Trí
tuệ nhân tạo có sáng tạo thay nhà văn?
Hoài Hương | Báo Sức
khỏe & Đời sống Online
21-06-2023 10:25
https://suckhoedoisong.vn/tri-tue-nhan-tao-co-sang-tao-thay-nha-van-169230621102449132.htm
SKĐS -
Trí tuệ nhân tạo (AI) liệu có thể sáng tạo văn học nghệ thuật, thứ vẫn được xem
như quyền năng tối thượng thuộc về cảm xúc của con người?
Năm 2016, khi tiểu thuyết Nhật Bản "The Day A Computer Writes A
Novel" - Ngày mà chiếc máy tính tự viết một cuốn tiểu thuyết, được công
nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) sáng tạo, lọt vào chung khảo giải thưởng văn học quốc
gia Nhật Bản, thì xem như AI đã đánh dấu lấn sân sang lĩnh vực sáng tạo văn học
toàn cầu. Và từ đó nảy sinh nhiều vấn đề xoay quanh mối quan hệ của AI với văn
học, sẽ phải "ứng biến" như thế nào? AI liệu có thể sáng tạo văn học
nghệ thuật, thứ vẫn được xem như quyền năng tối thượng thuộc về cảm xúc của con
người?
""AI" là tên viết tắt của cụm từ Artificial Intelligence,
dịch nghĩa "Trí tuệ thông minh nhân tạo", thường gọi gọn là "trí
tuệ nhân tạo". Thuật ngữ "trí tuệ nhân tạo" - AI, được đặt ra từ
năm 1956, ngày trở nên phổ biến hơn nhờ những phát triển về dữ liệu, thuật toán
và năng lực của phần cứng. trong các bộ phim khoa học viễn tưởng và tiểu thuyết
Hollywood thường mô tả AI là những robot giống như con người có trí tuệ siêu việt
với tham vọng chiếm lĩnh thế giới.
AI ra đời như thế nào? Công nghệ AI đã được đề cập như một thành tố không
thể thiếu khi cuộc cách mạng 4.0 lan tỏa toàn cầu với các phần mềm và thiết bị
thông minh hỗ trợ ngày càng hoàn thiện. Nó được mô phỏng theo suy nghĩ và quá
trình tiếp thu kiến thức của con người.
AI xử lý được lượng lớn dữ liệu nhanh hơn và đưa ra dự đoán chính xác hơn
khả năng của con người. AI có thể tích hợp ở những công nghệ khác nhau như tự động
hóa, máy học, thị giác máy, xử lý ngôn ngữ tự nhiên, robotics, xe tự lái, du lịch...
Từng bước nó đã được vận dụng trong nhiều lĩnh vực và đặc biệt trong cả lĩnh vực
văn học nghệ thuật.
Ngay vào những năm 1960, Bộ Quốc phòng Mỹ đã quan tâm và bắt đầu xây dựng
máy tính có thể bắt chước khả năng lý luận đơn giản của con người. Cơ quan Dự
án Nghiên cứu Quốc phòng tiên tiến, gọi tắt là DARPA đã hoàn thành các dự án lập
bản đồ đường phố vào những năm 1970.
Sau đó, cơ quan này đã chế tạo trợ lý ảo thông minh vào năm 2003. Những
việc nói trên như mang tính chất mở đường.
Năm 2011, IBM giới thiệu hệ thống Watson, một hệ thống AI có khả năng trả
lời câu hỏi phức tạp bằng cách sử dụng các kỹ thuật xử lý ngôn ngữ tự nhiên và
máy học.
Năm 2016, Google DeepMind giới thiệu hệ thống AlphaGo, một hệ thống AI có
khả năng chơi cờ vây với kỳ thủ chuyên nghiệp và đã gây ấn tượng mạnh khi đánh
bại nhà vô địch cờ vây Lee Sedol.
Năm 2020, OpenAI giới thiệu hệ thống GPT3, một hệ thống trí tuệ nhân tạo
sử dụng mô hình “học sâu” và có khả năng tạo ra văn bản tự động. Hầu hết những
gì chúng ta gọi là AI ngày nay đều có trí thông minh hẹp, là một hệ thống cụ thể
giải quyết một vấn đề cụ thể.
Rồi Chat GPT, được phát triển bởi OpenAI và ra mắt vào tháng 11/2022 -
“Chat Generative Pre-training Transformer”, là một chatbot được xây dựng trên nền
tảng GPT-3 của OpenAI như đã nói trên. AI đã thâm nhập vào sáng tạo văn học từng
bước Sau tiểu thuyết đầu tiên của Nhật do AI sáng tạo “The Day A Computer
Writes A Novel”- năm 2016, lần lượt một số tác phầm văn học khác được AI của
các quốc gia thể nghiệm gây ảnh hưởng văn đàn quốc tế.
Năm 2021, Nhà xuất bản Parambook ra mắt tiểu thuyết “The World from Now
On” - tạm dịch: Thế giới từ nay, do nhà văn AI mang tên Birampung viết bằng tiếng
Anh, do Công ty Khởi nghiệp AI Dapumda và Công ty Xử lý ngôn ngữ tự nhiên
Namaesseu của Hàn Quốc đồng sáng tạo. AI Birampung được nhà văn Kim Tae-yeon, đồng
thời là một chuyên gia khoa học máy tính, hướng dẫn viết cuốn tiểu thuyết này
thông qua quá trình học sâu - deep learning, sau khi ông phác thảo chủ đề, bối
cảnh và nhân vật của cuốn tiểu thuyết.
Mới đây nhất, Nhà xuất bản Tor Books - nơi nổi tiếng về việc ra mắt cuốn
“Eragon” của Christopher Paolini, sử dụng bìa sách do AI vẽ nên đang gây ồn ào
những tranh luận nên hay không cho AI “nhúng tay” vào sáng tạo tác phẩm.
Ở một “ồn ào” khác, tay viết nghiệp dư Ammaar Reshi, một giám đốc thiết kế
sản phẩm tại San Francisco, Mỹ, cũng đã trở thành tâm điểm của ngành công nghiệp
sáng tạo khi cho ra mắt một cuốn sách thiếu nhi chỉ trong vài ngày với sự hỗ trợ
của phần mềm AI ChatGPT.
Không cần dùng đến bút và giấy, cuốn sách 12 trang “Alice and Sparkle” của
Ammaar thậm chí còn được đem bán trên Amazon và trở thành một chủ đề lớn trên
Twitter.
Ngày càng nhiều tác giả, nhà xuất bản sử dụng công nghệ AI trong việc thiết
kế bìa sách, thậm chí cả sáng tác nội dung. Trong khi việc ứng dụng công nghệ
này có thể coi là một bước tiến mới thì đây cũng là một vấn đề gây nhiều tranh
cãi của các chuyên gia về công nghiệp sáng tạo. Với sự phát triển của công nghệ
hiện đại, AI đang ngày càng được sử dụng trong nhiều lĩnh vực.
Các phần mềm sáng tạo sử dụng AI, thậm chí các công cụ trò chuyện do AI
cung cấp - ChatGPT cũng đang ngày càng trở nên phổ biến và dần được sử dụng miễn
phí. Từ năm 2020, AI đã can thiệp vào đời sống văn học thông qua những thuật
toán tìm kiếm của các công ty công nghệ hàng đầu thế giới như Google,
Facebook... nhằm tìm hiểu thói quen, sở thích đọc sách của bạn đọc để từ đó
cung cấp danh sách những tác phẩm phù hợp với thói quen và sở thích đó.
Ngoài ra, các tác phẩm do AI sáng tạo cũng dấy lên một cuộc tranh luận
gay gắt về đạo đức trong nghệ thuật.
Đã có nhiều ý kiến cho rằng, công nghệ AI đang lạm dụng sự sáng tạo của
các nghệ sĩ và những người sáng tạo khi sử dụng tác phẩm của họ làm dữ liệu nguồn,
đồng thời gia tăng nguy cơ thay thế các nghệ sĩ này trong tương lai. Tuy nhiên,
đây chỉ là sự can thiệp, tác động ở “bề mặt”.
Liệu AI có thể thay thế sự sáng tạo của nhà văn - tạo nên tác phẩm từ cảm
xúc cá nhân? AI có thể thay thế nhà văn để sáng tạo tác phẩm? Ở thời điểm hiện
tại và có lẽ cũng còn lâu lắm, mà cũng có thể không có viễn cảnh AI sẽ thay thế
nhà văn để sáng tạo “nguồn” tác phẩm văn học khổng lồ, cung cấp cho hơn 10 tỉ
dân toàn cầu các tác phẩm văn học đa thể loại, đa ngôn ngữ, đa văn hóa, đa
phong cách...
Chúng ta đều biết, để AI hoạt động một cách hiệu quả, trong bất kỳ lĩnh vực
nào, điều quan trọng nhất là phải cung cấp cho nó một hệ thống đầu vào - dự liệu
gốc hoàn chỉnh. Trên cơ sở đầu vào ấy, AI tự nghiên cứu, “học sâu” và chế tác
nên một sản phẩm đầu ra như mong muốn của người thiết kế. Cứ cho viễn cảnh
trong tương lai xa, với sự phát triển của AI, sẽ có những bài thơ, truyện ngắn,
tiểu thuyết... mới được tạo ra dựa trên dữ liệu đầu vào là tập hợp những tác phẩm
của các tác giả khác nhau. Nhưng với sáng tác văn học, là một thách thức với AI
không hề đơn giản. AI muốn “học sâu” phải được cung cấp cơ sở dữ liệu hoàn chỉnh
bao gồm hàng tỷ các tác phẩm văn học thuộc các thể loại (thơ, truyện ngắn, bút
ký, tiểu thuyết...). Với nền tảng số hóa hiện nay, việc làm này dù khá gian nan
nhưng có thể thực hiện được ở một mức độ nhất định.
Nhưng để xử lý khối dữ liệu khổng lồ ấy, rồi lọc, tạo ra một tác phẩm mới
như thế nào mới là điều đáng quan tâm. Một số thể loại văn học sẽ đặt ra những
thách thức vô cùng lớn cho AI trong quá trình tự học, như với bút ký văn học, cần
sự thâm nhập sâu vào thực tế cuộc sống, con người thật, công việc thật, thì AI
sẽ đi “thực tế” lấy tư liệu sáng tác ra sao?
Hay với truyện ngắn và tiểu thuyết, có thể có “công thức” chủ đề, cấu
trúc, nhân vật..., nhưng cảm xúc thì AI làm sao “cảm” được? Ví dụ, trong dự liệu
văn học Việt Nam đương đại, thì AI sẽ “học” theo ai? Lấy ai làm “nguyên liệu” gốc
cho AI. Rất khó cho AI định dạng mô phỏng hay tổng hợp, mỗi tác giả có một
phong cách, bút pháp sáng tác khác nhau, sáng tác trong giai đoạn khác nhau, và
sẽ như một “mê cung” không lối thoát khi AI vương mắc vào.
Ngay cả nếu có thể AI lập trình những tác giả có phong cách hao hao, thì
cũng rất khó mà hình dung diện mạo một tác phẩm mới có tính sáng tạo, mà chỉ là
copy những gì của các tác phẩm để thành một “mớ” hỗn độn.
Vì vậy, điều làm nên sự khác biệt giữa nhà văn và AI chính là xúc cảm thẩm
mỹ, là tiếng lòng đồng cảm với thất tình lục đục trong cuộc sống.
AI chỉ là một trong những công cụ hỗ trợ sáng tạo. Tác giả trẻ Vũ Đức Anh
cho rằng, AI sẽ không thể thay thế công việc kiến tạo nghệ thuật của người cầm
bút, nhưng nếu nhà văn không có ý thức kiếm tìm điều mới mẻ thì rất có thể
trong tương lai AI sẽ vượt trước: “Và đôi khi có những ý tưởng tốt nhưng nhà
văn không biết triển khai như thế nào thì chính câu chuyện của AI lại giúp họ
hoàn thành được tác phẩm, ít nhất là về bản thảo...
Khi AI viết truyện còn liên quan tới thị trường. Điều này không có hại
cho văn học. Đôi khi AI miêu tả còn chính xác hơn cả nhà văn bởi không chịu sự
chi phối của cảm xúc. Khi AI viết văn sẽ thúc đẩy các nhà văn buộc phải tư duy
sáng tạo...”.
Nhà thơ Nguyễn Việt Chiến - Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Hà Nội tin chắc một
điều rằng, máy móc không thể thay thế được con người: “Bởi văn chương là sản phẩm
của con người và nó là tiếng nói của tâm hồn không thay thế được”.
Trong tương lai, AI có thể trở thành một phần không thể thiếu trong quy
trình sáng tạo của nhiều nghệ sĩ, thì công việc sáng tạo vẫn là một trong nhiều
khía cạnh của cuộc sống cần sự tham gia trực tiếp của con người và mang đậm bản
sắc riêng của từng nghệ sĩ, nhất là đối với nhà văn.
Hoài Hương
No comments:
Post a Comment