Posted
on 01/06/2018
Trong
lịch sử thông luật, thời hạn thuê 99 năm được xem là thời hạn cho thuê bất động
sản dài nhất có thể.
Nền
tảng lý thuyết để lý giải cho thời hạn này không rõ ràng lắm. Một số cho rằng
đây là một thời hạn an toàn để người thuê đất có thể an tâm đầu tư, khai thác
và sử dụng đất, vì 99 năm thuê đủ để vượt qua kỳ vọng
tuổi thọ của người thuê. Trong khi đó, nó cũng bảo đảm quyền sở hữu trong
tương lai của người cho thuê và những người thừa kế của mình đối với mảnh đất.
Mặt
khác, xét theo các khía cạnh tư luật, giới hạn thời hạn thuê thường được xem là
một biện pháp bảo đảm các giao dịch chuyển nhượng đất không bị che giấu bằng thỏa
thuận thuê đất. Ví dụ, pháp
luật tiểu bang Alabama (Mỹ) không cho phép cho thuê bất động sản quá
99 năm.
Vương
Quốc Anh đã phổ biến thời hạn 99 năm trở thành biểu tượng của chủ nghĩa đế quốc
bằng việc cưỡng ép nhiều quốc gia yếu thế hơn tham gia vào các hiệp định hình
thành tô giới (hay territorial concession) với chính sách ngoại giao pháo hạm
khét tiếng (gunboat
diplomacy). Ví dụ điển hình nhất của chính sách này là thoả
thuận thuê Hong Kong mà Anh quốc ký với triều đình nhà Thanh của Trung Quốc
vào năm 1898.
Còn
hiện nay, Trung Quốc, với sự lớn mạnh kinh tế và bành trướng quân sự của mình
đang ‘trả thù đời’ với thời hạn thuê 99 năm tương tự tại nhiều quốc gia, được
nhiều nhà quan sát gọi là chủ nghĩa đế quốc chủ nợ Trung Hoa.
Tháng
12 năm ngoái, Sri Lanka chính thức bàn giao cảng Hambantota
cho chính quyền Trung Quốc. Hambantota, nằm tại đường biển phía Nam Sri Lanka,
là cảng biển có vị thế địa chính trị đặc biệt quan trọng, cho phép Trung Quốc
tiếp cận nhiều cung đường biển giao thoa ở Ấn Độ Dương.
Đây
là chiến thắng quan trọng của chính quyền Bắc Kinh trong việc hiện thực hóa chiến
lược Vành đai và Cung đường (Belt and Road Initiative), được Chủ tịch Tập Cận
Bình ca ngợi là ‘“dự án
thế kỷ” – và chứng tỏ chính sách ngoại giao bẫy nợ của Trung Quốc hiệu
quả đến thế nào trong việc kiểm soát các chính phủ tại nhiều quốc gia đang phát
triển.
Theo
thông báo chính thức của chính phủ Sri Lanka, việc giao quyền kiểm soát cảng biển
này cho Trung Quốc trong thời hạn 99 năm trị giá 1,12 tỉ USD, dưới hình
thức bán lại 85% cổ phần trong công ty quản lý Hambantota.
Tuy
nhiên, phần lớn khoản tiền cho thuê này không vào túi chính phủ Sri Lanka, mà
được dùng để trả khoản tiền mà Sri Lanka đang nợ chính phủ Trung Quốc cho chính
việc xây dựng cảng biển này. Công ty China Merchants Port Holdings, cùng với Cơ
quan Quản lý Cảng Quốc gia Sri Lanka, là các đại diện sở hữu vốn góp trong hai
công ty chiếm hữu, sử dụng và quản lý cảng – Hambantota International Port
Group (HIPG) và Hambantota International Port Services (HIPS).
Giới
quan sát cho đây là hành vi hy sinh chủ quyền của chính phủ Sri Lanka nhằm khỏa
lấp cho thất bại điều hành quốc gia của mình, và cho thấy giới chức Sri Lanka
đang khuất phục trước thứ gọi là chủ
nghĩa đế quốc chủ nợ, thuật ngữ do nhà phân tích Ấn Độ Brahma Chellaney
tiên phong sử dụng.
Quang cảnh buổi lễ bàn
giao cảng Hambantota cho Trung Quốc. Ảnh: The Sunday Leader.
Có
vay có trả, tại sao gọi việc cho vay nợ này là chủ nghĩa đế quốc? Theo người viết,
có ba lý do chính.
Trước
tiên,
Chính phủ Trung Quốc chủ động thực hiện chính sách phá giá cho vay và khuyến
khích vay. Các dự án cho vay của các tổ chức phương Tây như OECD, USAID, UKAID
hay các ngân hàng thế giới thường kèm theo các yêu cầu về cải thiện tình trạng
dân chủ, cải cách thượng tầng hệ thống pháp luật, bảo đảm quyền con người, minh
bạch hóa, kèm theo các chính sách không phân biệt đối xử hay yêu cầu bảo vệ môi
trường, v.v. Người Trung Quốc không yêu cầu bất kỳ điều gì được liệt
kê ở trên. Họ cực kỳ thành công khi áp dụng phương án cho vay ‘không
vướng bận’ này tại châu Phi và đang củng cố vị thế của mình tại đây.
Hiển
nhiên, chúng không khác gì mua chuộc và làm mục ruỗng giới cầm quyền. Con nợ, nắm
nguồn tư bản lớn để thực hiện các dự án quốc gia mà không phải thông qua người
dân, các nhà lãnh đạo được giải thoát khỏi trách nhiệm giải trình, trách nhiệm
minh bạch hóa hay trách nhiệm hoàn thiện hóa bộ máy nhà nước để sử dụng ngân
sách một cách hiệu quả. Tham nhũng và tiêu cực là câu chuyện một sớm một chiều.
Nhưng cũng vì vậy, nó giúp chính quyền Bắc Kinh dễ kiểm soát nền chính trị quốc
gia của con nợ hơn.
Với
hơn hai nghìn tỉ USD trong ngân khố quốc gia và nhiều quỹ đầu tư nước ngoài
chuyên biệt sở hữu hàng chục tỉ USD, không quá khó để chính quyền Trung Quốc thực
hiện những chiến dịch cho vay vô điều kiện, miễn là họ kiểm soát được những thứ
họ muốn. Tại châu Phi, đó có thể là nguyên liệu thô. Tại những quốc gia biển
như Sri Lanka hay một số quốc gia khác, là những vị trí cảng, đất đai chiến lược.
Điểm
nhấn thứ hai
chứng tỏ Trung Quốc đang theo đuổi chủ nghĩa đế quốc chủ nợ là họ không kỳ vọng
con nợ có thể trả được nợ. Sri Lanka cũng là một ví dụ kinh điển cho cách mà hệ
thống hạ tầng xây bằng nợ của Trung Quốc vận hành. Cần tái thiết đất nước sau
cuộc nội chiến đẫm máu, thủ đô Colombo đã nhận gần 15 tỷ USD trong giai đoạn
2005 – 2017 từ Bắc Kinh để xây dựng lại hệ thống đường xá, hạ tầng cùng nhiều dự
án tham vọng như cảng biển chiến lược, sân bay quốc tế và cả một khu đô thị mới
có tên gọi Colombo Port City.
Tuy
nhiên, do thiếu giải trình, thiếu phản biện và lại được Bắc Kinh ngầm khuyến
khích tham nhũng, thành quả của hàng tỉ USD đầu tư được tóm tắt rõ ràng nhất
trong lời than
vãn của Ravi Karunanayake – Bộ trưởng Bộ Tài chính Sri Lanka khi trả lời phỏng
vấn CNN:
“Họ
xây cầu những nơi không có sông… Đó là thứ tiêu cực đang diễn ra hằng ngày trên
đất nước tôi”.
Sự
thất bại của hàng loạt dự án trọng điểm tiêu tốn đến hàng tỉ USD đều được báo
trước. Sân bay quốc tế Mattala Rajapaksa là một sân bay ma,
nơi mà những người đến đó chỉ là khách du lịch địa phương muốn chiêm ngưỡng sân
bay hoành tráng nhất nhì quốc gia, hiện đại chuẩn quốc tế giữa một khu rừng
già. Cảng Hambantota là một thất
bại thương mại thảm hại với tổng giá trị đầu tư lên đến 1,5 tỉ USD, nhưng gần
như không tiếp đón được con tàu nào.
Song
như đã nói, thất bại thương mại hay thất thu ngân sách là vấn đề của chính phủ
và người dân Sri Lanka, Bắc Kinh không quan tâm. Khi các công trình do các công
ty Trung Quốc thi công bằng tiền vay không tạo ra đủ doanh thu để chi trả nợ và
chi phí duy trì, chúng ta đến với bước thứ ba của chủ nghĩa đế quốc
chủ nợ Trung Quốc – thu hồi nợ bằng chủ quyền quốc gia.
“Nếu
chúng tôi [Chính phủ Sri Lanka] tiếp quản cảng, doanh thu từ cảng thậm chí
không đủ để duy trì hoạt động và chi trả các chi phí thường xuyên khác. Vậy nên
chúng tôi từ lâu đã đàm phán với chính phủ Trung Quốc rằng […] một bản đồ quy
hoạch công nghiệp hóa tỉnh Hambantota đang được hình thành, bao gồm 50 km vuông
đất mặt bằng dùng cho sản xuất công nghiệp dành riêng cho các doanh nghiệp
Trung Quốc”.
Vào
tháng 12 năm 2016, Thủ tướng Sri Lanka Ranil Wickremesinghe lạc quan khẳng
định mình có thể khiến cảng Hambatota hoạt động đúng kỳ vọng như trên, mặc
cho sự thật là Hambatota sẽ không đạt được bất cứ kỳ vọng nào nếu không có những
nhượng bộ lãnh thổ cho doanh nghiệp Trung Quốc nói riêng và chính quyền Trung
Quốc nói chung.
Một
năm sau, Hambatota (và có thể một phần lớn diện tích đất đai xung quanh cảng
trong tương lai gần) trở thành tô giới của Trung Quốc như chúng ta đã biết.
Sri
Lanka chắc chắn không đơn độc trong việc đối phó với chủ nghĩa đế quốc chủ nợ
Trung Hoa. Hầu hết các quốc gia giàu tài nguyên thô ở châu Phi, các quốc gia
láng giềng Đông Nam Á, gã
khổng lồ Pakistan, những tiểu quốc vùng Nam Á hay cả kể thánh
địa du lịch Maldives đều đã rơi vào bẫy nợ của Bắc Kinh.
Tô
giới một khi đã hình thành, sẽ trở thành gánh nặng chính trị, rủi ro quốc phòng
cũng như bãi nước bọt nhổ vào niềm tự hào dân tộc – thứ mà mỉa mai thay chỉ
cách đây trăm năm chính người Trung Quốc đã phải đay nghiến chịu đựng và gọi nó
là “thế
kỷ ô nhục” – giờ họ đang áp đặt chúng lên những quốc gia yếu thế khác.
99
năm thuê đất không làm nên cái gọi là đặc khu kinh tế. Tên gọi đúng của chúng
là tô giới, là sản phẩm của chủ nghĩa thực dân đang được một kẻ tân thực dân vận
dụng. Và như thứ thuốc phiện người Anh xuất khẩu cho nhân dân Trung Hoa sử dụng,
những khoản vay dễ dàng của Bắc Kinh ngày nay cũng gây nghiện như thế. Một quyết
tâm chính trị cao để tự thân vận động, sửa đổi từ bên trong mô hình kinh tế –
chính trị – xã hội Việt Nam, thay vì tìm kiếm câu trả lời bằng vay nợ và khuất
phục chủ quyền, đang rất cần được đánh thức bên trong thâm tâm các đại biểu của
Quốc hội Việt Nam.
No comments:
Post a Comment