Nhóm phóng viên tường trình từ VN
2016-03-01
2016-03-01
.
Những con kênh nhiễm mặn ngày càng trở nên
quen thuộc. AFP photo
Người
dân Tây Nam Bộ đang đối mặt với nguy cơ không còn ruộng đồng để canh tác. Ở một
số tỉnh như Bến Tre, Kiên Giang, Long An, người nông dân nơi đây vốn tự tin
mình đang sống giữa vựa lúa và người ta có thể thiếu bất kỳ thứ gì nhưng không
thể thiếu lúa, thiếu gạo. Tuy nhiên, tình trạng hạn, mặn và những cánh đồng có
nguy cơ mất khả năng cưu mang cây lúa, dẫn đến hệ quả mất mùa và đói kém với
người nông dân đang là chuyện đau đầu ở các tỉnh này. Nguyên nhân của vấn đề
này ở đâu? Đây vẫn là một câu hỏi đang còn bỏ ngỏ.
Những
dòng sông mặn
Một cán
bộ sở nông nghiệp phát triển nông thôn không muốn nêu tên ở tỉnh Long An cho biết: “Các
tỉnh khách như Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng, Kiên Giang cũng bị rồi. Ruộng mà nước
mặn vô thì không được, cây ăn trái cũng hỏng. Người ta đang cố gắng xây những
cây nước máy để xài, đi ghe thuyền thì mua theo nước ngọt để mang theo, hiện tại
người dân phải mua nước ngọt để xài. Người ta có những cái đập để ngăn nước mặn,
khi thấy nước mặn vô thì người ta ngăn lại để giữ chút nước ngọt còn lại để
xài. Sinh hoạt khó khăn hơn khi thiếu nước ngọt.”
Vị này
cho rằng nguyên nhân chính của hạn, mặn không phải là thời tiết thay đổi. Bởi
tình trạng nắng hạn vẫn chưa hề xảy ra ở Tây Nam Bộ và không thể nói rằng vì hạn
hán mà các cánh đồng ở Kiên Giang, Long An, Bến Tre, An Giang, Sóc Trăng và nhiều
tỉnh khác đang chết dần chết mòn vì thiếu nước, vì mặn.
Vị này cho
rằng nguyên nhân chính của tình trạng hạn, mặn ở các tỉnh Tây Nam Bộ vẫn là các
con đập chứa ở thượng nguồn sông Mê Kông, tức là sông Cửu Long. Bởi lực đẩy của
nước vẫn là vấn đề then chốt để thủy triều ngoài biển khỏi xâm nhập vào đồng bằng.
Dòng chảy ổn định của sông Cửu Long mấy ngàn năm nay, thậm chí hàng triệu năm
nay đã mang phù sa mỗi mùa mưa lũ để bồi đắp hình thành đồng bằng sông Cửu
Long.
Và khi
nói về đồng bằng sông Cửu Long, người ta sẽ nói đến những con sông tràn ngập
phù sa, những cánh đồng cò bay thẳng cánh và lúa trĩu hạt hay những khu vườn
xanh ngút mắt, trái ngọt, chim chóc và con người hiền lành. Nói về miệt Tây Nam
Bộ, đôi khi giống như nói vể một truyền thuyết giữa đời thường với con người hiền
hòa, cây trái chín ngọt và chim bay rợp trời, cá lượn đầy sông, lúa thóc đầy bồ.
Một sự bình an nào đó thoáng qua khi nói đến ba chữ Tây Nam Bộ.
Nhưng
hiện tại, đây chỉ là một chuyện cổ tích hay một quá khứ xa xôi nào đó, người
dân Tây Nam Bộ đang chết dần chết mòn vì những con đập thủy điện thượng nguồn
sông Mê Kông. Hiện nay đã có hàng chục ngàn héc ta diện tích trên tổng diện
tích đồng bằng sông Cửu Long bị hạn, mặn. Trong đó, những tỉnh có cao độ kém so
với mực nước biển là chịu ảnh hưởng nặng nhất.
Bởi các
nhánh sông khô cạn, thiếu lực đẩy của nước nên mỗi dịp giữa tháng và đầu tháng,
mực thủy triều dâng cao và tha hồ tràn vào các nhánh sông, từ đây, nước các
nhánh sông sẽ tràn vào đồng ruộng. Bởi hầu hết ruộng đồng Tây Nam Bộ đều dùng
thủy lợi tự nhiên từ các con sông chứ không dùng máy bơm như các cánh đồng miền
Trung hay miền Bắc nên khi nước sông tràn vào, nếu không kịp đóng cửa ngăn nước
thì coi như tai họa đã đến.
Và các
cửa thoát nước hay xả nước dẫn vào các cánh đồng đều được xây dựng theo phương
pháp thủ công, gia truyền từ hàng trăm năm nay, cấu trúc khá đơn giản. Điều này
dẫn đến khi có nước mặn tràn vào, tác động của con người chỉ là sự gắng gượng,
không có hiệu quả. Và nước mặn đi đến đâu thì đồng lúa bị ngập mặn đến đó.
Tại trạm
Tân An trên sông Vàm Cỏ Tây, từ tháng Ba đến đầu tháng Năm, nguồn nước ngọt có
khả năng xuất hiện một vài ngày vào lúc chân triều thời kỳ kém, thời gian còn lại
nước mặn hoàn toàn.
Viện
Khoa học Thủy lợi miền Nam dự báo độ mặn cửa Định An dọc sông Hậu từ tháng Hai
tới tháng Năm năm 2016 sẽ mất khả năng lấy nước ngọt như khu vực lân cận cống Cần
Chông tại trạm Tân Hóa. Đặc biệt, dọc sông Cái Lớn, tại trạm Gò Quao, từ cuối
tháng Hai trở đi mặn cao, gần như không xuất hiện nước ngọt.
Lúa không lên nổi vì thiếu nước. RFA photo
Tại Đồng
bằng sông Cửu Long, với mặn xuất hiện sớm, xâm nhập sâu và kéo dài sẽ ảnh hưởng
nghiêm trọng hai loại hình sản xuất là nuôi tôm ven biển và vụ Đông Xuân 2015 –
2016.
Vị này
cho rằng nêu lý do hiện tượng El Nino chi phối làm ảnh hưởng các cánh đồng Tây
Nam Bộ là cách nói không thật. Bởi lưu lượng nước trên các nhánh sông Cửu Long
chỉ còn lại chưa bằng một phần ba so với trước khi các đập thủy điện phía thượng
nguồn đi vào hoạt động.
Ví dụ
như sông Vàm Cỏ Tây chảy qua tỉnh Long An, trước đây ba năm, mực nước vào tháng
Giêng, tháng Hai âm lịch sẽ dẫn từ ba đến bốn mét và mực nước vào mùa mưa lũ
thì dâng lên sáu hoặc bảy mét, có khi mười mét so với mực nước biển. Nhưng hiện
tại, mực nước chỉ dao động từ một đến hai mét so với mực nước biển. Trong tình
trạng này, khi thủy triều lên, nước biển dễ dàng tràn vào các con sông. Và hậu
quả của nó là các cánh đồng sẽ thừa muối nhưng lại thiếu nước ngọt để sản xuất.
Hiện tại
trên con sông này, chiều dài xâm nhập mặn đã lên hơn 100 km, nhiều gia đình
đang lâm vào tình trạng thiếu nước ngọt để sinh hoạt.
Những
khu vườn cũng hấp hối vì mặn
Một
nông dân tên Thiện, hiện sống tại huyện Ba Tri tỉnh Bến tre, chia sẻ: “Tuy
mới nhiễm mặn nhưng mà hậu quả quá nghiêm trọng. Bởi như hoa màu nó bị nhiễm mặn
nó đâu phát triển được, năng suất sụt giảm, khắc phục phải rất lâu…”
Theo
ông Thiện, chuyện hạn, mặn không chỉ dừng lại ở các cánh đồng trồng lúa Tây Nam
Bộ mà còn ảnh hưởng nặng nề đến các vườn cây ăn trái. Bởi hầu hết nguồn nước tưới
cây ăn trái ở Tây Nam Bộ đều dựa vào các con sông. Người ta dùng máy bơm công
suất lớn để đẩy nước từ các con sông vào tưới vườn.
Và nước
được phun trực tiếp lên các đọt cây, trái cây. Một khi nước bị nhiễm mặn sẽ dẫn
đến hậu quả chỉ cần tưới hai lần, trái, hoa và lá sẽ bị rụi và thối rữa sau một
ngày nắng. Và đương nhiên người nông dân không phải ai cũng có thiết bị để đo nồng
độ mặn của nước nên chuyện cả một vườn cây bị rụng trái, khô đọt, rụng hoa sau
vài ngày tưới là chuyện bình thường.
Ông Thiện
cho biết thêm là các vườn cây miệt Tây Nam Bộ có trĩu ngọt hay không là nhờ vào
lượng nước mang phù sa tưới cây mỗi ngày. Người làm vườn nào ở Tây Nam Bộ cũng
có thói quen bơm nước tưới cây mỗi ngày. Việc tưới diễn ra từ tám giờ sáng đến
mười giờ sáng. Những ngày nắng hạn, việc tưới cây sẽ được thực hiện hai lần
trong một ngày.
Và với
đà thiếu nước khi mặn xâm nhập như đang thấy, các vườn cây ăn trái và hoa màu ở
miệt Tây Nam Bộ đang thực sự đối mặt với nguy cơ chết trắng khi mùa nắng tới. Bởi
mùa nắng, lượng nước ở các con sông còn xuống thấp hơn và không riêng gì hai
hecta ớt của ông Thiện bị chết hay nhiều chục hecta vườn ổi, sầu riêng, xoài, mận,
nhãn của nhiều nông dân khác ở đây đang chết mà sẽ rất nhiều vườn cây nữa cũng
sẽ chết.
Và rồi
đây, khi những cánh đồng Tây Nam Bộ khô khốc vì thiếu nước ngọt, những miệt vườn
trơ trọi, những dòng sông không còn tôm cá và bầu trời cũng không còn bóng chim
bởi nạn săn bắn, thói quen ăn nhậu thịt chim thì Tây Nam Bộ sẽ ra sao?
Câu hỏi
của ông Thiện có lẽ cũng là câu hỏi chung cho người Việt Nam chứ không còn là
câu hỏi của người nông dân Tây Nam Bộ nữa!
No comments:
Post a Comment