Những ngộ nhận danh xưng tốn kém
Nguyễn Văn Tuấn
31-5-2010
http://nguyenvantuan.net/science/4-science/854-nhung-ngo-nhan-danh-xung-ton-kem
Trong vòng vài năm trở lại đây, có nhiều nhà khoa học hoặc được kết nạp vào New York Academy of Science (Viện hàn lâm khoa học New York), hoặc đề cử có tên trong các từ điển danh nhân loại “Who is Who”. Cố nhiên các nhà khoa học này có ít nhiều đóng góp quan trọng cho khoa học, nhưng việc họ có tên trong các từ điển danh nhân hay được phong tặng những danh hiệu to lớn như thế có thực sự là một vinh dự, hay phản ánh tầm cỡ vĩ đại của nhà khoa học, hay là nạn nhân của những chiêu thức tiếp thị tinh vi của các công ti chuyên kinh doanh tiểu sử? Đây là một vấn đề cần xem lại cẩn thận. Trong bài viết này, tôi sẽ trình bày một số thông tin liên quan để bạn đọc lượng xét.
------------------------------------
.
Sản phẩm quan trọng số 1 của một nhà khoa học là những bài báo khoa học được công bố trên các diễn đàn khoa học quốc tế (thường là tập san chuyên môn), hay những bằng phát minh được công nhận cấp bản quyền (patent). Những bài báo hay bằng phát minh là một “chứng chỉ” về cống hiến tri thức và ý tưởng cho thế giới của nhà khoa học. Có công thì có thưởng: với những đóng góp tri thức, nhà khoa học có cơ hội thăng chức trong guồng máy khoa bảng, hay được đồng nghiệp trên thế giới biết đến và ghi nhận đóng góp.
Tùy theo tầm quan trọng của những góp vào khoa học, hình thức ghi nhận có thể là nhà khoa học được mời giảng dạy và giữ các chức vụ trọng yếu trong một hiệp hội chuyên môn, hay được trao một giải thưởng cao quí nào đó. Nhà toán học trẻ Ngô Bảo Châu vừa qua được trao giải Clay và được mời đi giảng nhiều nơi trên thế giới vì một đóng góp quan trọng của anh trong toán học. Với một cống hiến xuất sắc có giá trị lâu dài, nhà khoa học có thể được đồng nghiệp đề cử nhận giải Nobel, hay được tiến cử vào các tổ chức khoa học cấp cao như viện hàn lâm khoa học. Nhà vật lí lừng danh Albert Einstein và nhà sinh học James Watson (người phát hiện DNA) vừa là những người từng được giải Nobel, vừa là những thành viên của Viện hàn lâm khoa học quốc gia Hoa Kì (The National Academy of Sciences of The USA).
.
Phân biệt thật và giả: tên gọi
Nhưng cần phải phân biệt những viện hàn lâm khoa học thật và những cơ sở kinh doanh núp dưới danh hiệu “viện hàn lâm khoa học”.
Nói một cách nôm na và tượng hình, viện hàn lâm khoa học “thật” là một văn bằng tốt nghiệp đại học cho một nước, và là một biểu tượng cho một nền khoa học đã trưởng thành. Ở các nước có nền kinh tế và khoa học phát triển cao như Mĩ, Anh Quốc, Pháp, Úc, Thụy Điển, v.v... đều có một viện hàn lâm khoa học. Ở Mĩ, sau cả trăm năm lập quốc và đạt được nhiều thành tựu giáo dục đáng kể, Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Hoa Kì được thành lập vào năm 1863; ở Úc, mãi đến năm 1954 Viện Hàn lâm Khoa học Úc (Australian Academy of Science) mới ra đời sau khi Úc đã có hai nhà khoa học chiếm giải Nobel về y khoa. Hội Hoàng gia (The Royal Society) của Anh Quốc, hay Hoàng gia Hàn lâm viện (Royal Academy of Sciences, cơ quan có chức năng tuyển chọn người lãnh giải Nobel hàng năm) của Thụy Điển cũng được hình thành vào thế kỉ 19 khi mà nền khoa học của họ đã ở vào giai đoạn “trưởng thành.”
Không giống như Liên Xô cũ, nơi mà Viện hàn lâm khoa học Moscow là một trung tâm nghiên cứu, ở các nước Tây phương như Mĩ, viện hàn lâm không phải là một viện nghiên cứu, cũng không phải là tập hợp các viện nghiên cứu, mà là một đoàn thể hay tổ chức bất vụ lợi có chức năng chính là: (i) cố vấn cho chính phủ các chính sách liên quan tới khoa học và kĩ thuật; và (ii) giáo dục và cổ động quần chúng về khoa học và vai trò của khoa học trong xã hội. Do đó, các viện hàn lâm này thực chất là những hiệp hội độc lập với chính phủ, không nhận kinh phí từ chính phủ, và chính phủ không dính dáng vào việc điều hành. Các nhà khoa học tự điều hành và kinh phí thường do đóng góp từ tư nhân và của chính các nhà khoa học.
Bên cạnh những viện hàn lâm nghiêm chỉnh trên, ở Mĩ còn có rất nhiều nhóm thương mại chuyên môn kinh doanh tên họ hay tiểu sử của các nhà khoa học dưới những cái tên rất khoa học như “Academy” (Viện hàn lâm) hay “Institute” (Viện nghiên cứu) [1]. Các nhóm lâu đời và nổi tiếng trong lĩnh vực kinh doanh này phải kể đến New York Academy of Science, Third World Academy of Science (Viện hàn lâm khoa học thế giới thứ 3), và Institute of Biography (viện tiểu sử). Trong thực tế, báo chí Mĩ cho biết nhiều “tổ chức” này chẳng có văn phòng gì đồ sộ cả, phần lớn làm việc trong một văn phòng với vài ba nhân viên, thậm chí trong nhà chứa xe (garage)! Đó là chưa kể hàng chục công ti chuyên sản xuất hàng trăm từ điển tiểu sử cho từng bộ môn khoa học khác nhau.
Những viện hàn lâm giả hiệu này tất nhiên là chẳng được giới khoa học công nhận hay để ý đến, bởi vì họ không hoạt động cho khoa học mà chỉ là những công ti thương mại thuần túy. Hàng năm, họ xuất bản hàng trăm cuốn “từ điển danh nhân” như “Who is Who in Engineering”, “Who is Who in Science”, “Who is Who in Medicine”, v.v… Công ti sống nhờ vào tiền niên liễm của những người có tên trong từ điển. Còn các “viện hàn lâm” như New York Academy of Science, Third World Academy of Science thì sống nhờ vào tiền đóng góp của thành viên (những người có tên trong đó dưới danh hiệu “member” – hội viên) và dùng tiền của hội viên để đầu tư vào thị trường chứng khoán.
.
Phân biệt thật và giả: hoạt động
Qui trình tuyển chọn thành viên của Viện hàn lâm khoa học quốc gia Hoa Kì cũng giống như cách chọn nhà khoa học để trao giải Nobel. Mỗi năm hội đồng tuyển chọn gửi thư đến hàng ngàn nhà khoa học khắp nước Mĩ và yêu cầu họ đề cử người xứng đáng. Những ngưỡi được gửi giấy mời đề cử thường là hội viên của Hàn lâm viện hoàng gia (Royal Academy of Sciences), các nhà khoa học đã từng được tặng giải Nobel, các giáo sư trong các đại học Mĩ. Sau khi đã có một danh sách các nhà khoa học, hội đồng họp lại và tuyển chọn người để kết nạp vào viện hàn lâm. Thành viên cũng có thể là người nước ngoài. Trong số khoảng 1900 thành viên, có khoảng 300 là người mang quốc tịch và làm việc ở nước ngoài. Chưa có một người Việt
Không giống như cách làm việc nghiêm chỉnh trên, các công ti kinh doanh tiểu sử dựa vào một nguyên lí kinh doanh đơn giản là tận dụng tâm lí “phải có danh gì với núi sông” (tạm mượn lời của cụ Nguyễn Công Trứ) của nhà khoa học, nhất là các nhà khoa học trẻ hay mới bước vào lĩnh vực nghiên cứu khoa học, để kinh doanh. Nhà khoa học nào cũng có một chút chủ quan rằng công trình của mình là quan trọng, và tên tuổi mình đáng lưu danh với đời. Cho nên, trước những dạm hỏi và chào đón nồng nhiệt của các công ti này, nhất là xuất hiện dưới danh hiệu “viện hàn lâm”, nhà khoa học khó mà vượt qua những cám dỗ ngọt ngào này.
Cách thức kinh doanh kinh doanh của họ rất đơn giản. Hàng năm, họ tra cứu các tập san khoa học quốc tế, tìm tên tác giả của các bài báo khoa học, rồi rà soát lại xem có phải đây là những tác giả mới xuất hiện, hay là những tác giả đã “có tên tuổi”. Tùy vào vai vế của tác giả, họ gửi cho từng tác giả một lá thư đại ý cho biết tác giả đã được một hội đồng khoa học bình bầu là nhà khoa học xuất sắc trong năm, là nhà khoa học lỗi lạc của thế kỉ, là bộ óc vĩ đại của thế giới, là có cống hiến quan trọng cho khoa học, v.v… Nói tóm lại họ dùng toàn những danh xưng rất ấn tượng để làm cho tác giả thích thú và tưởng mình là một nhà khoa học vĩ đại hay công trình của mình có tầm vóc thế kỉ. Chẳng những gửi thư, có công ti còn gửi cả một bằng chứng nhận mẫu với tên của tác giả được in trên giấy bóng màu mè cực kì đẹp mắt và rất hấp dẫn. Họ không quên kèm theo một mẫu đặt hàng với các ô vuông để tác giả ghi vào đó số thẻ tín dụng (credit card). Giá cả thường khoảng 200 USD đến 500 USD, tùy theo danh hiệu và từ điển được bọc bìa da hay bìa giấy cứng. Khi đã trả tiền qua thẻ tín dụng, tác giả chờ khoảng 6 tháng (để họ in từ điển) để có những “chứng từ” ấn tượng đó. Nhưng giá trị của nó chỉ 1 năm mà thôi. Nếu năm tới tác giả muốn có tên mình trong từ điển nữa hay muốn duy trì thành viên của “viện hàn lâm” thì phải đóng thêm tiền. Bất cứ một sinh viên nào trên thế giới đều có thể trở thành “viện sĩ” một năm nếu họ chịu trả tiền.
.
“Viện sĩ” có phải là một danh dự?
Đối với phần đông quần chúng, cụm từ “viện hàn lâm” đồng nghĩa với nơi tập trung của những bộ óc siêu việt, những con người thông thái nhất của một quốc gia. Nhưng trong thực tế ở các nước có nền khoa học tiến bộ cao như Mĩ thì điều này chỉ đúng một phần, vì như nói trên, viện hàn lâm chỉ là một đoàn thể, là một cơ quan đại diện [có thể là cao nhất] cho các nhà khoa học.
Vì là đoàn thể, nên có người thích tham gia và có người không thích tham gia. Trong số khoảng 350 nhà khoa học và xã hội Mĩ đoạt giải Nobel, chỉ có 170 người là thành viên của Viện này. Đã có nhiều người cho rằng Viện hàn lâm chỉ là một câu lạc bộ kín ("close club") của các vị có tuổi, nơi mà chỉ có các nhà khoa học quen biết với nhau qua giao thiệp xã giao, hơn là một cơ quan đại diện chân chính cho các nhà khoa học. Thành ra, nhiều nhà khoa học lớn, những người tự coi họ là làm khoa học loại "thứ thiệt" (hard-core scientists), những người không thích hư danh hay ồn ào trên các hệ thống truyền thông, thì không thích có mặt trong Viện này. Nhà vật lí học danh tiếng Richard Feynman – cũng như nhiều nhà khoa học lừng danh khác – không phải là thành viên của một viện hàn lâm nào cả.
Ở các nước như Mĩ và Anh, không một thành viên nào của viện hàn lâm khoa học dùng danh xưng “Academician” (viện sĩ) trước tên mình. Một số có dùng thì chỉ dùng sau học vị của họ (như John Smith, PhD, FAAA –viết tắt của chữ Fellow of the Australian Academy of Science), và chỉ dùng trong các công văn, chứ không bao giờ trên báo chí kiểu “Academician John Shine” cả. Điều này cũng đơn giản, bởi vì danh xưng “viện sĩ” không phải là một chức danh khoa học, cũng chẳng phải là một đẳng cấp khoa bảng.
Trong cộng đồng nghiên cứu khoa học, các viện hàn lâm dỏm như New York Academy of Science hay
Thế nhưng tiếc thay, rất nhiều nhà khoa học Việt
.
Tránh thêm ngộ nhận và tốn tiền!
Các công ti kinh doanh tiểu sử và viện hàn lâm dỏm đã khá thành công trong thị trường các nước Tây phương một thời gian, đến khi giới khoa học biết được chân tướng thật của họ. Hiện nay, các nước Tây phương không còn là thị trường kinh doanh của họ nữa, cho nên họ phải tìm một thị trường mới. Đối với họ, các nước Đông Âu, Á châu và Phi châu là thị trường béo bở, bởi vì giới làm khoa học ở đây thiếu thông tin. Thiếu thông tin dễ dẫn đến ngộ nhận và tốn kém.
Thử tưởng tượng một người làm khoa học ở Việt
Thành ra, vài năm gần đây chúng ta thấy các công ti viện hàn lâm có khá nhiều khách hàng từ Việt
Phải thẳng thắn mà nhìn nhận rằng nền khoa học của ta còn yếu kém so với các nước trên thế giới và ngay cả chưa sánh được với các nước trong vùng. Hơn nữa, ở nước ta số lượng nhà khoa học có tầm cỡ quốc tế còn rất ít, nếu không muốn nói là chỉ “đếm đầu ngón tay”. Thực ra, uy tín của nhà khoa học không phụ thuộc vào những danh xưng “viện sĩ” hay “giáo sư” hay “tiến sĩ”, mà phụ thuộc vào khả năng và bản lĩnh nghiên cứu khoa học của họ, thường được thể hiện qua mức độ cống hiến cho tri thức khoa học. Những danh xưng phù phiếm như thế chẳng những là đầu mối của những câu chuyện khôi hài mà còn làm cho đại đa số nhà khoa học chân chính cảm thấy xấu hổ.
.
Chú thích:
[1] Danh từ Academy trong tiếng Anh cũng có thể dùng để chỉ một hội đoàn y khoa, trung tâm huấn luyện cảnh sát (như
.
Có thể xem thêm :
"Tạo sao người ta thích danh xưng".
Tôn vinh cái gì? Thói háo danh hay thành tích học thuật?
.
.
.
No comments:
Post a Comment