PCI : KHÔNG MUỐN NHƯNG KHÔNG THỂ KHÔNG CHỐNG THAM NHŨNG

PCI: Không muốn nhưng không thể không chống tham nhũng
Trân Văn, phóng viên đài RFA
2010-01-19
http://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/PCI-Vietnam-loaths-to-fight-corruption%20-01192010072207.html
Suốt thập niên vừa qua, tham ô, nhũng nhiễu nằm trong nhóm những vấn nạn nổi bật tại Việt Nam. Vấn nạn này nghiêm trọng tới mức, nhiều viên chức cao cấp của Việt Nam thừa nhận rằng, tham ô, nhũng nhiễu là quốc nạn.
Cũng vì vậy, khi nhìn lại những vấn đề đáng chú ý đối với Việt Nam trong thập kỷ đầu tiên của thế kỷ này, không thể bỏ qua tham ô, nhũng nhiễu.
Ở góc độ sự kiện, có một số lý do khiến chúng tôi chọn vụ đưa – nhận hối lộ của PCI (tập đoàn chuyên tư vấn trong lĩnh vực xây dựng của Nhật) là một trong mười sự kiện tiêu biểu của giai đoạn 2000 – 2009.

Đành nhận là “có”
Hôm 6 tháng 1, ông Lê Hồng Anh, Bộ trưởng Công an Việt Nam tiết lộ với báo giới Việt Nam rằng, đã có đủ chứng cứ để đề nghị khởi tố ông Huỳnh Ngọc Sĩ
Theo báo chí Việt Nam, tuy thông tin “đã có đủ chứng cứ để đề nghị khởi tố ông Huỳnh Ngọc Sĩ như một bị can trong vụ án nhận hối lộ của PCI”, chỉ được Bộ trưởng Công an Việt Nam thông báo “bên lề Hội nghị Triển khai Chương trình Phòng chống tội phạm năm 2010”, song điều đó cho thấy, trong tiến trình hội nhập với cộng đồng quốc tế, Việt Nam không thể để tham nhũng lộng hành.

Để dễ hình dung, có lẽ cần hệ thống một số tình tiết chính của vụ PCI.
PCI là tên tắt của một tập đoàn chuyên cung cấp dịch vụ tư vấn cho các công trình xây dựng hạ tầng giao thông. Tập đoàn này từng được chọn làm nhà thầu cung cấp dịch vụ tư vấn cho hai công trình được xem là trọng điểm của TP.HCM. Công trình thứ nhất có tên là: “Đại lộ Đông – Tây” và công trình thứ hai có tên là “Cải tạo môi trường nước TP.HCM”.
Thế rồi giữa năm 2008, PCI trở thành nổi tiếng. Qua báo chí Nhật, người ta được biết, bốn nhân vật từng đảm nhận vai trò chủ chốt của PCI đã sử dụng 820.000 đô la, hối lộ cho phía Việt Nam để được chọn làm nhà thầu. Sau đó, cả bốn bị cáo người Nhật cùng khẳng định với các cơ quan bảo vệ pháp luật của Nhật rằng, nhân vật nhận hối lộ để giúp họ trúng thầu tại Việt Nam là ông Huỳnh Ngọc Sĩ, lúc ấy đang đảm nhận vai trò Phó Giám đốc Sở Giao thông - Vận tải TP.HCM, kiêm Trưởng Ban Quản lý Dự án Đại lộ Đông Tây!

Dù sự kiện PCI đưa hối lộ để được chọn làm nhà thầu cho một số dự án ở TP.HCM đã trở thành một scandal có tầm vóc quốc tế nhưng cả chính quyền lẫn báo chí Việt Nam đều im lặng. Thậm chí, tại một cuộc họp báo diễn ra sau đó khoảng hai tháng, ông Hồ Xuân Sơn, Thứ trưởng Ngoại giao Việt Nam còn cho biết, Việt Nam đã chính thức đề nghị Nhật rằng, trong khi vụ việc đang được điều tra, chưa có kết luận cuối cùng thì các cơ quan truyền thông đại chúng của hai nước không nên đưa tin. Ông Hồ Xuân Sơn phê phán báo chí Nhật đã có “một số bài viết không thật khách quan, thậm chí có thông tin không đúng sự thật”. Ông còn cảnh cáo: “Cách viết như vậy không có lợi cho hai nước Việt Nam, Nhật Bản”.
Vì sao một Thứ trưởng Ngoại giao lại có thể tuyên bố như thế? Trong một cuộc trò chuyện với Đài Á Châu Tự Do vào năm 2008, nhà thơ Trần Tiến Dũng giải thích: Tôi cho rằng phát biểu như thế là tập quán quen thuộc của những người chỉ nhìn truyền thông như người phát ngôn. Chưa bao giờ họ có cái nhìn đầy đủ về chức năng đúng nghĩa của báo chí
Việt Nam không chỉ rẻ rúng hệ thống truyền thông. Ngay cả khi các cơ quan bảo vệ pháp luật của Nhật chính thức đề nghị Việt Nam hợp tác điều tra, rồi cung cấp tài liệu nhờ giúp làm rõ năm vấn đề, chẳng hạn như: nhân thân và tài sản của ông Huỳnh Ngọc Sĩ, PCI đã gửi tiền sang Việt Nam ra sao,... thì tiến trình điều tra từ phía Việt Nam vẫn không đem lại kết qủa nào đáng kể.
Tháng 11 năm 2008, trả lời Quốc hội, ông Nguyễn Tấn Dũng, Thủ tướng Việt Nam cho biết, chưa đủ cơ sở pháp lý để xử lý nghi án PCI. Đến cuối tháng 11 năm 2008, ông Vũ Tiến Chiến, Chánh Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương về Phòng chống tham nhũng của Việt Nam, tuyên bố, tiến trình điều tra nghi án nhận hối lộ của PCI “vẫn chưa có gì cụ thể”.
Ít ngày sau, hôm 4 tháng 12 năm 2008, trong Hội nghị các nhà tài trợ cho Việt Nam, diễn ra tại Hà Nội, ông Mitsuo Sabaka, Đại sứ Nhật tại Việt Nam, loan báo Nhật tạm ngưng viện trợ cho Việt Nam, cho đến khi Việt Nam có những hành động “nhiều ý nghĩa” để bài trừ tham nhũng trong các dự án đầu tư phát triển hạ tầng sử dụng vốn ODA. Điều này khiến nhiều dự án quan trọng đối với tiến trình phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam, được thực hiện bằng viện trợ của Nhật bị đình trệ.
Có thể là nhờ vậy mà năm ngày sau, Bộ Công an Việt Nam loan báo quyết định khởi tố vụ án nhận hối lộ của PCI. Cùng thời điểm này, ông Khuất Văn Nga, Viện phó Viện Kiểm sát Tối cao, tuyên bố với truyền thông, năm yêu cầu mà phía Nhật yêu cầu điều tra đã “hoàn thành 90%”!

Song đó là chuyện của năm 2008. Kể từ năm 2009 đến nay, nghi án nhận hối lộ của PCI vẫn còn là nghi án. Hồi giữa tháng 2 năm ngoái, đúng vào lúc Hoàng Thái tử Nhật sang thăm Việt Nam, ông Huỳnh Ngọc Sĩ - nhân vật chính trong nghi án nhận hối lộ của PCI, bị khởi tố và bị tạm giam. Tuy nhiên ông Sĩ chỉ là bị can của vụ án “lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ”, chiếm đoạt 52 triệu đồng từ khoản cho PCI thuê công thự.
Quyết định khởi tố ông Huỳnh Ngọc Sĩ khiến nhiều người ngạc nhiên. Vào lúc đó, trả lời Đài Á Châu Tự do, luật sư Bùi Quang Nghiêm, Đoàn Luật sư TP.HCM, giải thích: Ranh giới giữa hai tội như hai vòng tròn giao nhau, có phần chung rất lớn. Cho nên nếu như người ta có cảm tình với bị can, bị cáo thì người ta dễ đẩy tội “đưa và nhận hối lộ” thành tội “lợi dụng chức vụ quyền hạn”. Người ta sử dụng điểm chung trong hai vòng tròn ấy.
Song luật sư Nghiêm cũng chỉ dám phỏng đoán: Từ trước đến nay, tôi vẫn nghĩ rằng. cả phía Nhật Bản và dư luận báo chí đều cho rằng ông Huỳnh Ngọc Sĩ liên quan đến việc nhận hối lộ. Nếu như được khởi tố về tội lợi dụng chức vụ quyền hạn thì phúc của nhà ông Huỳnh Ngọc Sĩ to quá!
Thực tế cho thấy, “phúc của nhà ông Sĩ ” đúng là rất to! Sau khi Nhật tuyên bố viện trợ trở lại cho Việt Nam, các viên chức lãnh đạo chính quyền và các cơ quan bảo vệ pháp luật của Việt Nam bắt đầu nói đến những khó khăn trong việc xem xét - xử lý vụ án nhận hối lộ của PCI như: thiếu kinh phí, thiếu người dịch các tài liệu mà Nhật đã trao cho Việt Nam hoặc là cần phải bảo vệ sự độc lập của hệ thống tư pháp Việt Nam, không thể chỉ dựa vào các tài liệu của nước ngoài để xử công dân Việt Nam.
Tháng 9 năm ngoái, ông Sĩ bị đưa ra xử sơ thẩm về tội “lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ” và Toà án cấp sơ thẩm chỉ phạt ông ba năm tù vì ông có “nhân thân tốt”. Mức án ấy chỉ bằng một nửa hình phạt mà Viện Kiểm sát TP.HCM đề nghị, dẫu cho hình phạt mà Viện Kiểm sát đề nghị vốn đã dưới mức bình thường.
Cuối năm ngoái, người ta được biết, viện trợ của Nhật cho Việt Nam trong năm 2009 sẽ vào khoảng 1,5 tỷ đô la, gấp rưỡi năm 2008.
Cũng trong khoảng thời gian này, phía Việt Nam tuyên bố các tài liệu liên quan đến vụ PCI đưa hối lộ cho ông Huỳnh Ngọc Sĩ “rất quý và hữu ích”. Khác hẳn với tuyên bố hôm 19 tháng 11 của ông Nguyễn Tấn Dũng trước Quốc hội khi giải trình vì sao không dùng các chứng cứ do nước ngoài cung cấp để buộc tội: Tôi nói là pháp luật Việt Nam không cho phép làm như vậy. Qua thực tiễn này, khiếm khuyết của pháp luật Việt Nam như thế nào trong tình hình mới cần có bổ sung, chúng tôi sẽ đề nghị các cơ quan chức năng đề xuất, hoàn thiện pháp luật, bảo đảm quản lý xã hội tốt hơn, phù hợp hơn trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế.

PCI sẽ là tiền lệ?
Hiện nay, dẫu Bộ trưởng Công an Việt Nam tiết lộ “đã có đủ chứng cứ để đề nghị khởi tố ông Huỳnh Ngọc Sĩ như một bị can trong vụ án nhận hối lộ của PCI”, song ông không xác định bao giờ Bộ Công an sẽ “đề nghị” và bao giờ mới “khởi tố bị can”. Điều ông tiết lộ chỉ là một tuyên bố không chính thức, “bên lề hội nghị”. Vụ án nhận hối lộ của PCI đã được khởi tố cách nay 13 tháng song vẫn chỉ mới có một nghi can, chưa có ai là bị can.
Những dự án mà PCI được chọn làm nhà thầu như: Đại lộ Đông Tây và Cải tạo môi trường nước ở TP.HCM vốn liên quan đến nhiều ngành (Giao thông Vận tải, Kế hoạch - Đầu tư, Tài chính,…), nhiều cấp (thành phố, trung ương) và theo tiết lộ mới nhất của ông Lê Hồng Anh thì Bộ Công an Việt Nam “mới chỉ làm được tới ông Sĩ”, chứ chưa phát hiện thêm cá nhân nào có dấu hiệu liên quan.
Trong thập niên vừa qua, tình trạng nhận tiền của các tập đoàn, công ty nước ngoài để giao cho họ làm nhà thầu, thực hiện dự án nào đó tại Việt Nam, rồi yêu cầu chuyển những khoản hối lộ vào các tài khoản tại nước ngoài như PCI không phải là đầu tiên và cuối cùng.
Đầu năm 2007, khi điều tra vụ tập đoàn Siemens đưa hối lộ để được trúng thầu tại một số quốc gia, Viện công tố Munich của Đức phát giác, một công ty của tập đoàn Siemens tại Thụy Sĩ đã chuyển cho một nhân vật tên “Le Tan Cuong” khoảng 200.000 Euro, sau khi Siemens được Tập đoàn Bưu chính – Viễn thông Việt Nam chọn làm nhà thầu, cung cấp thiết bị cho dự án kết nối 400 làng xã ở Việt Nam vào mạng điện thoại vô tuyến.
Giữa năm 2009, báo chí nước ngoài nêu ra hàng loạt nghi vấn liên quan đến Securency (một tập đoàn chuyên cung cấp nguyên liệu làm tiền polymer ở Úc) đưa hối lộ khoản tiền lên tới 10 triệu Úc kim, để thắng thầu trong việc cung cấp tiền polymer cho Việt Nam. Đến cuối năm ngoái, theo báo chí Úc, ngoài ông Lê Đức Minh, con trai ông Lê Đức Thuý - cựu Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, một trong những nhân vật góp phần quyết định việc thay tiền giấy bằng tiền polymer trên toàn Việt Nam vào năm 2007 - còn có ông Lương Ngọc Anh, nhân vật đứng đầu CFTD, một công ty được cho là của Bộ Công an Việt Nam, dính líu trực tiếp đến vụ tai tiếng này.
Sáu năm sau khi cùng với nhiều quốc gia ký thỏa thuận tham gia Công ước chống tham nhũng của Liên Hiệp Quốc để truy tìm quan chức tham nhũng, thu hồi lại những khoản tiền đã bị chiếm đoạt bất hợp pháp, xoá bỏ tất cả những tài khoản ngân hàng bí mật và nạn rửa tiền, mãi đến tháng 6 năm ngoái, Việt Nam mới phê chuẩn công ước này. Dẫu rằng khi phê chuẩn Công ước chống tham nhũng, Việt Nam vẫn từ chối, không chấp nhận sự ràng buộc của cộng đồng quốc tế về việc hình sự hoá hành vi làm giàu bất hợp pháp nhưng diễn tiến của vụ PCI cho thấy, các hành vi tham nhũng, làm giàu bất hợp pháp sẽ khó mà có thể chỉ bị điều chỉnh bởi luật pháp cũng như hệ thống bảo vệ pháp luật của Việt Nam như trước nữa.

Copyright © 1998-2010 Radio Free Asia. All rights reserved.