August
22 202412:04 PM
https://www.luatkhoa.com/2024/08/cach-mang-mau-la-gi/?ref=luat-khoa-newsletter
Mấy
ngày qua, nước ta nổi lên sự kiện Trường Đại học Fulbright Việt Nam bị tấn
công. Hàng loạt tài khoản đăng tải nội dung cho rằng trường này do Mỹ tài trợ
và được thành lập nhằm thực hiện “diễn biến hòa bình” hay “cách mạng màu”.
“Cách
mạng màu" bỗng được báo giới nhà nước đưa tin, giải thích, cảnh báo như một
thế lực chống chính quyền.
Hiện
tượng này không phải là xa lạ, thực tế thì không chỉ ở Việt Nam, chuyện “ông kẹ"
cách mạng màu đột ngột xuất hiện như một chiến dịch tuyên truyền chủ yếu xảy ra
tại các nước độc tài, điển hình là Trung Quốc và Nga.
Nhưng
cách mạng màu là gì và tại sao xảy ra hiện tượng đó?
Cách
mạng màu và Mùa xuân Ả Rập
Cách
mạng màu (color revolution) và Mùa xuân Ả Rập (Arab Spring) là những phong trào
phản kháng phi bạo lực của quần chúng nhằm lật đổ chế độ độc tài hoặc tham
nhũng, đồng thời đòi hỏi dân chủ, dân quyền, cải cách chính trị.
Cách
mạng màu chủ yếu xảy ra ở các quốc gia Đông Âu hậu cộng sản (như Ukraine,
Georgia, Kyrgyzstan), trong khi Mùa xuân Ả Rập tập trung ở khu vực Trung Đông
và Bắc Phi (như Tunisia, Ai Cập, Libya, Syria).
Câu
hỏi đặt ra là tại sao phong trào phản kháng của quần chúng lại xảy ra ở những
khu vực này?
Sau
khi hệ thống xã hội chủ nghĩa sụp đổ ở Liên Xô và Đông Âu, nhiều quốc gia đã
chuyển đổi sang chế độ bảo trợ dưới sự lãnh đạo của tổng thống (patronal
presidentialism). Ở hệ thống chính trị này, quyền lực không chỉ tập trung vào tổng
thống mà còn phân tán qua mạng lưới các mối quan hệ thân hữu, nơi mà quan chức
cấu kết với doanh nhân để củng cố quyền lực, thu lợi cá nhân. [1]
Mô
hình này được xem là di sản của chủ nghĩa cộng sản cùng hệ thống “nomenklatura”
dưới thời kỳ Xô Viết, trong đó các vị trí quan trọng trong chính quyền đều được
cấp ủy bổ nhiệm. Hệ thống này tạo nên một mạng lưới quyền lực dựa vào sự trung
thành với Đảng cộng sản, thay vì dựa trên năng lực và thành tựu cá nhân. Nó cản
trở về mặt cấu trúc và văn hóa cho sự phát triển của một nền dân chủ hoàn chỉnh
tại các quốc gia độc lập hậu cộng sản. [2]
Sau
khi Liên Xô tan rã, Tổng thống Kyrgyzstan Askar Akayev, Tổng thống Ukraine
Leonid Kuchma và Tổng thống Gruzia Eduard Shevardnadze trở thành những lãnh đạo
chủ chốt trong giai đoạn chuyển đổi. Mặc dù ban đầu họ được đánh giá tích cực
và có sự ủng hộ nhất định, nhưng theo thời gian, họ phải đối mặt với sự bất mãn
ngày càng gia tăng trong quần chúng do lối cai trị độc đoán, tham nhũng, lạm
quyền. Người dân xuống đường tham gia cách mạng màu ở cả ba quốc gia này đều phản
đối gian lận bầu cử, tham nhũng và sự thiếu minh bạch trong chính quyền. [3]
Trước
khi Mùa xuân Ả Rập bùng nổ, khu vực Trung Đông - Bắc Phi (MENA) phải đối mặt với
nhiều vấn đề nghiêm trọng về kinh tế, chính trị - xã hội. Hầu hết những quốc
gia trong khu vực đều nằm dưới sự cai trị của chế độ độc tài, nơi quyền lực tập
trung trong tay nhóm chóp bu và gia đình của họ. Trong đó, nổi lên vấn nạn tham
nhũng khi nguồn lực nhà nước bị các đầu sỏ chính trị và kinh tế chiếm đoạt. Quyền
tự do ngôn luận, hội họp bị đàn áp nghiêm trọng. Thêm vào đó, sự bất bình đẳng
kinh tế - xã hội gia tăng, dẫn đến sự hình thành một tầng lớp thanh niên có học
vấn cao nhưng thiếu cơ hội việc làm. Kết quả là nhóm này trở nên bi quan và mất
niềm tin vào tương lai.
Trong
bối cảnh đó, vào ngày 17/12/2010, Mohamed Bouazizi, một người bán hàng rong ở
Tunisia, đã tự thiêu để phản đối việc bị cảnh sát quấy rối và tịch thu hàng
hóa. Hành động tuyệt vọng của Bouazizi đã châm ngòi cho làn sóng biểu tình chống
chính phủ tại Tunisia, sau đó lan rộng khắp MENA, hình thành phong trào Mùa
xuân Ả Rập. Mohamed Bouazizi trở thành biểu tượng của cuộc đấu tranh chống lại
bất công và áp bức trong xã hội.
Thời
gian cầm quyền của các nhà lãnh đạo ở quốc gia xảy ra cách mạng màu và Mùa xuân
Ả Rập. Nguồn: Thông tin do tác giả tự tổng hợp từ nhiều tư liệu.
Cách
mạng màu và Mùa xuân Ả Rập có khả năng lan tỏa mạnh mẽ. Sự thành công ban đầu của
một cuộc cách mạng có thể kích thích người dân ở những quốc gia khác nổi dậy.
Chẳng hạn, cuộc Cách mạng Hoa Hồng ở Georgia (2003) và Cách mạng Cam ở Ukraine
(2004) đã truyền cảm hứng, khơi dậy hy vọng cho người dân ở các quốc gia khác về
khả năng lật đổ lãnh đạo độc tài thông qua những cuộc biểu tình hòa bình. Tương
tự, cuộc cách mạng ở Tunisia trong Mùa xuân Ả Rập đã kích thích cuộc nổi dậy ở
Ai Cập, Libya, Yemen, Syria và các quốc gia khác trong khu vực.
Cả
hai phong trào đều tận dụng công nghệ, mạng xã hội để lan truyền thông tin, tổ
chức biểu tình và thu hút sự ủng hộ từ cộng đồng trong nước lẫn quốc tế.
Các
chính quyền độc tài hoặc bán độc tài như Nga, Trung Quốc và Việt Nam thường rất
lo ngại những phong trào quần chúng này. Lý do, chính quyền độc tài có tính
chính danh yếu, duy trì quyền lực dựa vào kiểm soát chặt chẽ xã hội, hạn chế tự
do ngôn luận và lực lượng an ninh khổng lồ.
Họ
lo ngại rằng sự thành công của các cuộc cách mạng này có thể khơi dậy những bất
mãn tiềm ẩn trong xã hội, khiến người dân trong nước chống lại chính quyền.
Chiến
lược chống cách mạng màu của Nga và Trung Quốc
Trong
nghiên cứu có tên “Diffusion-proofing: Russian and Chinese responses to waves
of popular mobilizations against authoritarian rulers”, Karrie Koesel và
Valerie Bunce đã chỉ ra rằng Nga hay Trung Quốc đã thực hiện nhiều biện pháp nhằm
ngăn chặn các làn sóng phản kháng này vào quốc gia của họ. [4]
Các
biện pháp “chống lan tỏa” (diffusion-proofing) bao gồm việc kiểm duyệt thông
tin, tuyên truyền thông điệp tiêu cực về những cuộc nổi dậy, đàn áp xã hội dân
sự, trừng phạt người biểu tình và bất đồng chính kiến. Gần đây, một số tài liệu
mật bị rò rỉ đã cho thấy Nga và Trung Quốc hợp tác để chia sẻ chiến thuật kiểm
duyệt, kiểm soát Internet để dập tắt các phong trào phản kháng. [5]
Bảng
dưới đây (Koesel & Bunce, 2013) mô tả chi tiết những yếu tố thúc đẩy sự lan
tỏa của các phong trào phản kháng và chiến lược ngăn chặn của chính quyền Nga,
Trung Quốc.
|
Động
lực lan tỏa |
Chiến
lược ngăn chặn và răn đe |
|
Tiếp
nhận thông tin về những phong trào phản kháng |
Kiểm
soát thông tin về các cuộc nổi dậy |
|
Những
điểm tương đồng về khu vực địa lý và sự bất mãn đối với chế độ |
Diễn
giải những cuộc nổi dậy và kết quả theo chiều hướng tiêu cực |
|
Thông
tin tích cực về các cuộc nổi dậy và kết quả của chúng |
Nhấn
mạnh sự khác nhau về kinh tế - xã hội của quốc gia sở tại với nơi xảy ra cuộc
cách mạng |
|
|
Hứa
hẹn cải cách chính trị và nâng cao dân chủ |
|
Nguồn
lực phối hợp |
Giải
pháp nhằm hạn chế |
|
Cơ
hội tổ chức các nhóm đối lập và xã hội dân sự |
Vô
hiệu hóa xã hội dân sự và làm suy yếu khả năng tổ chức |
|
Cơ
hội biểu tình |
Đàn
áp và lôi kéo các nhóm chủ chốt (đảng đối lập, thanh niên, v.v.) |
|
Hỗ
trợ từ bên ngoài (tài chính, thông tin và mạng lưới chiến lược) |
Áp
dụng các biện pháp trừng phạt đối với việc biểu tình, phản kháng và bất đồng
chính kiến |
Cụ
thể, truyền thông ở hai nước Nga, Trung Quốc thường nhấn mạnh rằng những các cuộc
cách mạng màu được phương Tây (đứng đầu là Mỹ) đứng sau nhằm làm suy yếu ảnh hưởng
của Nga và thúc đẩy sự bá quyền của phương Tây ở Đông Âu, lục địa Á-Âu.
Truyền
thông nhà nước còn nhấn mạnh rằng phe đối lập và những “nhà cách mạng” đã không
thực hiện được lời hứa trong chương trình tranh cử của họ. Thay vì cải thiện cuộc
sống của người dân, các cuộc cách mạng màu đã dẫn đến tình trạng lạm phát, tham
nhũng và suy giảm chất lượng cuộc sống.
Truyền
thông Trung Quốc cũng cáo buộc các tổ chức phi chính phủ của Mỹ, như National
Endowment for Democracy, National Democratic Institute, International
Republican Institute hay Open Society “đội lốt ủng hộ nhân quyền, thực hiện những
hoạt động nhân đạo và giảm nghèo” để kích động biểu tình, lật đổ chế độ. [6]
[7]
Tương
tự, truyền thông Nga và Trung Quốc tiếp tục mô tả phong trào Mùa xuân Ả Rập
theo chiều hướng tiêu cực, được phương Tây tài trợ, thao túng. Ngoài ra, kết quả
của các cuộc nổi dậy này không phải là tự do và dân chủ mà là khủng hoảng kinh
tế - xã hội. [8] [9] [10]
Khi
người biểu tình chiếm lĩnh Quảng trường Tahrir ở Ai Cập, chính quyền Trung Quốc
liền chặn các từ khóa “Ai Cập”, “hoa nhài”, “tự do” trên Google, Weibo. [11]
Chính
quyền Trung Quốc còn làm gián đoạn dịch vụ mạng riêng ảo (VPN) nhằm ngăn chặn
dân truy cập thông tin, viện lý do rằng có “một số người có động cơ đen tối, cả
trong và ngoài Trung Quốc, đang ra sức kích động chính trị đường phố, gây ra
nhiều sự hỗn loạn trong nước”. [12]
Trung
Quốc và Nga chia sẻ chiến lược kiểm soát Internet. Nguồn: Rferl.org
Vào
tháng 12/2011, cuộc bầu cử Duma Quốc gia Nga bị cáo buộc gian lận nhằm giành lợi
thế cho Đảng Nước Nga Thống nhất của Vladimir Putin. Sự phẫn nộ trước tình trạng
gian lận bầu cử đã dẫn đến các cuộc biểu tình lớn ở Moscow và nhiều thành phố
khác. Người biểu tình hô vang khẩu hiệu “Putin là kẻ cắp”, “Nước Nga không
Putin!”. [13] Hàng trăm người tham gia biểu tình đã bị bắt giữ,
bao gồm những nhà lãnh đạo của phe đối lập như Alexei Navalny và Ilya Yashin.
Khi
đó, Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton đã lên án cuộc bầu cử là “không tự do và
không công bằng”. Đối mặt với viễn cảnh hàng loạt cuộc biểu tình có quy mô lớn
sau hơn một thập kỷ cầm quyền, ông Putin cáo buộc Hillary Clinton gửi “tín hiệu”
khuyến khích nhóm đối lập và người biểu tình hành động; đồng thời cho rằng Mỹ
đang can thiệp vào công việc nội bộ, kích động bất ổn tại Nga. [14]
***
Nói
chung, các cuộc cách mạng màu và Mùa xuân Ả Rập là những phong trào phi bạo lực.
Bằng việc tổ chức biểu tình, tuần hành và đình công, người dân biểu đạt nguyện
vọng tự do, cải cách dân chủ. Những phong trào này thường bắt đầu một cách hòa
bình và chỉ trở thành bạo lực hay xung đột vũ trang khi chính quyền từ chối đối
thoại rồi dùng lực lượng quân đội, an ninh đàn áp.
Các
chính quyền độc tài như Trung Quốc, Nga không muốn chia sẻ quyền lực và luôn lo
sợ mọi hình thức phản kháng của người dân cùng sự lan tỏa của những phong trào
cách mạng.
Bằng
cách nói về hậu quả tiêu cực của cuộc cách mạng đường phố cũng như dùng “não trạng
nạn nhân” để đổ lỗi cho phương Tây, nhà cầm quyền này gieo rắc nỗi sợ hãi và
kìm hãm ý chí thay đổi xã hội của dân, từ đó củng cố quyền lực độc tài của
mình.
Ở
bài tiếp theo, chúng tôi sẽ nói đến trường hợp của Việt Nam.
---------------
Chú
thích
[1]
Hale, H. E. (2006). Democracy or autocracy on the march? The colored
revolutions as normal dynamics of patronal presidentialism. Communist and
post-communist studies, 39(3), 305-329.
[2]
Snegovaya, M. (2023). Why Russia's Democracy Never Began. Journal of
Democracy, 34(3), 105-118. https://www.journalofdemocracy.org/articles/why-russias-democracy-never-began/
[3]
Xem [1]
[4] Koesel,
K. J., & Bunce, V. J. (2013). Diffusion-proofing: Russian and Chinese
responses to waves of popular mobilizations against authoritarian rulers. Perspectives
on Politics, 11(3), 753-768.
[5]
Belovodyev, D., Soshnikov, A., Standish, R. and Systema (2023, April 5).
Exclusive: Leaked files show China and Russia sharing tactics on Internet
control, censorship. Radio Free Europe/Radio Liberty. https://www.rferl.org/a/russia-china-internet-censorship-collaboration/32350263.html
[6]
Tang Yong, Chang Zhe & Wang Honggang. (2005). 推动“颜色革命” 索罗斯基金会渗透全球(组图) [Quỹ
Soros thâm nhập toàn cầu và thúc đẩy cách mạng màu]. Sina News. https://news.sina.cn/sa/2005-04-20/detail-ikknscsi6456284.d.html
[7] Chen,
P. (2011, September 23). 美国是如何进行文化操纵的 [Mỹ thao túng văn
hóa như thế nào]. 重庆市民政局 [Cục Quản lý Thông
tin và Tuyên Truyền của thành phố Trùng Khánh].
https://www.cqmjsw.gov.cn/news/297.html
[8] Shishkin,
I. (2011, April 17). Игорь Шишкин: Зачем Америка взорвала Большой Ближний
Восток? [Tại sao Mỹ làm nổ tung Trung Đông]. REGNUM.
https://regnum.ru/article/1395636
[9] Huang,
P. (2011, February 21). 记者亲历埃及政治危机：美国态度值得玩味 [Phóng viên chứng kiến khủng hoảng
chính trị ở Ai Cập: Thái độ của Mỹ đáng để suy ngẫm]. Global People.
http://news.sina.com.cn/w/sd/2011-02-21/145721988856.shtml
[10]
Xu, Y. (2015, October 10). 美国颜色革命害苦了西亚北非 [Cách mạng màu của Mỹ
gây hại cho Tây Á và Bắc Phi]. Xinhuanet. http://www.xinhuanet.com/world/2015-10/10/c_128303420.htm
[11] Facebook,
YouTube và Twitter đã bị chính quyền Trung Quốc chặn vào năm 2009 vì lo sợ người
dân sử dụng các nền tảng này để lan truyền thông tin chính trị nhạy cảm và tổ
chức các cuộc biểu tình.
[12] Jiang,
Shangyu. (2011, March 10). 中国不是中东 [Trung Quốc không phải
là Trung Đông]. People’s Daily. Hiện bài báo gốc không còn tồn tại trên
website của People’s Daily. Tuy nhiên, bạn đọc có thể tham khảo bản sao của bài
báo tại đây:
https://marx.usc.edu.cn/info/1053/1339.htm
[13]
Schwirtz, M. & Herszenhorn, D. M. (2011, December 5). Voters watch polls in
Russia, and fraud is what they see. The New York Times.
https://www.nytimes.com/2011/12/06/world/europe/russian-parliamentary-elections-criticized-by-west.html
[14]
Herszenhorn, D. M. & Barry, E. (2011, December 8). Putin contends Clinton
incited unrest over vote. The New York Times.
https://www.nytimes.com/2011/12/09/world/europe/putin-accuses-clinton-of-instigating-russian-protests.html
------------------
Đọc
thêm:
Tại
sao dân chủ hoá không phải lúc nào cũng thành công?
Vấn đề không phải chỉ là GDP bình quân đầu người.
Luật
Khoa tạp chí Minh Tâm
Chính
quyền độc tài thao túng người dân như thế nào?
Đối
chiếu giữa Trung Quốc và Việt Nam.
Luật
Khoa tạp chí Hoàng Dạ Lan
No comments:
Post a Comment