Ai sẽ kể lại chuyện của Trung Hoa?
Ian
Johnson
Trần Giao Thuỷ dịch thuật
POSTED ON JANUARY 3, 2024
https://dcvonline.net/2024/01/03/ai-se-ke-lai-chuyen-cua-trung-hoa/
Những sử gia ngầm của Trung Hoa thách thức việc đảng
Cộng sản Trung Hoa (ĐCSTH) lạm dụng lịch sử
https://archive.is/rFAcc/f5d8151e3a066fd48ad18afc3f8d827a2c39a13b.webp
Chân dung lãnh đạo ĐCSTH Mao Trạch Đông và ảnh thủ
lãnh sinh viên biểu tình Chai Ling, Hong Kong, tháng 4 năm 2014. Tyrone Siu /
Reuters
Đầu những năm 1990, một trong những người bất đồng chính kiến nổi tiếng nhất
của Trung Hoa đang cùng vợ và con trai ẩn náu trong toà đại sứ Mỹ ở Bắc Kinh,
nhìn đất nước của họ rối loạn trong bạo lực. Vào tháng 6
năm trước, chính quyền đã đàn áp những cuộc biểu tình do sinh viên lãnh đạo tập
trung ở Quảng trường Thiên An Môn, giết chết hàng trăm người và khiến nhiều người
khác phải lưu vong. Fang Lizhi (Phương Lệ Chi) đã trốn đến toà đại sứ và đang
chờ thỏa thuận cho phép ông ta rời khỏi Hoa lục.
https://mpd-biblio-authors.imgix.net/122385872.jpg
Phương Lệ Chi . John B. Carnett / Popular Science /
Getty Images
Chìm trong tuyệt vọng, Phương Lệ Chi viết tiểu luận tựa đề “Chứng
mất trí nhớ Trung Hoa”, giải thích tại sao bi kịch cứ liên tục ập đến với
Trung Hoa. Ông cho rằng ĐCSTH đã kiểm soát lịch sử một cách chặt chẽ đến mức đại
đa số người dân vẫn không nhận thức được chu kỳ bạo lực bất tận của nó. Kết quả
là người dân chỉ biết những gì chính họ đã trải qua, khiến họ dễ bị những chiến
dịch tuyên truyền của đảng ảnh hưởng:
“Theo cách này, cứ khoảng một chục năm, bộ mặt thật
của lịch sử sẽ bị xóa hoàn toàn khỏi ký ức của xã hội Trung Hoa. Đây là mục
tiêu của chính sách ‘Quên lịch sử’ của Cộng sản Trung Hoa.” (Fang Lizhi)
Đối với nhiều người phân tích Trung Hoa ngày nay, cách nhìn về Trung Hoa
của Phương Lệ Chi đã trở nên nổi trội. Họ lập luận rằng quyền kiểm soát lịch sử
của đảng thậm chí mạnh hơn bao giờ hết vì đảng này hiện được một nhà nước kỹ trị
hỗ trợ, do một người lãnh đạo hoàn toàn cam kết tẩy trắng quá khứ. Trong khi
đó, một nhà nước công an rộng lớn luôn để mắt tới bất kỳ ai có quan điểm khác về
quá khứ hoặc hiện tại. Chứng mất trí nhớ của người Trung Hoa dường như đã hoàn
tất.
Tuy nhiên, quan điểm này sai. Phương Lệ Chi đã mô tả chính xác Trung Hoa
vào đầu những năm 1990. Nhưng bắt đầu từ vài năm sau, mô hình xóa bỏ lịch sử
này bắt đầu bị phá vỡ. Lý do chính là sự nổi lên của phong trào người dân viết
sử đang thành công, thách thức sự kiểm soát lịch sử đất nước do đảng Cộng sản
chủ động. Nền tảng cho những nỗ lực của họ là hai kỹ thuật số căn bản mà chúng
ta thường coi là đương nhiên: sách dạng PDF và máy ảnh kỹ thuật số. Vì rất phổ
biến trong cuộc sống hiện đại nên chúng dễ không được để ý đến, tuy nhiên chúng
đã thay đổi về căn bản cách ký ức lịch sử được bảo tồn và lan truyền ở những quốc
gia độc tài như Trung Hoa. Chúng cho phép mọi người hồi sinh những cuốn sách bị
cấm hoặc không còn xuất bản và phát hành những ấn phẩm mới mà không cần máy in
hay máy chụp lại ảnh. Chúng cũng giúp cho giới làm phim không phải dùng đến những
máy móc cồng kềnh và đắt tiền mà trước đây chỉ có những hãng phim hoặc đài truyền
hình mới có thể mua được. Kết quả là hai mươi năm tràn ngập sách, tạp chí và
phim làm trên máy tính xách tay và chuyển đi khắp nơi bằng email, qua mạng và
thẻ nhớ.
Những dụng cụ này đã được chứng minh là vũ
khí hiện đại của kẻ yếu, cho phép một nhóm người nổi lên đối đầu với chính
phủ về nguồn gốc hợp pháp quan trọng nhất của chính phủ: cách họ kể lại lịch sử
giống như chuyện thần thoại. Theo câu chuyện hoang đường của đảng về quá khứ,
ĐCSTH đã nắm quyền vào giữa thế kỷ 20 để cứu Trung Hoa và tiếp tục điều hành đất
nước vì thành tích gần như không tì vết của nó. Khi tuyên truyền luận điệu này,
đảng có những lợi thế lớn, kể cả độc quyền về truyền hình, phim ảnh, xuất bản
và chương trình giảng dạy ở trường. Tuy nhiên, những điểm này đã không ngăn cản
được những người dân viết sử tiếp tục thách thức nhà nước ngay cả ngày nay, dưới
thời cai trị của Chủ tịch Trung Hoa Tập Cận Bình, người đã coi việc kiểm soát lịch
sử là một trong những chính sách đặc trưng của ông ta.
Những việc như cuộc biểu tình “bạch thư” năm ngoái chống lại lệnh phong tỏa
do Covid và nền kinh tế đang chậm lại cho thấy một số lớn người dân Trung Hoa
có thể nhìn thấu những luận điệu vị lợi của chính phủ trong quá khứ như thế
nào. Ban tuyên truyền của chính phủ có thể làm ngộp giới truyền thông với những
phiên bản về ‘thực tế của họ’ hoặc làm chậm lại những thông tin họ không muốn
thấy. Hình thức kiểm
duyệt phức tạp này có nghĩa là hầu hết mọi người vẫn đồng ý với
‘bản tin’ của chính phủ. Tuy nhiên, hiện đã có đủ người có thể tìm đọc những
cách giải thích khác nhau để người dân khắp nơi có thể bền bỉ đặt câu hỏi với
chính phủ. Những nỗ lực ngày càng khắc nghiệt của đảng nhằm kiểm soát lịch sử
chứng minh cuộc nổi dậy này có sức mạnh, điều mà Tập coi là một cuộc đấu tranh
sinh tử mà đảng phải giành chiến thắng bằng mọi giá.
THU HỒI TẤT CẢ
Kể từ thời Mao, ĐCSTH đã dùng huyền thoại để giải thích quá khứ. Thảm họa
tồi tệ nhất trong lịch sử nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa là Nạn đói lớn từ
năm 1959 đến năm 1961, giết chết tới 45 triệu người, gấp khoảng 20 lần số người
chết trong thời kỳ Cách mạng Văn hóa. Tuy nhiên, về mặt chính thức, cái được gọi
là “Ba năm khó khăn” được cho là chỉ giết chết vài triệu người và chỉ vì thiên
tai và sự rút lui của cố vấn Liên Xô. Nói cách khác, đảng Cộng sản vô tội. Tuy
nhiên, tuyên truyền xuyên tạc về lịch sử này đã bị hầu hết sử gia quan trọng
trong và ngoài nước bác bỏ, chưa kể đến những người đã sống qua thời kỳ đó. Họ
biết rằng nạn đói là do những chính sách kinh tế ảo tưởng của Mao, buộc nông
dân phải theo đuổi những chiến lược kỹ nghệ và nông nghiệp viển vông đã phá hủy
mùa màng nhiều năm.
Tuy nhiên, cho đến gần đây, sự khác biệt này không phải là vấn đề nghiêm
trọng đối với đảng vì nó chỉ tạo ra những vùng phân cách—một số người có thể biết
tuyên truyền của đảng là sai sự thật, nhưng hầu hết mọi người sẽ chỉ biết về
luân điệu của đảng. Nhưng giới sử gia không chính thức của Trung Hoa đã cho rằng
cách giải thích của đảng về những sự kiện lịch sử không thể đứng vững được về một
loạt những bước ngoặt quan trọng trong gần 75 năm cai trị của ĐCSTH. Chúng gồm
có những vụ thảm sát trong những năm 1940 và 1950 chống lại tầng lớp quý tộc nhỏ
từng điều hành cuộc sống nông thôn (mà đảng gọi là chiến dịch chống lại “địa chủ”),
Nạn đói lớn, Cách mạng Văn hóa, vụ thảm sát Thiên An Môn và gần đây nhất là
chính sách phong toả và giới nghiêm trong Đại dịch Covid-19.
Một tiêu chuẩn của phong trào phản biện lịch sử này là tạp chí sinh viên
năm 1960 tên là Spark. Nó do những sinh viên bị cuốn đi trong một chiến dịch ở
những năm 1950 chống lại tầng lớp có học thức của Trung Hoa và bị đầy đến miền
Tây Trung Hoa thành lập. Ở đó, họ tận mắt nhìn thấy hậu quả của Nạn đói lớn: ăn
thịt đồng loại, nạn đói hàng loạt và những viên chức chính phủ quá sợ Mao nên
không dám báo cáo sự thật. Họ thành lập tạp chí Spark với hy vọng khơi dậy
phong trào phản đối chế độ độc đảng, xuất bản những bài báo chống lại chế độ
chuyên quyền, tình trạng thiếu tự do ngôn luận và sự bất lực của nông dân Trung
Hoa.
Kỹ
thuật số đã thay đổi căn bản cách thức ký ức lịch sử được bảo tồn và lan truyền.
Tuy nhiên, ngay sau khi Spark đã ra mắt, chính quyền đã đóng cửa và tịch
thu tất cả những bản sao của tạp chí. Bốn mươi ba người bị bắt; ba người bị
hành quyết và số còn lại bị đưa đến những trại lao động. Sau khi Mao qua đời
năm 1976 và những người tương đối ôn hòa lên nắm quyền, đảng đã sửa đổi một phần
những hành động quá đáng của thời kỳ đó. Một số người được phép xem hồ sơ cá
nhân của họ, hay còn gọi là dang’an (档案) hay ‘đương
án’, một hồ sơ mà nhà nước lưu giữ về mỗi người dân, chứa mọi thứ từ điểm học bạ
cấp trung học đến hồ sơ của công an. Một trong những sinh viên tham gia tạp
chí, Tan Chanxue, đã có thể xem hồ sơ của bà vào những năm 1980 và thấy rằng—dưới
hình thức quan liêu tốt—chính quyền đã nghiêm túc lưu giữ những bản sao của mọi
thứ dùng để kết án cô. Chúng gồm có những bản sao của tạp chí, lời thú tội của
tất cả những sinh viên, và thậm chí cả những bức thư tình mà cô đã viết cho người
yêu của mình, Zhang Chunyuan (張春元, Trương
Xuân Nguyên), một người từng là động lực thúc đẩy tạp chí và là người bị hành
quyết vào năm 1970.
https://chinabooksreview.com/wp-content/uploads/2023/10/tan.jpg
Hình ảnh của Tan Chanxue (cùng các thành viên khác của
tạp chí Spark bên phải, năm 1959). https://chinabooksreview.com/
Tan đã chụp ảnh tất cả những tài liệu cá nhân đó nhưng suốt nhiều năm nó
vẫn ở trong nhà của bà. Sau đó đến những năm 1990, bạn bè của Tan đã dùng những
bức ảnh này để làm thành sách PDF. Việc này đã tái bản tạp chí Spark ở dạng kỹ
thuật số và cho phép mọi người tìm hiểu về lời phê phán tiên tri của sinh viên
đối với chế độ độc đảng. Nó cũng cho phép mọi người chia sẻ với nhau hàng trăm
trang tài liệu của công an về sinh viên, truyền cảm hứng cho những người làm
phim, nhà báo và tư tưởng gia của công chúng độc lập Trung Hoa làm phim, viết
sách và bình luận về sinh viên và tạp chí của họ. Những ký ức từng là ký ức cá
nhân đã trở thành ký ức tập thể—không phải đối với tất cả người Trung Hoa mà đối
với một số đáng kể người dân trong nước, nhiều người trong số đó có trình độ học
vấn cao và có ảnh hưởng.
Trong hai mươi năm qua, việc khám phá lại quá khứ và tạo ra kiến thức lịch sử
mới này đã được lập lại nhiều lần. Hàng trăm cuốn sách hiện tranh chấp về quá
khứ viết theo luân điệu của đảng và được phổ biến rộng rãi trên mạng, trong khi
những người làm phim thực hiện những cuộn phim tài liệu và lịch sử truyền miệng
đầy tham vọng để bảo tồn những tiếng nói đã từng bị thất truyền.
HỌC NÓI
Một cách để hiểu mối quan hệ đang thay đổi của Trung Hoa với ký ức lịch sử
là xét đến một trong những nhà văn Trung Hoa vĩ đại nhất trong nửa thế kỷ qua,
tiểu thuyết gia Vương Tiểu Ba.
Wang bị ảnh hưởng mạnh của vợ ông, Li Yinhe (李银河, Lý Ngân Hà), được biết đến là một trong những
chuyên gia hàng đầu về tình dục của Trung Hoa. Bà đã nghiên cứu và viết về
phong trào đồng tính nam và đồng tính nữ ở Trung Hoa và trong những năm gần đây
đã đứng lên bảo vệ những công dân chuyển giới và song tính. Hai người gặp nhau
vào năm 1979 và kết hôn vào năm sau. Năm 1984, hai vợ chồng đến Đại học
Pittsburgh, nơi Li lấy bằng tiến sĩ và Wang lấy bằng cao học. Khi họ trở về
Trung Hoa vào năm 1988, Li cuối cùng đã đảm nhận một vị trí tại Viện Khoa học
Xã hội Trung Hoa và Wang giảng dạy lịch sử và xã hội học tại Đại học Nhân dân
và Bắc Kinh.
Vào thời điểm diễn ra phong trào sinh viên tranh đấu năm 1989, Vương Tiểu
Ba im lặng trước những cuộc biểu tình. Ông đã bị tổn thương vì cuộc Cách mạng
Văn hóa và không chắc chắn về phong trào vô định hình. Ai lãnh đạo nó? Mục tiêu
của nó là gì? Giống như nhiều người cùng thế hệ, ông giữ thái độ cảnh giác với
những phong trào lớn, đôi khi hỗn loạn. Giữ im lặng đã trở thành chủ đề của tiểu
luận nổi tiếng nhất của họ Vương, “Đa số thầm lặng.” Vương Tiểu Ba mô tả thời đại
Mao đã làm mọi người im lặng như thế nào trước sự hiện diện khắp nơi của người
lãnh đạo vĩ đại: những suy nghĩ, ý tưởng và lời nói của ông ấy trút xuống ngày
đêm. Điều đó đã để lại một vết sẹo, mà đối với Wang có nghĩa là, “Tôi không thể
tin tưởng những người thuộc xã hội ngôn luận.” Cuộc đấu tranh để tìm ra tiếng
nói đã trở thành một nhiệm vụ cá nhân đối với Wang và là một câu chuyện ngụ
ngôn đối với toàn bộ Trung Hoa.
Đây chính là điều đã thu hút Vương Tiểu Ba nghiên cứu về cộng đồng người
đồng tính ở Trung Hoa. Nhóm thiệt thòi bị bịt miệng. Họ đã bị tước đi tiếng
nói. Xã hội đôi khi còn phủ nhận sự hiện hữu của họ. Sau đó, Vương Tiểu Ba đã
thấy hiển linh: phần lớn xã hội Trung Hoa không có tiếng nói—không chỉ những
người có khuynh hướng tính dục khác mà cả sinh viên, nông dân, người di cư, thợ
mỏ, người dân sống ở những khu đô thị lịch sử sắp bị phá bỏ, v.v. Họ không chỉ
là thành viên của một số nhóm lợi ích đặc biệt mà còn đại diện cho một bộ phận
lớn xã hội Trung Hoa. Ông viết:
“Những người này giữ im lặng vì bất kỳ lý do gì. Một số vì họ thiếu khả
năng hoặc cơ hội để nói, những người khác vì họ đang che giấu điều gì đó, và những
người khác nữa vì họ cảm thấy, vì bất cứ lý do gì, có một sự chán ghét nhất định
đối với thế giới ngôn luận. Với tư cách là một người trong số đó, tôi có nhiệm
vụ phải nói về những gì tôi đã thấy và đã nghe.”
Vương Tiểu Ba
Trên thực tế, Vương Tiểu Ba đã bị sốc trước vụ thảm sát Thiên An Môn năm
1989 và đã đặt câu hỏi về việc mình đã không ủng hộ những người biểu tình.
Nhưng ông ấy tin rằng những người biểu tình, dù họ có thể cao thượng đến đâu,
đã đại diện cho một cách làm cũ mà ông ấy không còn có thể ủng hộ. Họ tự coi
mình là những trí thức cổ điển muốn gây ảnh hưởng với nhà nước và tức giận vì bị
phớt lờ. Vương Tiểu Ba nhìn xã hội theo cách khác. Ông tin rằng vấn đề cốt lõi
là nó bị chia cắt thành những nhóm quá yếu để chống lại sức mạnh áp đảo của nhà
nước độc đảng. Đây là lý do tại sao Trung Hoa im lặng. Cuối cùng, ông nhận ra rằng
mình phải viết về những nhóm này chứ không phải trở thành một trí thức có đặc
quyền khác.
TỪ ĐẤT ĐI LÊN
Vương Tiểu Ba đã trở thành một trí thức nổi tiếng, và ông đã viết rất nhiều
trên báo ở Trung Hoa. Mặc dù ông qua đời chỉ 5 năm sau đó, vào năm 1997, vì một
cơn đau tim lúc 44 tuổi, nhưng ông đã ảnh hưởng đến cả một thế hệ. Một người
khác là học giả nữ quyền và người làm phim ngầm Ngải Hiểu Minh (艾晓明, Ai Xiaoming), những cuộn phim khám phá về những
nhóm thiệt thòi trong xã hội Trung Hoa, chẳng hạn như nông dân, nạn nhân bị hãm
hiếp và tù nhân trong trại lao động.
https://54.213.87.54/wp-content/uploads/2024/01/Ai-Xiaoming.jpg
Ai Xiaoming: Đây là cơ thể tôi đã sinh ra và nuôi dưỡng.
Vì Liễu Hiệp Hải Yến, tôi đã liều mạng hy sinh – để cứu học sinh tiểu học và chống
lại bạo lực tình dục! Nguồn: 艾晓明
@ai_xiaoming. Twittwer.com
Những người khác, chẳng hạn như những nhà văn Yan Lianke và Liao Yiwu,
cũng bắt đầu mô tả những thành phần dễ bị tổn thương nhất trong xã hội, chẳng hạn
như những tù nhân và nạn nhân thời Mao. Một trong những người làm phim vĩ đại
nhất của Trung Hoa, Giả Chương Kha, thường nhắc đến Vương Tiểu Ba là nhà văn đã
truyền cảm hứng cho ông kể những câu chuyện cá nhân hơn là những câu chuyện tập
thể được nhà nước ưa chuộng.
Chính Vương Tiểu Ba cũng chịu ảnh hưởng của nhiều nhà tư tưởng. Khi còn
là một thanh niên lớn lên ở Trung Hoa thời Mao, ông đã bí mật đọc những tác phẩm
của Bertrand Russell và tiếp thu ý tưởng về tự do cá nhân của Russell. Ở
Pittsburgh, ông cũng đọc Michel Foucault và suy nghĩ của ông ấy về mối quan hệ
quyền lực giữa những cá nhân và nhà nước. Bên cạnh việc ảnh hưởng đến suy nghĩ
của Vương Tiểu Ba, Foucault còn hữu ích trong việc giải thích vai trò của chính
họ Vương trong xã hội Trung Hoa. Foucault mô tả có bao nhiêu trí thức đã chuyển
từ việc giảng dạy về những chủ đề phổ quát cổ điển—tự do, đạo đức, sự hiện hữu—sang
những lĩnh vực cụ thể mà họ có kiến thức chuyên môn. Dùng kiến thức chuyên
môn này, họ có thể can thiệp một cách hiệu quả vào những cuộc tranh luận công
khai, thường thay mặt cho những nhóm dễ bị tổn thương, chẳng hạn như người
nghèo, người nhập cư hoặc người nhiễm HIV/AIDS.
Ở phương Tây, điều này bắt đầu vào giữa thế kỷ XX, nhưng ở Trung Hoa, việc
đó chỉ có thể thực hiện được nhờ cuộc cách mạng kỹ thuật số. Trong những chục
năm sau cái chết của Vương Tiểu Ba, phong trào những người dân viết sử đã phát
triển mạnh, không chỉ nhờ những sách PDF và máy ảnh kỹ thuật số giá rẻ mà còn –
trong một vài năm – nhờ Internet tương đối tự do. Điều đó cho phép có những
blog, những nhóm thảo luận và mạng xã hội phát triển mạnh, mang lại cho nhiều
tiếng nói không chính thức này một nền tảng.
https://archive.is/rFAcc/39fd11e8be5717c549606f0e33be0584ae6bf10a.webp
Vương Tiểu Ba và Lý Ân Hà, Bắc Kinh, 1996. Mark
Leong
Sự nổi lên của Tập Cận Bình là một phần của phản ứng dữ dội chống lại kỷ
nguyên cởi mở đó. Tập trấn áp những đảng viên ương ngạnh, những tổ chức phi
chính phủ và những cuộc thảo luận về chính sách công. Nhưng một trong những dự
án quan trọng nhất của ông là kiểm soát lịch sử. Năm 2013, Tập cấm chỉ trích thời
Mao. Năm 2016, ông đã thanh lọc tạp chí phản lịch sử hàng đầu Trung Hoa qua những
thời đại – mặc dù cha ông, Tập Trọng Huân, một viên chức chính phủ cao cấp, đã
hết lòng ủng hộ tạp chí này. Và vào năm 2021, chính phủ Trung Hoa đã viết lại
những hướng dẫn về cách miêu tả lịch sử, càng che giấu những sự kiện quan trọng
như Cách mạng Văn hóa.
Tuy nhiên, ngay cả trong bối cảnh nỗ lực ngày càng tăng nhằm kiểm soát
quá khứ, công việc của những người dân viết sử vẫn tiếp tục tiến triển. Trong
khi một số người nổi bật nhất trong số đó, chẳng hạn như người làm phim Ai và
Hu Jie, bị quấy rối thì những người khác vẫn tiếp tục làm việc. Tạp chí lịch sử
ngầm có ảnh hưởng nhất, Remembrance, đã được xuất bản liên tục dưới dạng PDF kể
từ năm 2008; gần đây nó đã xuất bản số thứ 245.
Giang Tuyết. © Jiang Xue
Không phải ngẫu nhiên mà trong số những “trí thức quần chúng” này dễ thấy
có những tiếng nói phụ nữ hơn, như Ai, nhà thơ Lin Zhao, nhà văn Jiang Xue (江雪, Giang Tuyết), và những tiếng nói thiểu số, như trí thức Uyghur bị cầm
tù như Ilham Tohti và nhà thơ Tây Tạng Tsering Woeser. Những tiếng nói như của
họ thường bị loại khỏi dòng chính xuất phát từ truyền thống Nho giáo do nam giới
thống trị của giới trí thức Hán tộc hoặc thế giới đàn ông của giới nhà văn tiểu
thuyết tên tuổi Trung Hoa. Trong bài luận mô tả hành trình cá nhân của mình,
Vương Tiểu Ba đã mô tả một sự khác biệt khác với thế giới của các nhà tư tưởng
đại chúng truyền thống. Giới trí thức quần chúng và người dân viết sử không phải
là một phần của truyền thống Nho giáo, với mối quan tâm thường xuyên trịch thượng
đối với đất nước hoặc nhân dân, mà được thúc đẩy hành động vì lý do cá nhân.
Ông viết:
“Người tôi mong muốn nâng cao nhất chính là bản thân
mình. Việc này thật đáng khinh; nó cũng ích kỷ; Điều đó cũng đúng.” (Vương Tiểu Ba)
Vương Tiểu Ba chia sẻ động lực này với những lý thuyết gia quần chúng
khác. Nhà báo trở thành sử gia Yang Jisheng chứng kiến cảnh cha nuôi của mình chết đói trong Nạn đói lớn và quyết định
rằng công việc để đời của ông sẽ ghi lại biến động khủng khiếp đó. Blogger
video Tiger Temple từng là trẻ em bị cưỡng bức lao động trên một con đường sắt
vào những năm 1960 và sau đó quyết định ghi lại lịch sử đó. Ai nhìn thấy phụ nữ
bị áp bức. Giang Tuyết biết tin ông nội bà qua đời vì đói và bắt đầu nghiên cứu
về nạn đói. Gần đây hơn, nhiều người đã phải chịu đau khổ vì cách chính phủ giải
quyết sai lầm đại dịch COVID-19 và bắt đầu ghi lại kinh nghiệm của họ. Phản ứng
này có thể được coi là hẹp hòi hoặc cục bộ, nhưng như Vương Tiểu Ba đã nhận ra,
đó cũng là cách xã hội thay đổi: vì mọi người cố gắng hiểu và mô tả cuộc sống của
chính họ.
Người
dân Trung Hoa có thể ngày càng đặt câu hỏi về những câu chuyện chính thức về
quá khứ của đất nước họ.
Ảnh hưởng của những người viết sử ngầm này có thể được đo lường theo hai
cách. Một là cam kết của chính phủ trong việc loại bỏ họ. Người ta thường tưởng
tượng rằng những nhân vật lãnh đạo độc tài có vốn liếng chính trị vô tận. Trên
thực tế, họ phải lựa chọn trận chiến của mình. Quyết định của Tập coi việc kiểm
soát lịch sử là một trong những ưu tiên hàng đầu của ông cho thấy rằng ông cảm
thấy điều đó là quan trọng. Trong những bài phát biểu, ông đã lên tiếng rõ ràng
chống lại những khuynh hướng ở Liên Xô những năm 1980, khi lãnh đạo Liên Xô,
Mikhail Gorbachev, cho phép chỉ trích lịch sử đảng như một phần trong chính
sách glasnost, hay cởi mở của ông. Tập Cận Bình đã nói rằng bằng cách cho phép
chỉ trích lịch sử Liên Xô, hành động của Gorbachev đã dẫn đến sự rỗng tuếch về
hệ tư tưởng của đất nước. Theo phân tích của Tập, đây là lý do chính khiến Liên
Xô sụp đổ—và tại sao ĐCSTH phải tiêu diệt những sử gia không chính thức.
Những cuộc biểu tình sách trắng gần đây cho thấy những khuynh hướng ngầm
này có thể gây ra hậu quả chính trị, tạo ra thách thức lớn nhất đối với đảng kể
từ cuộc biểu tình Thiên An Môn năm 1989. Chính trong thời kỳ này, những nhà văn
như Giang Tuyết đã trở nên rất nổi tiếng trên mạng xã hội Trung Hoa. Trước đó
trong sự nghiệp, bà đã viết một luận văn dài trên tạp chí Spark và những bài viết
khác xét đến tình trạng bất ổn phổ biến ở Trung và Đông Âu trong thời kỳ Chiến
tranh Lạnh. Những tác phẩm của bà vào năm 2022 và 2023 dựa trên những kinh nghiệm
này đã bị cơ quan kiểm duyệt cấm nhưng vẫn được đăng đi đăng lại hàng trăm lần.
Khi Trung Hoa phải đối diện với những vấn đề khó khăn trên nhiều mặt –
tăng trưởng chậm, những vấn đề về nhân khẩu, và môi trường chính sách đối ngoại
căng thẳng – những sự kiện như những cuộc biểu tình sách trắng có thể ít ngoại
lệ hơn là những dấu hiệu báo trước một thời kỳ mới, nhiều biến động hơn. Nhưng
họ cũng cho thấy rằng những công dân bình thường của Trung Hoa có thể ngày càng
sẵn sàng đặt câu hỏi về những câu chuyện chính thức về quá khứ của đất nước họ
và phát triển những hiểu biết mới về những lực lượng đang định hình hiện tại và
tương lai của đất nước.
-------------------------
Tác giả | Ian
Johnson là Chuyên gia Nghiên cứu cao cấp Stephen A. Schwarzman về Trung Hoatại
Hội đồng Quan hệ Đối ngoại và là tác giả của Sparks: China’s Underground
Historian and their Battle for the Future (Nhà xuất bản Đại học Oxford, 2023),
tiểu luận này được phỏng theo từ đó.
© 2024 DCVOnline
Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại
bài từ DCVOnline.net”
Nguồn: How Strategic Insight and Moral Myopia Shaped America’s Greatest
Statesman | Timothy Naftali | Foreign Affairs | December 1, 2023.
No comments:
Post a Comment