Nga
– Ukraine: Phân tích cuộc chiến dưới góc nhìn chính trị
1.
Nhìn lại
diễn tiến toàn bộ cuộc chiến, ta có thể thấy rõ sự thua cuộc tất yếu của Nga và
Putin trước dân tộc Ukraina và người lãnh đạo tối cao của họ là Zelensky (với sự
hậu thuẫn ngày càng mạnh và hiệu quả sát thực của các cường quốc quân sự Phương
Tây).
Cần phải
có cái mở ngoặc này vì đó là yếu tố rất quan trọng (gần như là một trong các yếu
tố quyết định) của cuộc chiến. Yếu tố Phương Tây bắt buộc phải tính đến trong
các phân tích chiến lược như một yếu tố tham dự rõ rệt của cuộc chiến. Nó quan
trọng đến mức người Nga (Putin) đã bám vào nó để nói rằng cuộc chiến là chiến
tranh ủy nhiệm giữa Nga và Phương Tây mà Ukraina chỉ là bên ủy nhiệm. Gần đây,
Putin còn nói rằng, chiến tranh kết thúc hay không là hoàn toàn tùy thuộc vào
Phương Tây trong việc có bơm vũ khí tiếp tục hay không cho Ukraina tham chiến.
Quả thực,
điểm yếu cốt tử của Ukraina chính là chỗ đó. Họ phải chủ yếu dựa vào trợ giúp
vũ khí và một phần quan trọng là tài chính từ các nước Phương Tây.
Phía Nga họ
bị cấm vận từ lâu và họ cũng phải nhận sự hợp tác, trợ giúp vũ khí, công nghệ từ
các nước để kéo dài cuộc chiến, nhưng khả năng thích nghi, đối phó và năng lực
công nghệ – sản xuất của họ rõ ràng là khá tốt, cộng với dự trữ và sức mạnh
kinh tế của họ cao hơn nhiều [so với] Ukraina nên họ ít lệ thuộc hơn nhiều vào
nước ngoài và trong chừng mực đối phó như hiện nay, họ đủ khả năng để duy trì
cuộc chiến theo nhiều kịch bản khác nhau dù kéo dài nhiều tháng, nhiều năm nữa…
2.
Nga
(Putin) có những quyết định chiến lược rất quyền biến. Theo các nhận định của
những người từng thân cận và hiểu rõ tính cách ông ta, ông ta là người biết chấp
nhận thực tế và có những quyết định có thể mâu thuẫn với quyết định trước nhưng
khá nhất quán về định hướng dài hạn. Ông ta còn là một con người rất lỳ lợm, xảo
quyệt. Điểm yếu nhất của ông ta với tư cách người lãnh đạo cao nhất là không lường
trước được hệ quả các quyết định của mình, sau đó là tình trạng sức khỏe, tuổi
tác với các căn bệnh rõ ràng là có ảnh hưởng nhưng vẫn giữ bí mật…
Trong hai
tháng đầu tiên của cuộc chiến, Putin đã điều chỉnh mục tiêu cuộc chiến khá
nhanh, chủ động rút lui khỏi Kiev và các tỉnh phía Bắc, kể cả bắc Kharkiv, bỏ cả
mục tiêu tiến đánh Odessa, tập trung vào “mục tiêu Donetsk” và hành lang nối với
Crimea. Cái giỏi của ông ta là điều chỉnh mục tiêu lớn như vậy, thực ra là
tuyên bố thua cuộc trên hướng tấn công chính, nhưng ông ta vẫn biện hộ được
(trước nhân dân Nga, quân đội Nga) để không bị mất uy tín lớn với tư cách là Tổng
tư lệnh tối cao.
Cuộc lui
binh khỏi bờ tây Dnepr, tỉnh Kherson, rõ ràng là có sự “thỏa thuận ngầm” giữa
hai bên, trong đó phía Nga không thể không có sự đồng ý của Putin, cũng chứng tỏ
sự quyền biến trong các quyết định lớn của Putin. Dù cho bị phê phán rất căng,
nhưng về tổng thể Nga rút lui khỏi Kherson là cuộc rút lui rất thành công về
chiến thuật, cả chiến lược nữa.
Chỉ có trận
Izium-Lyman là trận thua ê chề cho quân Nga không gì biện hộ được. Nhưng dẫu
sao đó cũng chỉ là một mặt trận bộ phận để khẳng định giới tuyến giao tranh có
lùi, có tiến. Sau cuộc thất trận Lyman, phòng tuyến Svatove – Kremina được củng
cố và phía Ukraina không thể công phá được suốt gần một năm nay…
Và quyết định
sáp nhập 4 “vùng lãnh thổ” (không rõ ranh giới) của Ukraina vào Nga cũng là một
quyết định tôi cho là rất ngu ngốc của Nga (Putin). Nó không mang lại điều lợi
gì đáng kể cho Nga ngoài làm tăng tính “chính danh” của việc Nga chiếm đóng
trên các vùng đất đó, nhưng nó đã làm cho Nga rơi vào thế khó xử ở các bước tiếp
theo của cuộc chiến.
Putin đã sử
dụng lính đánh thuê, người làm thuê, cả trong nước và nước ngoài phục vụ chiến
tranh rất tốt. Tôi chỉ ước tính (vì không có số liệu chính xác), tổng số quân
tham chiến trực tiếp tại chiến trường có thể lên đến 300.000 quân các đợt, để
luôn có khoảng 80.000-100.000 quân trực chiến, số người phục vụ “vòng ngoài” từ
lính đào chiến hào đến vận chuyển thương binh, tải đạn, tiếp viện hậu cần… chắc
khoảng 400.000 người nữa. Theo các tài liệu và hình ảnh tôi được đọc, xem,
Putin đã thành công trong việc huy động được người không phải Nga và lính đánh
thuê tù nhân cỡ hơn 1 nửa… (Mọi người có thể thảo luận về vấn đề này).
(Chú
thích: Khi tôi ở Ukraina, có người đã nhắc tôi rằng, đi đường nên cẩn thận. Dân
Ukraina bây giờ họ nhìn người mặt mũi Châu Á với con mắt khác, vì rất nhiều
hình ảnh lính Liên bang Nga tàn độc ở vùng biên giới phía Bắc và Donetsk cho thấy,
họ là người Châu Á. Chechnya cũng là một trong các dân tộc xếp vào châu Á; còn
các tỉnh/ vùng tự trị rộng lớn của Nga ở Sibery, viễn đông đều có người bản địa
châu Á sinh sống; rồi người Trung Á thuộc Liên Xô cũ gồm 4 nước cộng hòa – trừ
Kazhastan – tình nguyện đi làm thuê, phục vụ chiến trường, thậm chí đánh thuê
ăn lương cao hàng triệu người…).
Putin đã sử
dụng và đẩy các lực lượng lính đánh thuê với mô hình theo khuôn mẫu PMC-Wagner
và Kadyrov lên đỉnh điểm của khoa học tổ chức. Ngoài việc sử dụng đội ngũ này
trong những “phi vụ” như Mariupol, Bakhmut (và rất nhiều phi vụ rùng rợn ở nước
ngoài), chúng còn là công cụ chống đảo chính rất hiệu nghiệm của tổng thống (đối
nội).
Gần đây nhất,
Putin đã phanh bớt sự lớn mạnh của các đội quân này bằng sắc lệnh của Bộ Quốc
phòng Nga thống nhất đưa chúng vào lực lượng quân đội.
Bây giờ
thì Nga (Putin) buộc phải cố thủ bảo vệ các vùng đất đã chiếm, vì đó là đất Nga
rồi (ít nhất là đối với người Nga, Hiến pháp Nga). Thế “gân gà” đã rõ và muốn
hay không muốn, Nga (putin) không thể bỏ gân gà cho đến khi nào tìm ra giải
pháp giữ được thể diện.
3.
GIẢI PHÁP GÌ?
Cuộc chiến
còn đang diễn ra căng thẳng và chưa đến đỉnh cao của sự ác liệt nên chưa thể thấy
được giải pháp hòa bình như thế nào. Quy luật của chiến tranh là luôn phải kết
thúc bằng một giải pháp hòa bình. Nhưng giải pháp như thế nào lại tùy thuộc vào
thực tế chiến trường của các bên tham chiến.
Nhiều người
yêu quý, trân trọng Ukraina đến mức thái quá (cực đoan) chỉ suốt ngày hô khẩu
hiệu quân Nga sẽ sụp đổ, quân Ukraina thắng lớn, Ukraina sẽ tiến đánh tận sào
huyệt Moskva…
Phía cuồng
tín Nga/ Putin thì lại ngược lại, nhưng chung với phe kia một điểm ở chỗ tin tưởng
tuyệt đối vào chiến thắng của phe mình ủng hộ, rằng, cuối cùng thì Ukraina phải
thua, nhường đất cho Nga như đã nhường Crimea – Donlu năm 2014, nhận những điều
kiện do Nga đưa ra…
Cái khó của
cuộc chiến này là ở chỗ, các bên tham chiến Nga và Ukraina đánh nhau không phải
mới một năm, mà là tám năm nay rồi; đã đẩy cuộc chiến này thành cuộc chiến lớn
nhất từ WW2, đẩy hai dân tộc Nga và Ukraina lên mức thù địch không đội trời
chung… Giải pháp hòa bình rất khó. Nó chỉ có thể xuất hiện khi trên chiến trường
đã có những bước ngoặt phân định thắng – thua rõ rệt. Mà điều đó chưa thấy có dấu
hiệu xuất hiện.
Cả hai
bên, bên cạnh các nỗ lực trước mắt ở chiến trường, đều chuẩn bị cho phương án chiến
tranh lâu dài (lâu bao nhiêu khó mà dự đoán được).
Phía
Ukraina có vẻ có các lợi thế hơn để đẩy mạnh cường độ cuộc chiến đi đến giải
pháp kết thúc chiến tranh có lợi cho mình. Tuy nhiên triển vọng này gặp các trở
ngại lớn:
– Phương
Tây nói chung (chủ yếu là Mỹ, Đức, Anh) quả thực cũng không muốn một giải pháp
hạ đo ván ngay Putin ngoài chiến trường: Nó tiềm ẩn sự phản kháng điên cuồng và
mất lý trí của chó cùn cắn giậu, với khả năng sử dụng vũ khí hạt nhân của nó –
điều mà tất cả các bộ óc thông minh và trách nhiệm nhất đều phải nỗ lực kiểm
soát.
Trong một
năm qua, Phương Tây đã rất thành công trong việc lần lượt vượt các “lằn ranh đỏ”
của Putin vẽ ra mà vẫn giữ được an toàn hạt nhân cho loài người nói chung. Đó
là thành công rất lớn của Phương Tây.
– Vấn đề kết
thúc chiến tranh đã khó nhưng vấn đề hậu chiến tranh có khi còn khó giải quyết
và phức tạp hơn rất nhiều. Tái thiết Ukraina không phải là chuyện khó nếu
Ukraina chiến thắng trọn vẹn. Cả về năng lực thi công và năng lực tài chính để
tái thiết khoảng gần 10 thành phố và các thị trấn nhỏ đều đang rất sẵn sàng.
Ngay bây giờ, dù chiến tranh đang xảy ra và tăng ác liệt, nhưng sự tái thiết cả
ở bên Ukraina (ở các thành phố như Bucha, Irpin, Hostomel, Chernihiv, Kharkiv…
và cả vùng Nga chiếm đóng như Mariupol) vẫn diễn ra rất nhanh chóng và ấn tượng.
Nhưng sợ nhất là kịch bản nước Nga sụp đổ cùng với Putin chết hoặc bị phế truất…
Mà cả hai khả năng đó đều có thể diễn ra với sác xuất khá cao.
Nước Nga
dù bị quân phiệt hóa dưới thời Putin nhưng dẫu sao nó cũng là một thực thể rất
to xác và khá ổn định trong suốt 20 năm qua. Nó dựa trên 1 nền tảng hiến pháp
đương thời của Nga với các cuộc bầu cử của dân trực tiếp các chức vụ thống đốc
vùng và Tổng thống, nghị viện cho đến tổng thống toàn liên bang với hệ thống đa
đảng (dù khá hình thức) và nền kinh tế cơ bản là theo quy luật thị trường. Xét ở góc độ nhất định,
hệ thống chính trị của Nga có nhiều nét còn dân chủ và hợp thời hơn hệ thống
chính trị của Việt Nam.
Người Nga
họ thích tuân phục một ông hoàng đế giữ được sức mạnh Nga, uy tín Nga cho họ, bất
kể ông ta xấu hay tốt, miễn là ít đụng chạm đến lợi ích trước mắt của họ, được
uống rượu vodka với quả dưa chuột muối và miếng bánh mì đen…
Và Putin
đã làm được điều đó cho họ trong quá khứ và đang cam kết giữ được điều đó trong
tương lai.
Putin mà bỏ
các vùng đất đã sáp nhập – vùng đất mà bao xương máu Nga đã đổ xuống để giành
quyền kiểm soát – thì không còn biện hộ quyền biến như bỏ Kiev hay Kherson nữa.
Ông ta sẽ mất uy tín và bị phế truất ngay.
Cần nhớ, nếu
như Putin – là người chúng ta biết nhiều về hành vi lời nói – cực đoan và điên
khùng một, thì còn có lực lượng rất đông người Nga, cả tướng lĩnh và dân thường,
cả trí thức và chính trị gia, cả đàn ông và đàn bà, cả người già và trẻ tuổi,
còn cực đoan và khùng điên hàng chục, hàng trăm lần so với Putin.
Khổ cho nước
Nga là họ đã bị ác cảm với chủ nghĩa tự do sau biến loạn thời Liên Xô sụp đổ
1991-2005. Thời đó vừa là thời nước Nga chập choạng, hào hứng vươn tới dân chủ
và tự do nhưng trên thực tế lại trở thành địa ngục của sự suy thoái, loạn lạc,
cướp bóc vô chính phủ…
Ác cảm này
mạnh đến nỗi chắc phải mất vài thế hệ nữa mới nguôi ngoai, và hiện nay nó vẫn
là bóng ma ngăn cản tất cả các lực lượng chính trị mang màu sắc tự do, dân chủ,
dính đến Phương Tây hoạt động trên đất Nga về chính trị. Do vậy, không có hy vọng
về một sự biến chuyển nước Nga sang chính quyền dân chủ, tự do như nhiều người
hy vọng một cách hão huyền…
Đảo chính
nội bộ thì có thể. Lịch sử nước Nga phong kiến, Soviet, đều có nhiều cuộc đảo
chính thành công và không thành công.
Ví dụ, những
dấu hiệu gần đây cho thấy, rõ ràng là Prigozhin đang có những động thái để có
thể tiến hành đảo chính (công kích Bộ Quốc phòng, ra mặt vận động tranh cử, đôi
lúc công kích cả Putin, yêu cầu cấp 200.000 quân nếu cần ông ta chỉ huy giữ đất,
tuyên bố bất tuân lệnh BQP, liên minh với thủ tướng đương nhiệm là người sẽ
chính danh kế thừa Tổng thống khi Tổng thống chết hoặc mất tích, từ chức…). Tuy
nhiên, gương mặt Prigozhin không phải là gương mặt chính trị có thể quy tụ được
dân tộc Nga, dù họ có thể mọi rợ đến thế nào đi nữa về thực chất nhưng họ phải
luôn giữ gương mặt người bề ngoài rất hấp dẫn…
Hai cuộc đảo
chính ở Moskva gần đây nhất là cuộc đảo chính Gorbachev và đảo chính Yeltsin lại
đều thất bại ê chề cho phe đảo chính. Hơn nữa, Putin là cáo già KGB, đã có sẵn
các biện pháp phòng ngừa đảo chính từ lâu… Điều đó làm run sợ bất kỳ ai có âm
mưu đảo chính ở Moskva.
Biến chuyển
chính trị ở Moskva phải theo Hiến pháp Nga.
Nếu sự
chuyển đổi quyền lực không êm đẹp (dù muốn hay không muốn thì Putin cũng sẽ chết
hoặc không được bầu trong tương lai gần), nước Nga có nguy cơ tan rã và loạn xạ
một lần nữa, còn khiếp đảm hơn thời 1991-2005 và loài người còn không biết cái
kiểu quái vật gì nữa sẽ xuất hiện trong tương lai ở vùng đất rộng mênh mông và
bí hiểm được gọi là nước Nga đương thời…
4.
THAY
CHO KẾT:
Đặt vấn đề
như vậy để thấy sứ mệnh của Ukraina là rất lớn và dài lâu.
Không phải
đánh được đến Moskva sẽ là chiến thắng cuối cùng.
Không phải
giành hết đất đai theo biên giới 1991 là chiến thắng cuối cùng.
Phải dần dần
tìm cho nước Nga một lối thoát không gây mất an ninh toàn cầu cho cả nhân loại.
Cuộc chiến
của người Ukraina giành độc lập và toàn vẹn lãnh thổ chỉ là một mắt xích quan
trọng trong tiến trình biến chuyển của nước Nga khổng lồ (và lại còn ông khổng
lồ Trung Quốc lợi dụng bám theo) đang trên đà suy thoái trước sức mạnh của các
giá trị văn minh mà loài người tiến bộ đã xây dựng được.
No comments:
Post a Comment