Thursday, August 8, 2024

SÀNG LỌC DI TRUYỀN CÓ THỂ CẢI THIỆN VIỆC KÊ ĐƠN THUỐC (The Economist)

 



Sàng lọc di truyền có thể cải thiện việc kê đơn thuốc   

The Economist

Cù Tuấn, biên dịch

5-8-2024  10:04   

https://www.facebook.com/cutuan4/posts/pfbid02iFsJVYsZgmLyfCaoHFcud1uiYSUkTaiv7Hs4qE1UvdXiPH9ZDESQNSfn4JbKf7RDl

   

Tóm tắt: Hầu hết mọi người mang ít nhất một đột biến gene có thể làm ngừng hoạt động của thuốc chữa bệnh.

 

Peter Ley, một công chức đã nghỉ hưu sống ở London, được chẩn đoán mắc bệnh ung thư ruột kết vào năm 2017. Một ca phẫu thuật cắt bỏ khối u của ông đã thành công. Nhưng đợt hóa trị sau đó đã gây ra phản ứng nghiêm trọng khiến ông phải nằm viện hai tuần và tạm dừng điều trị ung thư.

 

Tất cả những phiền hà này có thể tránh được bằng cách thực hiện một xét nghiệm đơn giản. Xét nghiệm này kiểm tra một gene mã hóa một loại enzym gan có tên là dihydropyrimidine dehydrogenase (gọi tắt là DPD). Enzyme này phân hủy một số loại thuốc ung thư phổ biến. Nếu không có nó, mức độ độc hại của thuốc sẽ tích tụ trong cơ thể, đôi khi gây tử vong. Hiếm khi xảy ra việc hoàn toàn không có khả năng tạo ra DPD, nhưng có 4 đột biến trong gene điều hòa DPD được biết là làm giảm việc sản xuất enzyme này. Hóa ra là bệnh nhân Ley có một trong số 4 đột biến trên.

 

Sàng lọc các “gene dược lý học” (pharmacogene) như vậy là một ý tưởng đang được các bác sĩ quan tâm. Một số bệnh viện lớn ở Mỹ đang xét nghiệm bệnh nhân của họ để tìm một loạt các gene dạng này. Các dự án thí điểm riêng biệt đang được tiến hành tại ít nhất bảy trong số các quốc gia thành viên của Liên minh Châu Âu. Dịch vụ Y tế Quốc gia của Anh (NHS) đang thực hiện các xét nghiệm sàng lọc cho một số bệnh nhân được kê đơn thuốc điều trị ung thư và HIV. Một báo cáo vào ngày 29 tháng 3 của Hiệp hội Dược học Anh (BPS) và Đại học Y sĩ Hoàng gia (RCP) đã đề xuất mở rộng xét nghiệm này để bao gồm 40 loại thuốc trong số 100 loại thuốc được kê đơn nhiều nhất được biết là bị các gene dược lý học này gây tác động. Các tác giả của báo cáo cho rằng xét nghiệm trên có thể được triển khai trên NHS sớm nhất là vào năm 2023.

 

Sàng lọc di truyền hứa hẹn những lợi ích lớn. Các đột biến này có thể ảnh hưởng đến thuốc theo nhiều cách, và chúng quyết định mức hiệu quả, độc tính của thuốc, mức độ hấp thụ của thuốc và mức độ phân hủy của thuốc. Một số biến thể di truyền ảnh hưởng đến một số loại thuốc cùng một lúc, vì chúng làm thay đổi các enzyme phổ biến trong các tuyến trao đổi chất được sử dụng rộng rãi. Dự án 100.000 gene của Anh đã chỉ ra rằng gần 99% người mang ít nhất một gene dược lý học; 25% có bốn gene dạng này. Khoảng 9% người da trắng mắc chứng thiếu hụt DPD như ông Ley; cứ 200 người thì có một người hoàn toàn không có enzyme DPD. Khoảng 8% dân số Anh không thể dùng codeine để giảm đau, vì họ thiếu một loại enzyme chịu trách nhiệm chuyển hóa thuốc này thành morphine (thay vào đó cơ thể họ chuyển hóa codeine thành các chất khác không làm giảm cơn đau).

 

Cho đến nay, các nhà khoa học đã xác định được khoảng 120 cặp gene dược lý học như vậy. Henk-Jan Guchelaar, nhà dược lý học tại Đại học Leiden ở Hà Lan, cho biết gần một nửa gene trong số đó là “khả hoạt”, nghĩa là thay đổi liều lượng hoặc thay thế loại thuốc sử dụng có thể dẫn đến kết quả lâm sàng tốt hơn. Và hầu hết mọi người sẽ được kê đơn ít nhất một trong những loại thuốc đó vào một thời điểm nào đó trong cuộc đời của họ. Munir Pirmohamed, một nhà dược học và di truyền học tại Đại học Liverpool cho biết: ở Anh, những người trên 70 tuổi có khoảng 70% cơ hội dùng ít nhất một loại thuốc mà tính an toàn hoặc hiệu quả bị gene của họ làm ảnh hưởng.

 

Hiện tại, xung đột giữa bộ gene của bệnh nhân và chế độ thuốc của người đó được giải quyết bằng cách kê đơn theo kiểu thử và sai. Nhưng điều đó tốn nhiều thời gian và có thể có hại. Nếu một loại thuốc đang được kê đơn cho bệnh cao huyết áp hoặc cholesterol làm tắc nghẽn động mạch, thời gian dùng thử các loại thuốc khác nhau có nghĩa là xác suất cho đột quỵ, đau tim hoặc tổn thương nội tạng tăng lên. Và việc kê đơn thông minh hơn sẽ có lợi cho hệ thống chăm sóc sức khỏe nói chung, cũng như cho từng bệnh nhân. Phản ứng có hại của thuốc chiếm 6,5% số ca nhập viện ở Anh.

 

Vấn đề chính, như mọi khi, là chi phí. Ở Hà Lan, một cuộc kiểm tra 50 gene dược lý học tốn khoảng 200 euro (217 USD). Ở Anh, một lần xét nghiệm panel đối với 40 gene như vậy có giá 100-150 bảng Anh (130-195 USD). Do đó, việc thực hiện thử nghiệm trên toàn bộ dân số sẽ cực kỳ tốn kém. Một số phân tích về việc liệu nó có xứng đáng với chi phí bỏ ra hay không sẽ được làm rõ vào cuối năm nay khi PREPARE, một nghiên cứu bắt đầu vào năm 2017, công bố kết quả của nó. Dự án này do Tiến sĩ Guchelaar đứng đầu đã tuyển dụng 7.000 người trên 7 quốc gia châu Âu để nghiên cứu về các đột biến ảnh hưởng đến 42 loại thuốc khác nhau. Một nửa số người tham gia được kiểm tra và được phát thẻ liệt kê các loại thuốc được gắn cờ. Thông tin này, đến lượt nó, được phổ biến cho các bác sĩ, dược sĩ và những người tương tự. Tiến sĩ Guchelaar và các đồng nghiệp của ông đang phân tích mức độ làm giảm phản ứng có hại của thuốc so với những người tham gia không được kiểm tra - và kết quả là, chi phí chăm sóc sức khỏe đã giảm đi.

 

Những phân tích chi phí-lợi ích như vậy sẽ rất quan trọng trong việc đưa ra lập luận rằng chính phủ hoặc các công ty bảo hiểm nên trả tiền cho việc xét nghiệm di truyền rộng rãi. Tuy nhiên, trong khi chờ đợi, các bác sĩ đang cân nhắc các cách để có được hiệu quả cao nhất cho khoản tiền bỏ ra. Nghiên cứu BPS và RCP đề xuất một số cách để mở rộng sàng lọc gene dược lý học. Một cách là xét nghiệm gene lần đầu tiên cho một loại thuốc được biết là nhạy cảm được kê đơn. Một lựa chọn khác là thực hiện xét nghiệm đó cho tất cả mọi người trên một độ tuổi nhất định, có lẽ là 50 - mặc dù NHS cũng đang cân nhắc ý tưởng về sàng lọc di truyền toàn diện cho tất cả trẻ sơ sinh. Việc này có thể đem lại lợi ích lớn về sau này cho bọn trẻ.

 

 






No comments: