Tại sao luật học ở Việt
Nam không phát triển được?
Ngô Huy Cương
20/09/2025
https://baotiengdan.com/2025/09/20/tai-sao-luat-hoc-o-viet-nam-khong-phat-trien-duoc/
Đây là một câu hỏi rất lớn và có nhiều câu trả
lời khác nhau ở những góc nhìn khác nhau. Theo tôi, có rất nhiều nguyên nhân ở
nhiều tầng nấc khác nhau tạo thành một hỗn hợp các vấn đề bi thương:
– Nguyên nhân thứ nhất: Nước
ta thay đổi liên tục các kiểu loại pháp luật theo những truyền thống pháp luật
khác nhau. Từ một hệ thống pháp luật độc lập có thể có trước năm 40 sau Công
nguyên, ta bị ép buộc chấp nhận truyền thống pháp luật Viễn Đông, rồi bị ép buộc
chấp nhận truyền thống Civil Law, tiếp đến là “tự nguyện” theo đuổi truyền thống
Soviet Law. Và kể từ khi Liên Xô sụp đổ và ta bắt tay vào xây dựng nền kinh tế
thị trường theo định hướng XHCN, thì hệ thống pháp luật của ta lại càng pha tạp
nhiều hơn giữa nhiều truyền thống pháp luật mà có cả đôi tý của truyền thống
Common Law.
Điều đặc biệt đáng lưu ý là chúng ta chưa kịp
xây dựng nền tảng tư tưởng khi tiếp nhận (bắt buộc hoặc tự nguyện) bất kỳ truyền
thống pháp luật nào thì lại bị chuyển đổi tiếp nhận truyền thống pháp luật
khác.
– Nguyên nhân thứ hai: Chúng
ta thực sự không hiểu hết vai trò của pháp luật trong xã hội (dù ở bất kỳ giai
đoạn lịch sử nào) vì chúng ta luôn phản kháng với sự tiếp nhận pháp luật nước
ngoài mà chủ yếu do bị ép buộc trong các cuộc xâm lăng cả về quân sự lẫn văn
hóa của nước ngoài. Vì vậy chúng ta thiếu hẳn những tư tưởng nền tảng cho sự
phát triển pháp luật.
Có một trường hợp rất tuyệt vời về tư tưởng
pháp lý nền tảng được xướng lên trong Tuyên ngôn Độc lập năm 1945 và Hiến pháp
năm 1946. Nhưng sau đó ta lại rơi vào tình trạng chiến tranh triền miên cho tới
khi lại thay đổi tiếp kiểu loại pháp luật.
– Nguyên nhân thứ ba: Chúng ta
phát triển pháp luật hiện nay trên nền tảng du nhập “trường phái thực chứng
pháp lý cực đoan” theo cách gọi của nhà luật học so sánh để chỉ một trường phái
pháp luật hầu như chỉ xem “văn bản quy phạm pháp luật” là loại nguồn duy nhất của
pháp luật.
Vì vậy tất cả cái gọi là “tư tưởng pháp lý
chính thống” chỉ tán quanh những đạo luật do Quốc hội thông qua, trong khi
chúng đầy khiếm khuyết và xu thời.
Vì vậy mà ảnh hưởng nghiêm trọng tới đào tạo
luật học cũng theo xu thời đó và xáo trộn liên tục.
– Nguyên nhân thứ tư: Không ít trường
đại học chỉ chạy theo lợi ích của cá nhân giáo viên để tiến hành đạo tạo, từ
thiết kế chương trình đào tạo, cho tới tuyển chọn giáo viên,…
Đặc biệt đào tạo sau đại học, dù quy chế có
quy định số lượng thành viên hội đồng đánh giá luận án tiến sỹ và chấm luận văn
thạc sỹ phải có quá nửa là người ngoài cơ sở đào tạo.
Thế nhưng “chủ nghĩa thân hữu” và “chủ nghĩa
trao đổi” được đẩy lên cao độ. Họ chỉ mời những người cùng cánh hẩu. Họ mời những
người cán bộ lãnh đạo, quản lý (không cần biết đến trình độ chuyên môn hay quỹ
thời gian của người được mời) ngồi hội đồng đánh giá luận án hay chấm luận văn
thạc sỹ, hay tham gia giảng dạy, làm để tài nghiên cứu. Và cái lợi họ được hưởng
là được mời ngược lại ở phía bên kia. Quá trình này tiếp diễn cho tới khi người
được mời không còn làm lãnh đạo, quản lý nữa. Quá trình mời lại tiếp tục với
người lãnh đạo, quản lý mới. Cực đểu cáng cả về mặt tình nghĩa và bất chấp
chuyên môn.
Có cơ sở bắt buộc chọn người ngồi hội đồng
đánh giá luận án tiến sỹ phải là người có bài báo quốc tế.
Nhưng than ôi! Nhiều ai đó bỏ ra vài nghìn đô
là Mỹ là có được một hoặc thậm chí vài bài quốc tế. Thế là những người khác đôi
khi bị xấu hổ bởi phải ngồi hội đồng cũng những người này, đầu họ thì rỗng tuếch
nói chẳng câu nào ra câu nào về mặt chuyên môn.
Gọi là hội đồng đánh giá luận án tiến sỹ
nhưng thường xuyên chúng tôi phải nghe là: “văn phong của luận án thiếu tính
hàn lâm”; “nhiều lỗi chính tả, nhiều lỗi đánh máy”; “nhẽ ra tiểu mục 3.1 phải
được đưa lên Chương 2”; “người đọc còn cảm thấy thòm thèm về lý luận”; “luận án
cần chỉnh trang về hình thức trang trọng hơn”; “kết luận chương và kết luận
chung của luận án cần phản ánh đầy đủ hơn kết quả nghiên cứu của luận án”; “luận
án là một công trình có giá trị tham khảo”; “giá như luận án mạnh dạn hơn trong
việc phân tích thực trạng của pháp luật thì còn thành công hơn nữa”; “luận án cần
dùng từ ‘chúng tôi’ thay cho từ ‘tôi’ khi khẳng định quan điểm của mình một
cách khiêm tốn hơn”… Trong khi họ không đưa ra được đánh giá nào về mặt khoa học
hay nghệ thuật của luận án, thậm chí còn không biết tới những cái sai kiến thức
nền tảng luật học…
Những người có lòng tự trọng luôn muốn đóng
góp thật cho đất nước thì bị loại ra khỏi cuộc chơi.
Cần hết sức lưu ý rằng: Đối với toán, lý,
hóa, kỹ thuật, công nghệ, y, dược… đã không biết thì không nói phét được. Còn đối
với luật thì không biết vẫn nói phét được, nhưng chỉ những người sành sỏi thì mới
biết đó là “tán láo” và “đập phát chết ngay”.
Vì vậy đăng tạp chí quốc tế về luật thì có lẽ
phần lớn chỉ cần thêm chữ “Việt Nam” vào là thế giới chịu, ví dụ “Sự phát triển
của chế định pháp nhân trong luật dân sự Việt Nam”. Phản biện thì thế giới có
biết đâu, mời ù ù cạc cạc đầy, trong khi họ lại cần biết về cái anh Việt Nam nó
ra sao.
Vì vậy tôi nghĩ Bộ Giáo dục và Bộ Tư pháp
cũng như Quốc hội sẽ vô cùng vất vả sắp tới để cải cách pháp luật Việt Nam nhằm
đáp ứng các yêu cầu của Kỷ nguyên mới theo sự lãnh đạo của Đảng, mà trước hết
là tư tưởng nền tảng về pháp lý.
No comments:
Post a Comment