí có cho phép bỏ mặc phân nửa số người đó, coi họ không phải là nạn nhân của cuộc chiến không?”…

“Người Việt trong hàng ngàn năm đã hun đúc tinh thần đồng bào và đùm bọc nhau. Đây là hai giá trị cốt lõi của dân tộc, bao trùm tất cả những giá trị khác, nghĩa là những giá trị khác nằm dưới. Khi có sự xung đột các giá trị thì giá trị nằm dưới phải được hy sinh vì giá trị cao hơn. Cách Việt Nam cư xử hậu chiến khiến người Việt cảm nhận các giá trị lớn nhất của dân tộc bị giẫm đạp bởi những giá trị nằm dưới, nhỏ hơn”.

Bài viết kết luận với một câu hỏi : “Thời gian lùi xa, sự chia rẽ đó không còn do cuộc chiến nữa mà do cách hành xử hậu chiến, và người Việt cảm nhận cách hành xử ấy còn kéo dài tới bây giờ!

Hòa giải, hòa hợp đâu có xa xôi. Kỷ nguyên mới cũng trong tầm với. Chỉ cần thiết lập lại các giá trị cốt lõi ngàn đời của dân tộc! Việc này không khó lắm với nước khác, có quá khó với người Việt hay không?”.

“SAU NGÀY THƯƠNG BINH LIỆT SĨ” chất vấn lương tri, không chỉ với những người cầm quyền, mà với tất cả những ai lòng hướng đến hòa giải, đoàn kết cho Việt Nam.

***

NỘI CHIẾN Ý THỨC HỆ (hay CHIẾN TRANH UỶ NHIỆM) chứ không phải là một cuộc NỘI CHIẾN thông thường

Khác hẳn với quan điểm phổ biến và trở thành chính thống ở Việt Nam, chỉ coi cuộc chiến 1954-1975 là cuộc chiến chống ngoại xâm, cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, bài “SAU NGÀY THƯƠNG BINH LIỆT SĨ” phơi bày tính chất nội chiến của cuộc chiến Đông Dương lần thứ hai, điều mà dĩ nhiên không phải chỉ có tác giả mới nhìn thấy và nói ra. Nhưng riêng việc nói ra được công khai như vậy tại Việt Nam đã nhiều phần là cương trực và dũng cảm.

Tách rời tính chất Nội Chiến ra khỏi tính chất Ý thức hệ để nhấn mạnh trước hết đến những tổn thất nặng nề của người Việt, của sự đối kháng nội bộ không thể dung hoà trong xã hội Việt Nam, đã dẫn đến cuộc chiến tàn khốc, là cần. Tuy nhiên, điều này hẳn là không đủ. Không những thế, việc gạt hẳn sang một bên tính chất Ý thức hệ của cuộc chiến lại có nguy cơ khiến viễn cảnh thay đổi được cách HÀNH XỬ “BẤT NHẪN” THỜI HẬU CHIẾN lùi xa.

Bởi, theo khảo sát, nghiên cứu của nhiều học giả chuyên về chiến tranh Việt Nam, thì chính những gì liên quan đến Ý thức hệ và những ảnh hưởng, tác động từ bên ngoài mới là những nguyên nhân sâu xa, chủ đạo của cuộc chiến Đông Dương lần thứ hai tàn khốc, khiến cho những nỗ lực chìa bàn tay giữa hai miền, giữa các thế lực đối đầu trong nước, không thể mang lại kết quả.

Trong hình dung của có lẽ không ít người, đã có một miền Bắc hung hãn muốn xâm lược một miền Nam ôn hoà, mà bài viết nói trên ít nhiều có thể để ngỏ một khả năng hiểu như vậy. Tuy nhiên, trên thực tế, điều này là hoàn toàn trái với thực tế lịch sử và pháp lý. Về mặt pháp lý, Miền Bắc – Việt Nam Dân Chủ Cộng Hoà (VNDCCH) và miền Nam – Việt Nam Cộng hoà (VNCH) không phải là hai quốc gia khác biệt, mà chỉ là hai vùng được phân chia tạm thời dưới sự quản lý của hai chính quyền khác nhau, chờ thống nhất, theo quy định của Hiệp định Genève năm 1954. Về mặt lịch sử, ngay trong nội bộ chính quyền VNDCH, cũng đã không có ngay từ đầu chủ trương thống nhất đất nước bằng bạo lực.

Một số nhà nghiên cứu có uy tín đã làm rõ tính chất NỘI CHIẾN Ý THỨC HỆ hay CHIẾN TRANH UỶ NHIỆM của cuộc chiến Đông dương lần thứ hai, chứ không phải một cuộc NỘI CHIẾN tranh giành quyền lực thông thường. Ý THỨC HỆ và tính chất CHIẾN TRANH UỶ NHIỆM đã chi phối cuộc chiến và tiếp tục chi phối CÁCH ỨNG XỬ THỜI HẬU CHIẾN (không chỉ của một bên).

***

VAI TRÒ TINH VI của TRUNG QUỐC trong cuộc chiến VIỆT NAM: “BÊN THẮNG CUỘC” CŨNG PHẦN NÀO LÀ NẠN NHÂN ?

Thừa nhận tính chất NỘI CHIẾN Ý THỨC HỆ hay CHIẾN TRANH UỶ NHIỆM hoàn toàn không mâu thuẫn với tính chất chống ngoại xâm, bảo vệ nền độc lập, mà ngược lại có thể giúp nhìn được sâu hơn, tinh tế hơn, đầy đủ hơn. Chỉ một vài ví dụ nhỏ có thể cho thấy cuộc can thiệp ngoại xâm trực tiếp trong cuộc chiến Đông Dương lần thứ hai, khi chính quyền Mỹ can thiệp lật đổ lãnh đạo nền Cộng hoà Đệ nhất của Việt Nam Cộng hoà, hay khi Trung Quốc cưỡng chiếm Quần đảo Hoàng Sa vào lúc hai miền lún sâu trong nội chiến. Tuy nhiên, đây chỉ là những sự kiện bề nổi.

Với độ lùi của thời gian, và việc nhiều hồ sơ được giải mật, đã có một số khảo cứu sâu về các chuyển biến nội bộ trong chính sách chiến tranh của giới lãnh đạo Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, cuộc đối đầu giữa hai trường phái ưu tiên xây dựng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc hoặc thúc đẩy thống nhất đất nước bằng vũ trang tại miền Nam của sử gia Lien-Hang T. Nguyen (Hanoi’s War: An International History of the War for Peace in Vietnam New Cold War history, xuất bản năm 2012).

Gần đây hơn, luận án tiến sĩ của Yunyi Li, nhan đề “Une relation indécise : les ambitions internationales franco-chinoises à l’épreuve du Vietnam 1949-1979” (bảo vệ tại Pháp năm 2019) (2), cho thấy vai trò đặc biệt lớn của Bắc Kinh trong đường lối của chính quyền Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Công trình tập trung làm sáng rõ chính sách của Bắc Kinh đối với sáng kiến của Pháp những năm 1964-1965 về một Đông Dương “trung lập”, Việt Nam “trung lập” (“trung lập” theo nghĩa không bị kéo vào một trong hai khối đối đầu thời Chiến tranh Lạnh). Theo khảo cứu này, Bắc Kinh đã sử dụng một cách tinh vi sáng kiến “trung lập” của Pháp để gây phân hoá hàng ngũ phương Tây, tránh phải đối mặt quá sớm với một can thiệp quân sự quy mô lớn của Mỹ tại Việt Nam, nhưng mặt khác thúc đẩy cuộc “chiến tranh cách mạng” tại Việt Nam, để khẳng định vai trò trong khối cộng sản, trong bối cảnh Liên Xô chủ trương hoà hoãn với phương Tây và Trung Quốc ngày càng đơn độc trên trường quốc tế do các chính sách kích động “cách mạng” (chương IV, tr.127 – tr.174).

***

ĐIỀU GÌ CẢN TRỞ SỰ ĐỐI THOẠI GIỮA NHỮNG LỰC LƯỢNG CHÍNH TRỊ BẤT ĐỒNG QUAN ĐIỂM TẠI VIỆT NAM ?

Cuối tháng 7, đầu tháng 8/ 1975, tức chỉ 3 tháng sau khi nước Việt Nam thống nhất với chiến dịch Hồ Chí Minh đẫm máu, tại Helsinki, thủ đô Phần Lan, 35 quốc gia hai khối, khối Đông Âu cộng sản đứng đầu là Liên Xô và các nước phương Tây, bao gồm Mỹ, đã ký kết Hiệp định Helsinki, mở đầu cho một kỷ nguyên hoà giải giữa hai khối quốc gia đối địch. Hiệp định Helsinki, tôn trọng quyền tự quyết của các dân tộc, chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ của các quốc gia, các quyền tự do căn bản bao gồm quyền tự do ngôn luận, đã được coi là Kiến trúc An ninh của châu Âu trong suốt gần nửa thế kỷ qua, cho đến cuộc xâm lược của Nga chống Ukraine.

Đầu năm 1973, Việt Nam cũng từng có một Hiệp định Paris mở ra cơ hội thống nhất trong hoà bình, nhưng rút cục việc thống nhất đã diễn ra bằng bạo lực. Và trong hai năm 1964-1965, trước khi Mỹ đổ quân ào ạt vào miền Nam, có thể đã từng có một cơ hội như vậy. Các thế lực cầm quyền tại Việt Nam ở hai miền đã có vai trò gì trong việc bỏ lỡ những cơ hội thống nhất trong hoà bình như vậy? Các can thiệp ngoại bang nào đã tác động đến quyết định của các bên? … Ắt hẳn còn phải thêm nhiều nghiên cứu để có thể làm sáng tỏ những câu hỏi này.

Vượt qua các giáo điều ý thức hệ, thái độ độc quyền yêu nước từ cả hai phía, là điều có thể. Học giả Lê Xuân Khoa cách nay 20 năm ghi nhận: “Giữa hai phe quốc gia và cộng sản ở Việt Nam không có vấn đề thiếu hiểu biết về lịch sử và tâm lý giữa ta và địch, nhưng do nhiệm vụ chủ yếu của mỗi bên và lòng thù ghét không đội trời chung trong suốt mấy chục năm chiến tranh, việc đánh giá lẫn nhau hoàn toàn chủ quan và những định kiến sai lầm thường được thổi phồng quá đáng. Nhiệm vụ chủ yếu của phe cộng sản là tấn công để thực hiện mục tiêu thống nhất hai miền dưới ngọn cờ xã hội chủ nghĩa, trong khi nhiệm vụ chủ yếu của phe quốc gia là tự vệ để bảo toàn lãnh thổ miền Nam dưới chế độ tự do dân chủ. Hai bên đều gán cho nhau tội phản quốc: chính phủ VNCH bị gọi là bù nhìn, tay sai của đế quốc Mỹ, chính phủ VNDCCH bị gọi là đầy tớ của quan thầy Liên Xô và Trung Cộng. Không bên nào nhìn nhận tinh thần yêu nước của bên kia. Do vô tình hay cố ý, người cộng sản đã quên rằng có biết bao nhà cách mạng Việt Nam đã chết vì yêu nước trước khi chủ nghĩa cộng sản ra đời; người quốc gia cũng quên rằng nếu người cộng sản không yêu nước thì đã không có những mâu thuẫn Việt-Trung dẫn đến chiến tranh giữa hai nước năm 1979” (Lời kết của cuốn “Việt Nam 1945-1995 – Chiến tranh, Tỵ nạn và Bài học Lịch sử” (tập 1), xuất bản năm 2004) (3).

***

HOÀ GIẢI, HOÀ HỢP: CÁNH CỬA MỞ VÀO “KỶ NGUYÊN MỚI” HOÀ BÌNH, AN NINH và PHÁT TRIỂN

Nửa thế kỷ trôi qua kể từ khi cuộc chiến Đông Dương lần thứ hai chấm dứt, vấn đề Hòa hợp, hoà giải vẫn còn nhức nhối. Thách thức hoà giải, hoà hợp giờ đây không còn là giữa các lực lượng chính trị đối kháng thời chiến tranh, hay hậu chiến, mà là Hoà giải và hoà hợp với những người khác biệt về chính kiến.

Nhớ lại bức ảnh “Hai người lính” của nghệ sĩ Chu Chí Thành, với hai gương mặt rực sáng tình thân của chiến sĩ Quân Giải phóng Nguyễn Huy Tạo và quân nhân chế độ Việt Nam Cộng hoà Bùi Trọng Nghĩa, chụp tại Quảng Trị, Xuân 1973, sau hiệp định Genève, có thể hình dung hơn nửa thế kỷ về trước, chiến tranh Việt Nam không phải là một cuộc NỘI CHIẾN bình thường.

https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEi_tLwp9ffqihlH5H1lhnqJXvzIf0fGvZudInLjiJR-RSMjxOAGQ8FQeos6Tx-L6oPvNFu816TdN-CMkRJ_AXVOZijUbTke2SwWFzrctSxgQ1XOTRgRd3x_kKt-2FhpWoA-NhCJDBeUYv6ni4x4agVgnA0_0egV6XwIhN9lGxYzji2B6CN4UZGV4Hce58w

ảnh “Hai người lính” của nghệ sĩ Chu Chí Thành

Tác phẩm “Hai người lính”, nằm trong nhóm ảnh về Hoà Hợp dân tộc không phân biệt Quốc gia – Cộng sản, được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh của Nhà nước Việt Nam, cho thấy về nguyên tắc không có đối kháng Ý thức hệ một mất một còn giữa những người cùng nước vào thời điểm đó cũng như sau này. Vậy tại sao lại là một cuộc Thống nhất bằng bạo lực, và rất nhiều hệ luỵ tiếp theo, từ Trại cải tạo, đến chính sách triệt hạ kinh tế tư nhân, và làn sóng hàng triệu người di tản… ? (Đây là những câu hỏi không nên chỉ đặt cho một phía).

Nửa thế kỷ sau khi cuộc chiến Đông Dương lần thứ hai chấm dứt, thế giới đang bước một giai đoạn nguy hiểm mới, mà nhiều nhà quan sát so sánh với thời kỳ trước một cuộc Đại chiến thế giới. Học giả Hoàng Xuân Hãn (4), trong một bài viết về hoà bình cho bán đảo Đông Dương, hơn 60 năm về trước, đã cố gắng làm rõ những khó khăn chồng chất của việc xác lập một nền hoà bình, sự hoà giải và hoà hợp ở Đông Nam Á nói chung, trên bán đảo Đông Dương và Việt Nam nói riêng trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt giữa các đại cường.

Hoà giải và hoà hợp là nền tảng của độc lập dân tộc, của sức mạnh tự chủ, của hoà bình và phát triển, của Kỷ nguyên mới. 60 năm về trước, Hoàng Xuân Hãn đã cảnh báo về thách thức vô cùng lớn của con đường thống nhất trong hoà bình, bởi hố sâu ngăn cách Bắc – Nam về tư tưởng. Ông viết : “… tôi vẫn âm thầm nuôi giữ một niềm hy vọng những đồng bào miền Bắc của tôi một lần nữa tiếp xúc trở lại với thế giới phương Tây, và một ngày nào đó có thể làm mềm đi thái độ giáo điều và cứng nhắc cách mạng nhờ ở chủ nghĩa nhân văn Nho giáo, vốn đang bị phủ nhận, mà thực chất rất gần gũi với lý tưởng phương Tây” (nguyên văn : “… je nourrissai le secret espoir de voir mes compatriotes du NORD de nouveau en contact avec le monde occidental, et amené un jour à composer la pureté et la dureté révolutionnaire avec l’humanisme confucéen renié pour le moment, mais si proche de l’idéal occidental”).

Hoàn cảnh giờ đây hiển nhiên đã rất khác, nhưng nhiều đường nét cơ bản vẫn còn đó, khi hòa bình của các xã hội phụ thuộc nhiều vào cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa các đại cường. Hoà giải và hoà hợp càng phải được coi là nền tảng cho độc lập dân tộc, cho sức mạnh tự chủ, cho hoà bình và phát triển.

Nói về ước mơ hoà giải, hoà hợp, không thể không nhớ đến ca khúc da diết “Mùa xuân đầu tiên” của năm thống nhất đầu tiên, của tác giả bài Quốc ca Việt Nam hùng tráng, bạo liệt.

“… ôi giờ phút yêu quê hương làm sao trong xuân vui đầu tiên.

ôi giờ phút trong tay anh đầu tiên một cuộc đời êm ấm.

Từ đây người biết quê người

Từ đây người biết thương người

Từ đây người biết yêu người…” (5)

https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEhYV0Dpon88Ahzo2ZA1p2Kp5rWSkQZpvRp17GWvN_d8f_rlm1DfGeXEdtUb1569mATnrQpvxWsc6KgViX29wk1DlBmMC5BWjvRKGjeZEM40sVtbNU9wIhW8J8NMkyH9pq0DJRbuvN0ID86-BevEFJJQrlyq_1gbS-qwLyM__DDiJOpwK_0J33D4RkjVoNg

Văn Cao và tác phẩm Mùa xuân đầu tiên

Ca khúc từng bị cấm biểu diễn tại Việt Nam trong hơn một thập niên sau Chiến tranh. Khi nào “mùa xuân mơ ước” ấy thực sự đến với tất cả mọi người Việt Nam?

--------------

GHI CHÚ

1/ Lê Học Lãnh Vân, “Sau ngày Thương binh Liệt sĩ”, Boxitvn, ngày 28/07/2025. https://boxitvn.online/?p=94498

2/ https://theses.hal.science/tel-02527967/file/LI.pdf

3/ https://anhbasam.wordpress.com/…/viet-nam-1945-1995…/

4/ Trọng Thành, “27/7: Thêm một dịp lòng người ly tán hay cơ hội hàn gắn vết thương lòng, thúc đẩy đại đoàn kết?” (Trở lại với tư tưởng Hoàng Xuân Hãn để hướng đến một nền văn hoá dân tộc đoàn kết, thống nhất, rộng mở thay vì tôn thờ chủ nghĩa), Boxitvn, ngày 27/07/2025. https://boxitvn.online/?p=94490

5/ Kiệt tác “MÙA XUÂN ĐẦU TIÊN” của VĂN CAO dường như vẫn đợi một người ca sĩ (Hay “… Gà đang gáy trưa bên sông…” và dòng chảy ngầm trong tác phẩm Văn Cao)

https://www.facebook.com/share/1GWkDyk94M/?mibextid=WC7FNe

T.T.

Tác giả gửi BVN

VIỆT NAM NÊN DUY TRÌ MỨC TRẦN TÍN DỤNG và TIẾP TỤC CẢI CÁCH CƠ CẤU (Nguyễn Khắc Giang, nghiên cứu sinh tại ISEAS / Facebook)

Việt Nam nên duy trì mức trần tín dụng và tiếp tục cải cách cơ cấu

Nguyễn Khắc Giang, nghiên cứu sinh tại ISEAS

Cù Tuấn biên dịch

03/08/2025 10:58

https://www.facebook.com/cutuan4/posts/pfbid038Q365qwG1ZUEtvEderd7UBM179TmacPARKSjvLpfkwuHBz5aZx9pAMnE1c2nMSm4l

Tăng trưởng tín dụng nhanh chóng của Việt Nam trong nửa đầu năm 2025, cùng với lời kêu gọi của Thủ tướng Chính phủ về việc tiếp tục mở cửa tín dụng, là điều đáng lo ngại. Chính phủ không nên đánh cược sự ổn định khó khăn mới đạt được để đổi lấy sự mở rộng tiền tệ phù du.

Tăng trưởng tín dụng của Việt Nam đang vượt xa kế hoạch. Mặc dù Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đặt ra mức trần tăng trưởng tín dụng 16% cho năm 2025, nhưng tín dụng đã tăng vọt 10% chỉ trong nửa đầu năm – tốc độ nhanh nhất kể từ đỉnh điểm của đại dịch. Sự tăng trưởng dồn dập này đặc biệt đáng lo ngại, bởi tăng trưởng tín dụng thường tăng tốc vào nửa cuối năm. Thống đốc NHNN Nguyễn Thị Hồng đã cảnh báo Quốc hội vào tháng 6 về việc nền kinh tế phụ thuộc quá nhiều vào tín dụng ngân hàng, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết phải đa dạng hóa nguồn vốn để tránh gây quá tải cho hệ thống tài chính. Tuy nhiên, Thủ tướng Phạm Minh Chính dường như vẫn đang háo hức mở rộng hơn nữa các kênh tín dụng, gần đây đã chỉ đạo Ngân hàng Nhà nước bãi bỏ hoàn toàn trần lãi suất hàng năm và hạn ngạch đi kèm được phân bổ cho mỗi ngân hàng.

Sự cấp bách của Thủ tướng phản ánh một thực tế khó khăn: với mục tiêu tăng trưởng GDP đầy tham vọng 8% cho năm 2025 và các lựa chọn chính sách hạn chế, chính sách tiền tệ đã trở thành giải pháp cuối cùng của Hà Nội. Sức mạnh tài khóa đang cạn kiệt – đầu tư công được đặt ở mức kỷ lục 33,2 tỷ đô la Mỹ cho năm 2025, nhưng đến giữa năm, chưa đến một phần ba (10,7 tỷ đô la Mỹ) được giải ngân do những tắc nghẽn hành chính. Những bất ổn thương mại càng làm gia tăng áp lực, đặc biệt là khả năng Mỹ áp thuế quan, có thể gây nguy hiểm cho nguồn thu xuất khẩu quan trọng. Trong bối cảnh này, việc nới lỏng các hạn chế tín dụng dường như là đòn bẩy duy nhất còn lại. Tuy nhiên, chiến lược này gợi lại những dư âm đáng lo ngại về cuộc khủng hoảng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2007–2011, khi tăng trưởng tín dụng không được kiểm soát – đạt mức kỷ lục 54% vào năm 2007, cao hơn nhiều so với mức khuyến nghị 15% của IMF – đã đẩy lạm phát lên mức thảm hại 23% vào năm 2008. Giai đoạn đau đớn đó đã dẫn đến việc Thủ tướng Chính muốn dỡ bỏ các hạn mức cho vay.

Những người chỉ trích chính sách này đã đúng khi chỉ ra sự thiếu minh bạch và quyền lực tập trung mà nó trao cho Ngân hàng Nhà nước (NHNN) để lựa chọn người thắng kẻ thua. Ma trận chấm điểm và tiêu chí trọng số của ngân hàng trung ương vẫn chưa được công bố, khiến các ngân hàng phải tự hỏi tại sao họ nhận được hạn ngạch cao hay thấp. Tuy nhiên, bất chấp những thiếu sót, công cụ hành chính này đã đóng vai trò là một biện pháp bảo vệ thiết yếu cho sự ổn định kinh tế vĩ mô. Lạm phát vẫn được kiểm soát tốt, luôn ở mức dưới 5% kể từ năm 2013, là nền tảng cho tăng trưởng kinh tế ổn định của Việt Nam.

Vụ bê bối của Tập đoàn Vạn Thịnh Phát minh họa rõ nét những nguy cơ của việc giám sát không đầy đủ. Thông qua các hoạt động tài chính đáng ngờ, Ngân hàng TMCP Sài Gòn (SCB) đã tích cực thu hút tiền gửi bằng cách đưa ra lãi suất cao bất thường. Việc giám sát quản lý yếu kém đã tạo điều kiện cho bà Trương Mỹ Lan, Chủ tịch Hội đồng Quản trị của Vạn Thịnh Phát, người đang bí mật kiểm soát 91,5% cổ phần của SCB thông qua nhiều đại diện ủy quyền, rút 12,5 tỷ USD khỏi ngân hàng. Từ năm 2012 đến tháng 10 năm 2022, bà đã dàn xếp các khoản vay gian lận với tổng giá trị lên tới 44 tỷ USD, chiếm tới 93% tổng dư nợ cho vay của SCB trong giai đoạn đó. Những trường hợp như vậy nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về một khuôn khổ quản lý chặt chẽ hơn là nới lỏng các tiêu chuẩn cho vay.

Đây chính là lý do tại sao việc vội vàng dỡ bỏ các biện pháp kiểm soát tín dụng sẽ rất nguy hiểm. Có thể hiểu được, Thủ tướng đang tìm kiếm động lực kinh tế cấp bách trong bối cảnh áp lực trong nước và quốc tế ngày càng gia tăng. Tuy nhiên, việc tự do hóa vội vàng có thể gây ra sự cạnh tranh thiếu cân bằng giữa các ngân hàng, làm suy yếu các tiêu chuẩn cho vay và gia tăng rủi ro hệ thống. Fitch Ratings đã cảnh báo tỷ lệ tín dụng trên GDP của Việt Nam đang ở mức cao, đạt 135% vào cuối năm 2024 – gấp đôi mức của các quốc gia cùng nhóm rủi ro.

Hơn nữa, việc mở rộng tín dụng không kiểm soát có thể dẫn vốn vào các lĩnh vực đầu cơ, phi sản xuất. Lĩnh vực bất động sản đã thu hút dòng vốn tín dụng không cân xứng, tăng trưởng 18,5%, cao hơn nhiều so với mức tăng trưởng tín dụng 10% của toàn nền kinh tế trong nửa đầu năm nay. Tại Techcombank, một trong những ngân hàng cho vay lớn nhất Việt Nam, hơn một nửa lượng vốn vay của các tổ chức trong giai đoạn này đã đổ vào lĩnh vực bất động sản. Tương tự, đà tăng trưởng gần đây của thị trường chứng khoán Việt Nam, trong bối cảnh các đơn hàng xuất khẩu suy yếu, đặt ra câu hỏi về tính bền vững và thận trọng của việc phân bổ tín dụng. Trong khi đó, các lĩnh vực sản xuất và công nghệ cao mà chính phủ kỳ vọng sẽ phát triển có thể bị lấn át bởi các cơ hội cho vay dễ dàng và sinh lời hơn.

Thay vì bãi bỏ hoàn toàn hạn mức tín dụng, Việt Nam nên tập trung vào cải cách hệ thống và dần dần chuyển đổi theo hướng định hướng thị trường hơn. Việc công bố các tiêu chí rõ ràng, khách quan và hệ số minh bạch cho việc phân bổ tín dụng là điều cần thiết. Việc tăng cường giám sát ngân hàng cũng quan trọng không kém, đảm bảo các ngân hàng duy trì hoạt động cho vay lành mạnh và quản lý rủi ro chặt chẽ. Việc đẩy nhanh việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như Basel III sẽ trang bị cho các cơ quan quản lý những công cụ mạnh mẽ để duy trì sự ổn định mà không cần phải dựa vào việc nới lỏng trần tín dụng.

Những cải thiện gần đây mang lại hy vọng. Kể từ năm 2022-2023, NHNN đã tăng cường tính minh bạch bằng cách phân bổ hạn mức tín dụng ngay từ đầu thay vì chia thành nhiều đợt trong suốt cả năm. Cải cách này đã loại bỏ tình trạng các giám đốc điều hành ngân hàng liên tục kiến nghị cơ quan quản lý cấp thêm hạn mức tín dụng – một hành vi không chỉ lãng phí thời gian mà còn tạo cơ hội cho sự thiên vị và tham nhũng. Giờ đây, các ngân hàng nhận được hạn mức hàng năm dựa trên điểm số sức khỏe tài chính của họ, cho phép họ lập kế hoạch chiến lược cho vay cho cả năm. Trong một dấu hiệu của sự tự tin ngày càng tăng, NHNN đã dỡ bỏ hoàn toàn hạn mức tín dụng cho các chi nhánh ngân hàng nước ngoài vào năm 2024, thăm dò khả năng tự do hóa rộng rãi hơn. Động thái được tính toán này mang lại rủi ro tối thiểu: các ngân hàng nước ngoài chiếm chưa đến 5% thị trường tín dụng Việt Nam và quan trọng là tất cả đều tuân thủ các tiêu chuẩn Basel III. Chính sách này báo hiệu lộ trình của Ngân hàng Nhà nước; các ngân hàng đáp ứng các chuẩn mực quản lý rủi ro quốc tế có thể được miễn kiểm soát tín dụng, tạo động lực cho các ngân hàng trong nước đẩy nhanh cải cách.

Đồng thời, chính phủ phải giải quyết các vấn đề cơ cấu tiềm ẩn. Việc phát triển thị trường vốn sẽ cung cấp nguồn vốn thay thế ngoài cho vay ngân hàng; cải thiện môi trường kinh doanh có thể giúp thu hút đầu tư nước ngoài. Mạng lưới an sinh xã hội mạnh mẽ hơn có thể khuyến khích chi tiêu hộ gia đình bằng cách giảm tiết kiệm dự phòng. Mặc dù chậm hơn, những cải cách cơ cấu này mang lại con đường thịnh vượng bền vững và mạnh mẽ hơn nhiều so với các biện pháp kích thích tiền tệ tạm thời.

Điều quan trọng là các nhà hoạch định chính sách cũng nên xem xét lại việc tuân thủ cứng nhắc mục tiêu tăng trưởng 8% do chính trị thúc đẩy, một con số ngày càng phi thực tế do gián đoạn thương mại nghiêm trọng và thuế quan đang đe dọa. Mặc dù có thể hiểu được từ quan điểm chính trị – đặc biệt là khi Đại hội Đảng quan trọng đang đến gần – nhưng những mục tiêu không khoan nhượng như vậy có nguy cơ dẫn đến việc mở rộng tiền tệ thiển cận, gây nguy hiểm cho sự ổn định lâu dài. Giới hạn tín dụng, dù chưa hoàn hảo, vẫn cần thiết trong một hệ thống ngân hàng vẫn đang vật lộn với thâm hụt quản trị, can thiệp chính trị và quản lý rủi ro chưa đầy đủ. Thay vì chạy theo những lợi ích phù du từ việc mở rộng tiền tệ không kiểm soát, các nhà hoạch định chính sách nên chấp nhận rằng tăng trưởng chất lượng cần có thời gian. Nền tảng quan trọng hơn tốc độ.

N.K.G.

HÌNH :

https://www.facebook.com/photo/?fbid=122231882810323532&set=a.122095297286323532

6 BÌNH LUẬN

DAO SẮC và NỮ SẮC (Nguyễn Hoàng Văn / Báo Tiếng Dân)

Dao sắc và nữ sắc

Nguyễn Hoàng Văn

03/08/2025

https://baotiengdan.com/2025/08/03/dao-sac-va-nu-sac/

Trump đang gặp hạn khi những MAGA quân cốt cán nhất của ông ta cũng giận dữ phản ứng vì những mập mờ quanh hồ sơ Epstein [1]. Vấn đề, phải chăng, là do Trump “chơi dao sắc” nên bị đứt tay và, đồng thời, còn là đổ bể do… đàn bà.

“Mọi sự đổ bể trên đời đều là do đàn bà mà ra!” Lời này, tôi nhớ từ phim xã hội đen đã xem cách đây trên 30 năm, trong đó một tay giang hồ gác kiếm căn dặn gã đàn em kế vị, bảo tuyệt đối đừng để đàn bà xen vào việc lớn. Phim này thuộc loại giải trí, xem để giết thì giờ và đến nay tôi quên hết chỉ còn nhớ lại mấy lời này vì chúng khá là ứng nghiệm với… lịch sử.

Đầu tiên, nó na ná “câu nói để đời” mà người ta bảo là của Tào Tháo: “Phàm những việc đại sự trong thiên hạ nên về hỏi vợ. Vợ bảo sao làm ngược lại ắt sẽ thành công”.

Cần phải ghi nhận lời này với sự dè dặt cần thiết vì Tào Tháo mà đa số chúng ta biết đến chỉ là một nhân vật tiểu thuyết, trong Tam Quốc Chí của La Quán Trung, đã bị vẽ vời thêm rất nhiều, khác hẳn Tào Tháo của lịch sử.

Còn phải dè dặt vì nếu nói như thế thì biết đặt những phụ nữ của đại sự như Võ Tắc Thiên, Catherine the Great, Margaret Thatcher vào đâu? Thì “Tào Tháo” đã nêu rõ là “về nhà hỏi”, ngụ ý hạng phụ nữ chỉ biết có việc nội trợ trong nhà thì nên nhớ rằng bà Thatcher có làm nên đại sự cũng là nhờ thành thạo việc nhà. Bà đáp trả rành rọt giá sữa bao nhiêu một lít, trong khi các đối thủ chính trị ấm ớ nên khi chinh phục con tim khối óc của cử tri, bà bảo các đối thủ kia là xa rời công chúng.

Dẫu gì thì lịch sử đã ghi nhận rất nhiều chuyện người đẹp làm đổ bể cơ đồ: Bao Tự, Tây Thi, Điêu Thuyền, Dương Quý Phi v.v… ở Tàu; Việt Nam thì có Cù Thái Hậu, Đặng Thị Huệ và cả Trần Lệ Xuân, kẻ đã đổ thêm dầu vào lửa trong vụ tự thiêu của Hòa thượng Thích Quảng Đức.

Ngô Sĩ Liên trong Đại Việt sử ký toàn thư, khi ghi lại vụ hành quyết Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ, đã bàn:

“Nữ sắc làm hại người ta quá lắm. Thị Lộ chỉ là một người đàn bà thôi, Thái Tông yêu nó mà thân phải chết, Nguyễn Trãi lấy nó mà cả họ bị diệt, không đề phòng mà được ư?”

Gần với thế hệ chúng ta hơn thì có Tôn Đức Thắng và Phạm Văn Đồng cùng sự đổ bể của Kỳ bộ Nam kỳ của Việt Nam Thanh Niên Cách Mạng Đồng Chí Hội (VNTNCMĐCH).

“Chuyện đàn bà” đã làm kỳ bộ này tan nát, xóa trắng, trong khi thủ lĩnh của nó là Tôn Đức Thắng bị án 20 năm khổ sai tại Côn Đảo như một tội phạm hình sự.

Vô duyên nhất trong vụ này là Phạm Văn Đồng. Mãn khóa lớp huấn luyện ở Quảng Châu do Nguyễn Ái Quốc phụ trách, Phạm Văn Đồng được tin tưởng cử về Sài Gòn chấn chỉnh lại việc cách mạng ở đây thì bị tóm, vào tháng 7 năm 1929, một năm sau bị phạt bản án 10 năm tù.

Khuya ngày 8/12/1928, ông Lê Văn Phát, thành viên của VNTNCMĐCH, bị bốn đồng chí thủ đè ra bóp cổ đến chết, sau đó tưới xăng đốt không thể nhận diện rồi mang ra vứt phía sau căn nhà số 5 đường Barbier. Từ đây vụ án mang tên “Vụ án đường Barbier”.

Tội của Phát do phiên tòa mà Tôn Đức Thắng làm chủ tọa ban ra là mê gái: “Không gạt bỏ tình riêng để toàn tâm toàn ý phục vụ cách mạng”. Tuy nhiên, theo sử gia Christoph Giebel thì động cơ chính là ghen tuông trong nội bộ, kẻ ghen đã nghiêm trọng hóa vấn đề hay, nói theo ngôn ngữ hôm nay là “nâng quan điểm” thành bản án nói trên [2].

Trong vụ này chính quyền Pháp đã bắt và đưa ra xét xử đến 60 người, bốn nhân viên “thi hành án” có ba nam tuổi ngoài 20 bị án tử hình, một nữ can phạm mới 18 tuổi bị khổ sai chung thân [3].

Vì bị kết án như là tù hình sự nên Tôn Đức Thắng không được ân xá sau khi Mặt Trận Bình Dân lên nắm quyền ở Pháp năm 1936, vốn chỉ dành cho chính trị phạm. Tôn Đức Thắng phải chờ đến năm 1945, khi Cách Mạng Tháng Tám.

Bây giờ quay trở lại với Trump, phải chăng ông ta gặp hạn vì tật háo gái? Mà háo gái điều mà Trump đã tự thú, từ lâu.

Năm 2006, trên chương trình truyền hình The View, ngay trước mặt con gái mình và nhiều phụ nữ đứng tuổi, được hỏi là nghĩ như thế nào nếu con gái làm mẫu cho tạp chí khiêu dâm Playboy, Trump tuyên bố rằng, con gái rượu của mình sẽ không làm chuyện đó cho dù cô “có một thân hình đẹp”, đẹp đến nỗi “nếu cô ta không phải là con gái mình, thể nào tôi cũng… tán” (Nguyên văn: I don’t think Ivanka would do that, although she does have a very nice figure. I’ve said if Ivanka weren’t my daughter, perhaps I’d be dating her) [4].

Trước đó, trong cuộc phỏng vấn của New York Magazine năm 2002, Trump cũng bộc lộ chứng háo gái này. Trump cho biết đã có tình bạn 15 năm với Jeffrey Epstein: “Đó là một người tuyệt vời. Là người có quá nhiều trò vui để chung chạ. Thiên hạ thậm chí còn bảo rằng ông ta cũng háo sắc như tôi vậy và nhiều người trong số họ còntrẻ“. (Nguyên văn: Terrific guy. He’s a lot of fun to be with. It is even said that he likes beautiful women as much as I do, and many of them are on the younger side) [5].

https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2025/08/1-10.jpg

Epstein (trái) và Trump từng lài đôi bạn thân. Nguồn: Guardian

Epstein, một tỷ phú loại tay trắng làm nên, đã tự ải trong nhà tù vào năm 2019, chết trong nhục nhã giữa lúc bị truy tố vì tội mua dâm với gái vị thành niên và, hơn thế nữa, còn hành động như là một thứ Tú ông trong nghề dắt mối gái trẻ vị thành niên. Trump dính với tay này vì cái mẫu số chung “a lot of fun” liên quan đến gái đẹp, mà là gái trẻ.

Và bây giờ thì Tú ông Epstein hiện về báo Trump khi những MAGA quân nổi giận.

Từ trước đến nay họ luôn dễ dãi, nuông chiều Trump, như mẹ nuông con, chuyện gì cũng tha thứ cả, cả khi Trump bị toà án kết vô số tội, từ quấy rối tình dục đến lừa đảo, gian lận v.v… Còn lần này, chưa bị tòa án kết tội nào cả, tại sao họ ầm ầm la lối?

Sự thật xuất phát từ những thuyết âm mưu. Trump có hớp hồn được đám MAGA này là nhờ biết vẽ vời hay châm dầu vào lửa cho những thuyết “âm mưu”, mà “Hồ sơ Epstein” lại là cội nguồn của vô số thuyết như thế.

Nhẹ, họ muốn làm lớn chuyện cựu tổng thống Bill Clinton từng quen biết Epstein, từng chụp hình chung – nhưng lơ là chuyện này của Trump – từ đó chĩa mũi dùi về đảng Dân Chủ.

Sâu, trầm trọng hơn, còn có các “âm mưu” nặng nề, với QAnon là “nước Mỹ đã bị thành phần tinh hoa mắc chứng ấu dâm thao túng”, với những thành phần cực hữu bài Do Thái thì Epstein là “gián điệp của Mossad”.

Những MAGA quân ủng hộ Trump vì tin rằng ông ta đang dẫn đầu một cuộc thánh chiến chống lại một thế lực đen tối, thậm chí một thế lực ác quỷ (satanic force): Hồ sơ Epstein phải được bạch hóa để vạch trần cái thế giới đó.

Mà Trump, trong cuộc vận động tranh cử năm 2024, đã liên tiếp cam kết là nếu thắng cử thì sẽ công bố thêm tài liệu về vụ án Epstein, trong đó có “danh sách khách hàng”, ám chỉ những người đã đến thăm một hòn đảo của Epstein.

Đã vậy, ngay sau khi nhậm chức vào đầu tháng 2 năm 2025, tân Bộ trưởng Tư pháp Pam Bondi đã thường xuyên nói về vụ điều tra Epstein và cáo buộc chính quyền Joe Biden đã che giấu nhiều thông tin liên quan: Bà sẽ công khai tất cả, đúng như cam kết của tổng thống khi tranh cử.

Bởi vậy giới MAGA càng tin chắc là hồ sơ về những “tội ác tày trời” của giới tinh hoa mắc bệnh ấu dâm sẽ bị phơi bày. Tuy nhiên, mới đây họ đã thất vọng đến ê chề khi hồ sơ công bố chỉ vỏn vẹn 100 trang, phần lớn chỉ lặp lại những gì đã được Tòa án liên bang giải mật đầu năm 2024, những 900 trang.

Trước đó, trong cuộc khẩu chiến tay đôi vào tháng Sáu, tỷ phú Elon Musk đã cáo buộc rằng ông Trump có tên trong “hồ sơ Epstein”.

Sau đó, trong số phát hành ngày 3/7/2025, tờ The Wall Street Journal cho biết, trong cuộc họp vào tháng 5, Bộ trưởng tư pháp Bondi cùng phụ tá Todd Blanche đã báo với ông Trump rằng chính ông ta có tên trong hồ sơ này, cùng nhiều nhân vật nổi tiếng khác, tuy nhiên tờ báo cũng cẩn thận nói thêm rằng đây là “tin đồn chưa được kiểm chứng” liên quan đến mối quan hệ xã giao giữa Trump và Epstein.

Nhưng ngày 7/7/2025 Bộ Tư pháp và FBI công bố văn bản, kết luận là không có bằng chứng nào cho thấy tỷ phú ấu dâm Epstein “lập danh sách khách hàng” như nhiều lời đồn.

Việc này càng khiến những MAGA phản ứng gay gắt, cho là chính quyền Trump đang cố che đậy chuyện mờ ám.

Trump buộc lòng phải lên tiếng, một cách yếu ớt, kêu gọi đội ngũ MAGA đừng có quan tâm đến hồ sơ Epstein nữa bì chuyện này quá “nhàm chán”. Rồi Trump ra vẻ ngây thơ “Tôi không hiểu sao mọi người lại quan tâm hay say mê chúng tới vậy”.

Cách giải thích qua quýt này có khác nào xem thường, coi đội ngũ MAGA quân như là cỏ rác, ăn mày?

Tiếng Anh có thành ngữ “beggar belief”, dịch sát nghĩa là “niềm tin của kẻ ăn mày”, cốt ý diễn tả những gì khó có thể tin được, kỳ lạ, bất thường hoặc tệ hại đến mức khó tin.

Từng nhồi sọ để họ tin những chuyện như thế, nhưng bây giờ lại gạt ngang bảo họ đừng tin, đừng quan tâm đến chi cho mệt, có phải Trump xem họ là một đám ăn mày, bảo tin thì tin, bảo không thì không, đừng có lôi thôi? Nên họ tức giận, họ gay gắt phản ứng.

Họ từng tin rằng Trump đang chống lại một bộ máy nhà nước đen tối gồm những thành phần đồng tính, thành phần ấu dâm v.v… của đảng Dân Chủ, vậy mà bây giờ Trump lại “đen tối hóa” chính quyền mà họ bầu lên và toàn tâm tin tưởng.

Nghĩa là Trump đang sa vào cái bẫy của mình, bẫy “thuyết âm mưu”. Trump đang bị “gậy ông đập lưng ông”, bị “gieo gió bão” hay bị đứt tay vì chơi dao sắc.

Nói cách khác, Trump đang bị nghiệp báo. Mà cái nghiệp báo dao sắc này lại xuất phát từ việc mê nữ sắc, dính líu với ông trùm buôn bán gái tơ.

_________

Chú thích:

1. https://thehill.com/opinion/campaign/5418488-july-2025-is-when-the-trump-era-started-to-end/

2. Christoph Giebel. “Telling Life: An Approach to the Official Biography of Tôn Đức Thắng, Thắng”, trong Essays into Vietnamese Pasts (1995), John K. Whitmore, K. W. Taylor & K. W. Taylor biên tập, Cornell University Press, trang 246-271.

Và: https://phanba.wordpress.com/2018/04/02/tu-theo-cong-den-chong-cong-19-ton-duc-thang-pham-van-dong-va-vu-an-duong-barbier/

3.N ữ can phạm này là Nguyễn Trung Nguyên, có tên khác là Bảo Lương, đã viết cuốn hồi ký Người con gái Nam bộ (NXB Văn Học 2004) và, dĩ nhiên, sự thật không được phơi bày. Sử gia Hồ Huệ Tâm (Hue-Tam Ho Tai, con gái Hồ Hữu Tường, nguyên là Giáo sư Sử học tại Havard, đã khai thác hồi ký này cùng nhiều tài liệu khác để viết cuốn Passion, Betrayal, and Revolution in Colonial Saigon: The Memoirs of Bao Luong (‎University of California Press, 2010)

4. https://www.snopes.com/fact-check/donald-trump-date-daughter/

5. https://www.msn.com/en-my/crime/general/trump-and-epstein-what-was-their-relationship/ar-AA1IXFFp?ocid=BingNewsSerp

VIỆT NAM : THỜI NÉ CHỮ, KỴ HÚY LÊN NGÔI (Tuấn Khanh / Báo Tiếng Dân)

Việt Nam: Thời né chữ, kỵ húy lên ngôi

Tuấn Khanh

03/08/2025

https://baotiengdan.com/2025/08/03/viet-nam-thoi-ne-chu-ky-huy-len-ngoi/

“Khi truyền thông phải né tránh cái tên của một quan chức gây tai nạn chết người, khi báo chí không dám gọi thẳng tên thương hiệu trong các vụ cháy nổ ảnh hưởng đến tính mạng người dân, thì đó không còn là đưa tin – mà là tự kiểm duyệt, là cúi đầu, là phục tùng”.

Đọc tin tức trên mạng xã hội tiếng Việt dạo gần đây, tự nhiên nhớ nhiều chuyện xưa. Chuyện né!

Trong lịch sử phong kiến Việt Nam, “kỵ húy” là một tập tục quen thuộc: Tên của vua, quan lại, người thân của hoàng tộc phải “né,” không được nhắc đến trong bất kỳ văn bản, lời nói, hay tác phẩm văn chương nào. Một chữ trùng, dù chỉ là ngẫu nhiên, cũng đủ khiến dân thường điêu đứng, nhẹ thì đổi tên, nặng thì vạ miệng, tù đày.

Thời phong kiến qua rồi, ít nhất là về mặt hình thức. Nhưng trong thời đại mà báo chí quốc tế vẫn gọi là “quyền lực thứ tư,” người dân từng kỳ vọng báo chí là tiếng nói công chính, là ngọn đèn soi rọi vào bóng tối quyền lực. Thế nhưng, những gì đang xảy ra gần đây ở Việt Nam lại cho thấy: Kỵ húy như con quái vật đang hồi sinh, lặng lẽ mà nguy hiểm, và lần này, nó không chỉ đến từ cung vua phủ chúa, mà còn từ những chiếc ghế quyền lực mang danh “phục vụ nhân dân” hay những thương hiệu được nâng đỡ tầm quốc gia được tô vẽ bằng ngân sách và truyền thông định hướng.

Trong sử Việt, kỵ húy là thứ không ai dám đùa. Vua Lê Thánh Tông tên thật là Lê Tư Thành, chữ “Thành” vì thế trở thành điều cấm kỵ. Từ địa danh, tên người cho đến thơ ca, văn chương, nếu dính dáng đến chữ này thì hoặc là tránh, hoặc là… chịu tội. Đến thời Nguyễn, khi vua Gia Long tên thật là Nguyễn Phúc Ánh, chữ “Ánh” vốn rất phổ biến, bỗng trở thành vùng cấm.

Phổ biến nhất, mà dân miền Tây, Nam Việt Nam hay gặp, là trường hợp họ “Hoàng” – họ vua, khiến dân phải đổi sang “Huỳnh,” “Hình,” hay “Hoằng” để né húy. Chỉ vì vua mang họ Hoàng, nên muôn dân phải né. Thậm chí, nếu xuất hiện trong ác mộng, thì cũng phải ú ớ không thành lời.

Ở thế kỷ 21, khi công nghệ và tự do ngôn luận được đề cao bằng cờ, băng rôn khẩu hiệu ở khắp nơi, cứ tưởng rằng kỵ húy đã nằm lại trong viện bảo tàng lịch sử. Nhưng ở Việt Nam, hình như tư duy “không được đụng đến tên của người trên” vẫn tồn tại, chỉ là khoác lớp áo hiện đại hơn.

Liên quan đến ông Nguyễn Sỹ Cương, một cựu quan chức cấp cao, từng giữ chức phó chủ nhiệm Ủy Ban Đối Ngoại của Quốc Hội. Vào tháng 6 năm 2024, ông ta lái xe gây tai nạn nghiêm trọng, đâm chết một nữ sinh. Trong thời đại của mạng xã hội, thông tin ban đầu được lan truyền chóng mặt, nhưng rồi đột nhiên, toàn bộ báo chí chính thống gần như im bặt như có ai bốc đất nhét vào mồm mấy trăm tờ báo. Không một dòng nào dám nêu tên ông Cương, không một bài phân tích, phỏng vấn nào dám đề cập sâu dù trên mạng thấy có đủ nhân chứng và bằng chứng trình bày.

Thời đại của nói giảm, nói tránh hoặc dùng các cụm từ mị ngữ mô tả đang lên ngôi cao chín tầng. Kiểu như bị đánh thì được nói là “tác động vật lý”. Kỵ húy, im lặng và trốn tránh hiện ra mọi nơi, như thể gọi tên thật là phạm phải một loại bùa chú ghê tởm nào đó.

Trong suốt hai tháng qua, trên mạng xã hội gần như ngày nào cũng có những video ngắn dài với những người than thở, những người trách móc, những người tiếc nuối… liên quan đến sản phẩm của VinFast. Cháy, nổ, lật, hư, gây tai nạn… như cơm bữa, khiến ai nấy đang hớn hở đón nhận tin chuyển xăng qua điện đều phải bần thần. Nhưng quái lạ, báo chí trong nước gần như không nhắc đến cái tên “VinFast” trong các bản tin tai nạn. Họ chỉ viết lấp lửng kiểu: “Chiếc ô tô điện bất ngờ bốc cháy”, “một mẫu xe điện thương hiệu Việt gặp sự cố,” tuyệt nhiên không nhắc đến thương hiệu hay dòng xe cụ thể.

https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2025/08/3.png

Ảnh chụp màn hình từ báo Quảng Ninh

Tại sao? Vì đó là một “thương hiệu quốc gia” hay đó là tên của một quan lại cấp cao của triều đình? Hay vì đó là biểu tượng của niềm tự hào dân tộc được hậu thuẫn bằng lợi thế chính sách?… Dù lý do là gì, thì hành vi né, luồn lách chữ nghĩa này, cho thấy một phiên bản hiện đại của kỵ húy thời cổ đại – chỉ khác ở chỗ: Ngày xưa dân sợ vua, còn nay như có vẻ báo chí sợ người có tiền và có thế lực.

Sự khác biệt giữa một xã hội tiến bộ và một xã hội suy đồi, không nằm ở việc ai được nói, mà nằm ở việc ai không bị bịt miệng. Khi truyền thông phải né tránh cái tên của một quan chức gây tai nạn chết người, khi báo chí không dám gọi thẳng tên thương hiệu trong các vụ cháy nổ ảnh hưởng đến tính mạng người dân, thì đó không còn là đưa tin – mà là tự kiểm duyệt, là cúi đầu, là phục tùng.

Đó là chưa nói, đôi khi những cái mồm đầy đất của báo chí Việt Nam còn cố tạo ra những kết luận về tai nạn xe điện, mập mờ và ngớ ngẩn bằng những cái cớ rất bẩn; loại tẩy trắng sự kiện, cố tẩy trắng cho ông chủ nhưng không lau hết được sự nhơ nhuốc của mình.

Khi một nền báo chí không thể nêu tên một quan chức vi phạm pháp luật, khi người dân không thể nhận được thông tin minh bạch về một sản phẩm, mà được nói là đang có nguy cơ gây nguy hiểm, thì khó có thể nói chúng ta đang cùng đứng trên chuyến tàu đi vào kỷ nguyên mới.

Xin đừng biến đất nước thương yêu của chúng ta vào thời một chế độ “phong kiến số hóa,” nơi quyền lực không cần ngai vàng, chỉ cần có tiền và thế lực.

Người ta thường nói: “Lịch sử không lặp lại, nhưng nó có vần”. Và cái vần ấy, là cái hèn hiện ra của những người được viết, được nói hôm nay. Hèn để có thêm chút bổng lộc mà đẩy cả dân tộc vào trong mê muội, thì cái hèn đó chính là tội ác.