Việt
Nam trong bối cảnh căng thẳng cạnh tranh Mỹ - Trung (phần hai)
PGS,TS Phạm Quý Thọ
02/01/2024
Quan hệ
quốc tế ‘mềm dẻo’ có vai trò đáng kể trong việc hoá giải lời nguyền địa chính
trị với Trung Quốc nhưng sự thịnh vượng của quốc gia mới mang lại sức mạnh thực
sự
Bài
bình luận của ông Phạm Quý Thọ- PGS,TS nguyên Trưởng Khoa Chính sách Công, Học
Viện Chính sách & Phát triển, Bộ Kế hoạch- Đầu tư, Việt Nam
2024.01.02
Chủ
tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hà Nội hôm
12/12/2023. AFP
Ngoại giao
“cây tre” mang lại thành công cho Việt Nam. Quan hệ quốc tế ‘mềm dẻo’ có vai
trò đáng kể trong việc hoá giải lời nguyền địa chính trị với Trung Quốc nhưng sự
thịnh vượng của quốc gia mới mang lại sức mạnh thực sự quyết định độc lập, chủ
quyền để phát triển. Hoá giải lời nguyền là động lực quan trọng để tìm bản sắc
riêng, cải cách dân chủ hướng tới thịnh vượng.
Hoá
giải “lời nguyền”: Động lực tìm bản sắc riêng
Ngoại giao
“cây tre” đóng vai trò quan trọng trong quan hệ quốc tế của Việt Nam, nó thiết
thực và mang lại thành công cho trong bối cảnh thế giới biến đổi nhanh, phức tạp
và căng thẳng. Được dẫn lối bởi tư tưởng thực dụng ngoại giao “cây tre” góp phần
đưa Việt Nam từ một nước kém phát triển, bị cô lập cách đây hơn ba thập niên và
chỉ giao thương với khoảng 30 nước và vùng lãnh thổ, hiện giờ, trở thành quốc
gia có hoạt động thương mại với hơn 150 nước, trong đó có Trung Quốc, ASEAN,
EU, APEC, Anh Quốc, Nga..., và ký rất nhiều Hiệp định Thương mại tự do.
Năm 2023
chính sách ngoại giao này được đánh giá là năm tăng tốc khi vào tháng 9 Việt
Nam và Hoa Kỳ nâng quan hệ vượt cấp lên mức cao nhất - Đối tác Chiến lược Toàn
diện - trong chuyến công du của tổng thống Joe Biden tới Hà Nội. Sau đó ít ngày
cấp quan hệ cao nhất cũng được thực hiện với Nhật Bản trong chuyến tham của ông
Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng tới Tokyo. Ba tháng sau, ông Tổng bí thư Đảng CS,
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đến Hà Nội để ‘làm mới’ mối quan hệ “đồng chí
truyền thống” Trung - Việt và gây ảnh hưởng tới Việt Nam trong bối cảnh căng thẳng
cạnh tranh Mỹ - Trung.
Trong suốt
chiều dài lịch sử phương châm ngoại giao chủ đạo với quốc gia láng giềng phương
Bắc là ‘nhu đạo’, ‘trung đạo’, nghĩa là cần tránh những ‘cực đoan’ trong chính
sách và hành động. Trong thời phong kiến “triều cống” là phổ biến, trong giai
đoạn ‘căng thẳng’ giữa hai nước chính sách này được mô tả là "vừa hợp tác,
vừa đấu tranh" để giữ chủ quyền. Hiện nay nó được dán nhãn ngoại giao “cây
tre” và được nhìn nhận tích cực như “hành động khéo léo giữ cân bằng của Việt
Nam” trong quan hệ quốc tế, không những chỉ “đã đạt đến độ cân bằng an toàn với
các cường quốc” mà còn giúp “Hà Nội tiếp tục theo đuổi chính sách
duy trì quan hệ với các nước khác nhau” các nước truyền thống, khác nhau về thể
chế chính trị, thậm chí các quốc gia vẫn đang “bất đồng với nhau.”
Chủ tịch
nước Võ Văn Thưởng và Tổng thống Mỹ Joe Biden bắt tay tại Hà Nội hôm 11/9/2023.
AFP
Về hình thức
ngoại giao “cây tre” mang tính ‘biểu tượng’ được so sánh với “cây tre Việt Nam:
gốc vững, thân chắc, cành uyển chuyển, thấm đượm tâm hồn, cốt cách và khí phách
của dân tộc Việt Nam” nhưng khái niệm ngoại giao này cũng cần tiếp tục được làm
sáng tỏ. Theo tôi, nếu gắn với phương châm “lấy dân làm gốc” thì nội hàm của nó
sẽ được luận cứ vững chắc hơn. Dân là ‘môi trường sống’ và sức mạnh cho hoạt động
của bộ máy nhà nước được ví như ‘nước cho thuyền chuyển động’ đồng
thời cũng có thể ‘làm lật thuyền.’ Trong thời phong kiến tập quyền mối quan hệ
giữa người dân và nhà nước bị chi phối bởi triết lý nho giáo “vua – tôi.” Mô
hình đảng cộng sản toàn trị như Trung Quốc và Việt Nam có cội nguồn từ chế độ tập
quyền, bởi vậy việc củng cố “Đảng – Nhà nước mạnh” đang được thúc đẩy như là ‘gốc’
cho chính sách ngoại giao cây tre, cản trở xây dựng và, thậm chí là bóp nghẹt
các thể chế dân chủ để đối phó với thực trạng bất ổn nghiêm trọng kinh tế và chế
độ hiện nay.
Việt Nam
đang trong quá trình chuyển đổi thị trường và, từ góc nhìn cải cách thể chế ngoại
giao “cây tre” cần được coi là động lực quan trọng trong việc hoá giải lời
nguyền ‘láng giềng’ với Trung Quốc. Như đã nêu, chuyến
thăm của ông Tập đến Hà Nội giữa tháng 12 mới đây được truyền thông của hai đảng
- nhà nước đánh giá là “rất thành công.” Bình luận như vậy nếu bỏ qua yếu tố
ngoại giao thì nó cũng được biện minh, rằng lời nguyền địa chính trị vẫn
“thiêng” khi chế độ đảng CS toàn trị tương đồng ở hai nước vẫn được duy trì và ủng
hộ lẫn nhau. Quỹ đạo ‘Thiên triều’ vẫn đang quay và, Việt Nam dù ‘miễn cưỡng’
nhưng vẫn xoay quanh như một ‘vệ tinh!’ Giới tuyên truyền “cung
đình” đã ‘cố tình phớt lờ’ rằng, có đến hơn 70% người dân “thích” Mỹ trong khi
chưa đến 30% tỏ thái độ tương tự với Trung Quốc, trong đó yếu tố “lời nguyền”
đóng vai trò quan trọng. Theo quan điểm của Bắc Kinh, về thực chất, với chế độ
chính trị tương đồng và giống nhau về mô hình phát triển Việt Nam và Trung Quốc
phải là thành viên của “cộng đồng chung vận mệnh”, tuy nhiên ngoại giao “cây
tre” khiến Hà Nội tỏ ra ‘ khác biệt’, tự chủ hơn nên đã dùng cách diễn đạt tiếng
Việt là “cộng đồng chia sẻ tương lai”.
Được dẫn dắt
bởi tư tưởng thực dụng bởi Đặng Tiểu Bình từ cuối những năm 1970 (ở đây, nỗ lực
ngoại giao thực dụng của Henry Kissinger nên được ghi nhận!) mô hình Trung Quốc,
trong đó chính sách mở cửa và cải cách dần thay thế chế độ kế hoạch hoá tập
trung, quan liêu, bao cấp trong thời xã hội chủ nghĩa bằng các công cụ kinh tế
thị trường. Sức mạnh của chủ nghĩa tư bản đã khiến nền kinh tế có tốc độ tăng
trưởng kỳ diệu về tổng sản phẩm quốc nội GDP với mức trung bình năm hai con số
trong suốt một phần ba thế kỷ. Trung Quốc đã là cường quốc thứ hai thế giới từ
2011 và nay có tổng GDP khoảng 18,000 tỷ đô la. Tuy nhiên mô hình Đảng CS lãnh
đạo kinh tế thị trường ngày càng bộc lộ bất cập, đặc biệt từ khi ông Tập Cận
Bình trở thành lãnh đạo tối cao, không chỉ suy giảm về mức tăng GDP xuống còn
5% mà còn cả về cấu trúc với những vấn đề như nợ công, nợ địa phương cao, giảm
phát, già hoá dân số, thanh niên thất nghiệp nhiều, khủng hoảng địa ốc, tham
nhũng nghiêm trọng tràn lan, bất bình đẳng, dân chủ, nhân quyền ‘đi xuống’… Đầu
tư nước ngoài (FDI) năm 2023 giảm 70% so với 2022 cho thấy phản ứng của các nhà
đầu tư ngoại quốc với chính sách trỗi dậy hung hăng của Trung Quốc. Ông Tập
đang phải đối diện với những thách thức chế độ và suy giảm kinh tế. Triển vọng
kinh tế có thể ‘tiêu cực’ hơn Nhật Bản trong những thập kỷ mất mát hiện nay.
Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất TBCN và quan hệ sản xuất XHCN đang đến đỉnh
điểm và, ở đây lý thuyết xung đột của K. Marx cần được nghiêm túc xem xét các vấn
đề về quyền lực để có giải pháp thúc đẩy sự thay đổi chế độ.
Trung Quốc
là cường quốc trỗi dậy nhanh chóng và, cạnh tranh với phương Tây, dẫn đầu là Mỹ
để thay đổi trật tự thế giới đang bị họ thống trị. Cạnh tranh để cùng phát triển
là tốt nhưng, trái lại, sự căng thẳng đang diễn ra bởi sức mạnh tổng hợp, không
chỉ quân sự, ngoại giao, tuyên truyền mà cả về thể chế và kinh tế, trong đó hai
lĩnh vực sau có liên quan đến nhau và là nền tảng. Điều này lý giải vì sao Mỹ dẫn
đầu thế giới về trong suốt thế kỷ hai mươi cho đến nay. Mặc dù tỷ trọng trong tổng
GDP toàn cầu giảm đi (do điểm xuất phát kinh tế thấp mà tỷ lệ GDP của
bộ phận còn lại của thế giới tăng lên cũng là điều tốt cho phát triển!)
nhưng với hơn 25,000 tỷ $ GDP Mỹ vẫn và sẽ chi phối quan hệ quốc tế. Người dân
Mỹ tự hào về chế độ tự do của họ với ưu thế thể chế quyết định sự thịnh vượng của
quốc gia. Họ “may mắn” khi Hoa Kỳ lập quốc trong bối cảnh kinh tế thị trường thắng
thế và các nguyên tắc thiết kế thể chế dựa trên ba điều cơ bản: (1) Mọi người
sinh ra đều bình đẳng; (2) Một số quyền cơ bản tồn tại độc lập với nhà nước; và
(3) Nhà nước tồn tại để bảo vệ những quyền đó; Và, người dân Mỹ vẫn ‘tôn thờ’
không chỉ những nhà tư tưởng như Adam Smith và John Locke mà còn ca ngợi Thomas
Jefferson, người chắp bút cho Hiến pháp năm 1776, George Washington đã làm
gương khi chỉ ở cương vị Tổng thống hai nhiệm kỳ mà không cai trị suốt đời hay
James Madison với tư cách là nhà thực dụng vĩ đại khi ông ấy vận dụng tư tưởng
thực dụng để ‘tu chính’ Hiến pháp và hoàn thiện chế độ dân chủ. Tuy nhiên, họ
cũng biết rằng chế độ dân chủ không là hoàn hảo bởi những bất cập như gây chia
rẽ, ra quyết định chính sách khó khăn, chậm chạp, bất bình đẳng giàu nghèo… và,
khi đó câu nói của Thủ tướng Anh Winston Churchill rằng “dân chủ là hệ thống ít
tồi tệ nhất…” thường được nhắc đến.
Ngoại giao
“cây tre” đang giúp Việt Nam cân bằng trong bối cảnh căng thẳng cạnh tranh Mỹ -
Trung. Mặc dù mục đích chủ yếu là vì kinh tế nhưng ngoại giao “cây tre” cần được
nhìn nhận như là cách mà Việt Nam tìm bản sắc riêng để phát triển, trong đó giải
mã lời nguyền ‘láng giềng’ là một động lực. Phương thức kinh tế tư bản chủ
nghĩa đang thống trị thế giới, và từ quan điểm này, Trung Quốc và Mỹ đều là các
nước tư bản nhưng với chế độ chính trị khác nhau. Bởi vậy, sự cân bằng chỉ có
thể khi sức mạnh kinh tế của Việt Nam được tăng cường bởi động lực thị trường
và thể chế dân chủ phù hợp, hiệu quả để kiểm soát quyền lực. Cải cách thể chế
chỉ có thể thành công khi việc vận dụng tư tưởng thực dụng để thúc đẩy động lực
thị trường đồng thời với cải cách dân chủ. Đó chính là chìa khoá của sự thịnh
vượng đối với Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
*
Phần 1: Việt Nam trong bối cảnh căng thẳng cạnh tranh Mỹ- Trung (phần
1)
-------------------------------------------------------------------
*
Bài viết không thể hiện quan điểm của Đài Á Châu Tự Do
Tin,
bài liên quan
BLOG
·
“Mối
tình hữu nghị” Việt – Hoa: Thách thức cũ, bối cảnh mới
·
Chuyến
thăm của Tập Cận Bình: Bản lĩnh cây tre của Việt Nam sẽ ra sao?
·
Biển
Đông: Cuộc chiến chống tin giả của Bắc Kinh
·
Việt
Nam không nên đi theo mô hình đang sụp đổ của Trung Quốc
·
Phim
Đất Rừng Phương Nam - quà quý kính dâng “Tập Đế”?
No comments:
Post a Comment