Bầu
cử Đài Loan, tín hiệu khả quan khởi đầu một năm đầy thách thức cho dân chủ
Thụy My - RFI
Đăng
ngày: 14/01/2024 - 00:56
L’Express
nhìn
bao quát toàn cảnh thế giới, nêu ra « Ukraina, Trung Đông, Đài
Loan…Mười hai nguy cơ đe dọa năm 2024 » - một năm thách thức cho các
nền dân chủ. Courrier International dành hẳn hồ sơ đặc biệt 24 trang cho « Đài
Loan, một Trung Hoa khác ». The Economist nhận thấy Mỹ đang phải tả
xung hữu đột từ Hồng Hải, Hắc Hải đến Biển Đông.
https://s.rfi.fr/media/display/9ced6a9a-b26e-11ee-b841-005056a97e36/w:980/p:16x9/baucu_02-1.webp
Tổng
thống tân cử Đài Loan, ông Lại Thanh Đức (Lai Ching Te) của đảng Dân Tiến trong
cuộc mít-tinh mừng chiến thắng tại Đài Bắc ngày 13/01/2024. REUTERS - ANN WANG
Thế
giới trước những mối đe dọa trong năm 2024
«
Một người bi quan thấy khó khăn trong mỗi cơ hội, một người lạc quan nhìn thấy
cơ hội trong mỗi khó khăn ». Đó là lời của thủ tướng Anh Winston
Churchill, người đã không tuyệt vọng trước những trận bom của phát-xít. L’Express
cho rằng nếu cứ theo logic này, thì năm 2024 với hai cuộc chiến vẫn tiếp diễn ở
Ukraina và Gaza, đầy dẫy những cơ hội hoặc khó khăn.
Ngay
ngày thứ Bảy 13/01 là cuộc bầu cử tổng thống quan trọng ở Đài Loan với áp lực
nặng nề từ Trung Quốc. Bên cạnh đó là sự khiêu khích của Bắc Triều Tiên, Iran
sắp có bom nguyên tử, sự hợp tác ngày càng chặt chẽ giữa Matxcơva, Bắc Kinh,
Teheran và Bình Nhưỡng…trong một năm có đến trên 70 cuộc bầu cử trên hành tinh,
đặc biệt là bầu cử tổng thống Mỹ.
Đối
với châu Âu, thảm họa chính là Ukraina sụp đổ về quân sự do trợ giúp của phương
Tây không đủ. Cựu đại sứ Michel Duclos cho rằng sẽ xảy ra chiến tranh liên miên
vì Nga được khuyến khích bành trướng và tấn công các nước khác, toàn châu Âu sẽ
bị tổn thương. Kịch bản đen tối này có nguy cơ thành sự thực nếu ông Donald
Trump quay lại nắm quyền, có thể ngưng viện trợ cho Kiev thậm chí xem xét lại
cam kết với NATO – theo chuyên gia François Heisbourg. Một làn sóng cực hữu nổi
lên sau bầu cử châu Âu càng làm phức tạp thêm vấn đề.
Xung
đột trỗi dậy khi không còn hiến binh quốc tế
Tại
một điểm nóng khác là Trung Đông, căng thẳng liên tục gia tăng giữa Israel và
Hezbollah, theo Washington Post thì Mỹ lo ngại Nhà nước Do Thái tấn công
phe dân quân Shia, mở ra một mặt trận mới. Nhà địa chính trị Bruno Tertrais cho
rằng Iran khó thể chấp nhận đồng minh của mình bị tiêu diệt.Nỗi lo khác là
Vladimir Putin gợi cảm hứng cho những kẻ hung hăng khác như nhà độc tài
Azerbaijan, Ilham Aliyev đã từng dùng vũ lực chiếm Thượng Karabakh. Ông Michel
Duclos nói : « Kể từ lúc không còn hiến binh, tất cả những cuộc
xung đột đóng băng có thể bùng phát ».
Tuy
nhiên L’Express cho rằng điều tệ hại nhất chưa chắc sẽ xảy ra, và các
nhà độc tài không thể trường sinh bất tử. Năm 2024 có thể mang lại cho chúng ta
nhiều bất ngờ. Chẳng hạn trong một giả thiết ít có khả năng xảy ra, bầu cử Mỹ
không phải là cuộc cạnh tranh giữa Donald Trump với Joe Biden, mà giữa những
ứng cử viên trẻ hơn như Nikki Haley hay Ron DeSantis của đảng Cộng Hòa, hoặc
Kamala Harris và Gavin Newsom của đảng Dân Chủ ? Chúng ta vẫn có thể mơ
như vậy.
« Nguyên
trạng » : Mỹ, Đài Loan, Trung Quốc hiểu theo ba cách khác nhau
Courrier
International dành
hẳn hồ sơ đặc biệt 24 trang cho « Đài Loan, một Trung Hoa khác », trong
đó có bài giải thích « Nguyên trạng ở Đài Loan, một khái niệm biến thiên ». Mối
quan hệ tay ba giữa đảo quốc với Trung Quốc và Hoa Kỳ dựa trên khái niệm «
nguyên trạng » nhưng mỗi bên hiểu theo một cách khác nhau. Tuần báo Pháp dịch
lại bài viết của nhà phân tích Trần Chú (George Chen Shu) trên tạp chí Viễn
Kiến (Yuanjian) của Đài Loan, giải thích vì sao một ít tinh tế trong thuật ngữ
có thể dẫn đến cơn ác mộng địa chính trị.
«
Nguyên trạng » trong Hoa ngữ là « duy trì hiện trạng » (weichi xianzhuang). Đối
với Washington, có nghĩa là tiếp tục « chính sách chỉ có một Trung Hoa », còn
Bắc Kinh là « nguyên tắc chỉ có một nước Trung Hoa ». Đài Loan thì hiểu « duy
trì hiện trạng » trong hy vọng một ngày nào đó bên kia eo biển sẽ tôn trọng chủ
quyền và độc lập của Trung Hoa Dân Quốc, vì trong lịch sử hòn đảo này chưa bao
giờ thuộc về Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Phải lần về đến thế kỷ III mới có
những văn bản tiếng Hoa nói về « Di Châu ». Châu Âu thì từ lâu vẫn gọi là
Formose, xuất phát từ tiếng Bồ Đào Nha « Ilha formosa » (hòn đảo xinh đẹp).
«
Chính sách một Trung Hoa » được ghi trong ba thông cáo chung ký kết giữa Hoa Kỳ
và Trung Quốc [năm 1972, 1978 và 1982], sau khi Washington quyết định lập quan
hệ ngoại giao chính thức với Bắc Kinh. Bên cạnh đó là Taiwan Relations Act,
luật về quan hệ với Đài Loan năm 1979, cộng thêm sáu bảo đảm (năm 1982) mà tổng
thống Ronald Reagan dành cho Đài Loan, quan trọng nhất là bảo đảm bán vũ khí.
Đài
Loan không hề thuộc về Trung Quốc « từ thời cổ đại »
Nói
cách khác, với Mỹ, « duy trì hiện trạng » liên quan đến một loạt thỏa thuận và
cam kết. Chính quyền Mỹ và Trung Quốc bắt tay vì nhiều lý do, chủ yếu là địa
chính trị, nhưng Washington không muốn bỏ rơi Đài Bắc. Trên thực tế, ngay cả
trong thông cáo Thượng Hải đã ký ngày 27/02/1972, hai văn bản tiếng Anh và
tiếng Hoa có khác nhau. Bản tiếng Anh viết : « Chính phủ Hoa Kỳ ghi
nhận (acknowledged) quan điểm của Trung Quốc », là chỉ có một Trung
Hoa và Đài Loan là một phần của Trung Quốc. Nhưng khi dịch sang tiếng Hoa,
Trung Quốc nhất định dùng chữ « thừa nhận » thay cho « ghi
nhận ».
Vào
thời đó, người Mỹ không cho là quan trọng, chỉ chú tâm vào bản tiếng Anh. Và
cũng không khẳng định Đài Loan là một phần của « Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa »
mà chỉ đơn giản là « China ». Có một điều không bao giờ thay đổi : Hoa Kỳ luôn
muốn có giải pháp hòa bình. Bắc Kinh luôn nói rằng Đài Loan thuộc về Trung Quốc
« từ thời cổ đại ». Nhưng có lẽ cần nhắc nhở lịch sử Cộng hòa Nhân dân Trung
Hoa chỉ mới bắt đầu từ năm 1949. Trước đó, Đài Loan lần lượt bị rất nhiều nước
đô hộ : Hà Lan, Tây Ban Nha, Nhật Bản ... cho tới khi chính phủ quốc gia của
Tưởng Giới Thạch chạy sang sau khi bị thua trong cuộc nội chiến.
Tập
Cận Bình chưa thể xâm lược đảo quốc lúc này
The
New York Times trấn
an « Không, Tập Cận Bình sẽ không tấn công Đài Loan », ít nhất
là trong lúc này. Trong bài viết được Courrier International dịch lại,
tờ báo nêu ra một loạt nguy cơ : sa lầy, thất bại chiến lược, phản kháng
xã hội, mất tính chính danh…nếu chủ tịch Trung Quốc quyết định xâm lăng đảo
quốc. Tuy cao giọng đòi « thống nhất », nhưng các nhà lãnh đạo Hoa
lục vẫn nghi ngại về khả năng Giải phóng quân tức quân đội Trung Quốc (APL)
chiếm được hòn đảo với cái giá có thể chấp nhận được.
Tấm
gương tày liếp của Nga tại Ukraina đang hiển hiện. Vào đầu cuộc chiến, quân đội
Nga không vượt nổi biên giới trên bộ để chiếm thủ đô Kiev, còn vượt qua được eo
biển Đài Loan là vấn đề càng hóc búa hơn cho quân Trung Quốc. Một cuộc đổ bộ
quy mô cần có được ưu thế trên không và trên biển, khả năng duy trì lực lượng
xâm lược trong thời gian dài. Tập Cận Bình cũng không thể không biết Nga đã mất
gần 300.000 lính ở Ukraina (và vẫn chưa chấm dứt), kinh tế yếu đi do phương Tây
trừng phạt, hình ảnh trên trường quốc tế trở nên xám xịt và làm đất nước xuống
dốc.
Nếu
thất bại với Đài Loan, sẽ ảnh hưởng nặng nề đến uy tín của ông Tập, thậm chí đe
dọa quyền lực của đảng cộng sản. Trong khi đó việc thanh trừng các tướng lãnh
trong đó có bộ trưởng quốc phòng và hai nhân vật phụ trách giám sát kho vũ khí
nguyên tử và hỏa tiễn đạn đạo cho thấy Tập Cận Bình kém tin tưởng về khả năng
quân đội Trung Quốc tiến hành chiến tranh. Lính Trung Quốc hầu hết là con một
do chính sách một con trước đây, họ là chỗ dựa cho cha mẹ lúc về già, nếu số
lượng tử trận lớn có thể gây nên những cuộc biểu tình.
Một
yếu tố khác kìm lại Tập Cận Bình là khả năng Hoa Kỳ ra tay cứu giúp Đài Loan.
Quốc Hội Mỹ ủng hộ Đài Bắc hơn bao giờ hết, và tổng thống Joe Biden nhiều lần
tuyên bố là sẽ hỗ trợ về quân sự nếu Đài Loan bị tấn công. Chỉ có vài trường
hợp thúc đẩy Tập Cận Bình dùng vũ lực như chính phủ Đài Loan tuyên bố độc lập,
hay chủ tịch Quốc Hội Mỹ quyết định tái lập quan hệ ngoại giao với Đài Bắc.
Khả
năng Bắc Kinh « tiên hạ thủ vi cường »
Còn
nếu Trung Quốc nhất định đưa quân sang xâm chiếm Đài Loan thì sao ? Tạp
chí Viễn Kiến phỏng vấn chuyên gia quân sự Qiu Shiqing, tác giả cuốn
sách bán rất chạy mang tên « Cẩm nang sống sót cho thường dân trong
thời chiến ». Cựu sĩ quan Không quân này khẳng định, đợt oanh tạc đầu
tiên của Trung Quốc sẽ nhắm vào các phi trường trên đảo chính của Đài Loan và
những đảo nhỏ gần đó như Bành Hồ (Penghu) để ngăn các chiến đấu cơ cất cánh và
hạ cánh, đồng thời hủy diệt các trạm radar, thiết bị quân sự và thông tin, bằng
đủ loại hỏa tiễn tầm xa, hỏa tiễn hành trình và đạn đạo.
Đợt
tấn công thứ hai là vào các bộ và cơ quan hành chánh. Ở giai đoạn này, rủi ro
đối với thường dân tùy thuộc khoảng cách từ nhà họ đến mục tiêu, trong khi Đài
Loan nhỏ hẹp nên toàn bộ từ đông sang tây đều nằm trong tầm bắn. Để đè bẹp khả
năng chống cự, giờ tấn công là từ 2 đến 4 giờ sáng lúc cư dân đang còn ngủ, và
còn để tung ra đợt oanh kích thứ hai trước lúc rạng đông.
Kịp
thời cập nhật kết quả bầu cử tổng thống Đài Loan trên trang web, các tuần báo
coi việc ứng cử viên Lại Thanh Đức đắc cử là một « cái tát cho Bắc
Kinh ». Với chiến thắng này, « người Đài Loan thách thức ý
định ‘’thống nhất’’ của Tập Cận Bình ». Ông Lại Thanh Đức là phó tổng
thống đầu tiên trở thành nguyên thủ Đài Loan trong lịch sử, chấm dứt chu trình
các đảng thay phiên lên đứng đầu mỗi tám năm. Trung Quốc không ưa tổng thống
mãn nhiệm Thái Anh Văn, và đối với người sắp kế nhiệm bà thì lại càng căm ghét,
từng công kích ông là « côn đồ », « kẻ kêu gọi chiến tranh »…Không
khí sắp tới có vẻ không mấy hòa dịu.
Trung
Đông : Chiến tranh đã lan ra khu vực
Quay
lại với Trung Đông, L'Express nhận thấy từ xung đột Israel-Hamas, từ nam
Liban đến Hồng Hải, chiến tranh đã ra hẳn khỏi biên giới Gaza để lan rộng ra
khắp khu vực. Cuối tháng 12, một tướng quan trọng của Iran là Razi Moussavi bị
tiêu diệt tại Syria trong một vụ tấn công được cho là của Israel. Đầu tháng
Giêng, thủ lãnh số 2 Hamas là Saleh Al-Arouri bị tử thương ngay giữa Beyrouth,
cũng có thể là do Israel. Ngay hôm sau, Iran chịu đựng vụ tấn công khủng bố tệ
hại nhất trong lịch sử đương đại của nước này trong ngày giỗ của tướng Soleimani,
được Nhà Nước Hồi Giáo (Daech, IS) nhận trách nhiệm. Tại biên giới
Israel-Liban, tình hình đang nóng bỏng : Hezbollah bắn rốc-kết như mưa sang bắc
Israel, trong khi một thủ lãnh quân sự của tổ chức Shia này bị ttừ khử hôm
08/01 vì Israel oanh kích vào nam Liban.
Nhưng
đó chưa phải là tất cả. Trên Hồng Hải, phiến quân Houthi tay sai của
Teheran tiếp tục gây rối, nhân danh bảo vệ người Palestine. Đối với nhà nghiên
cứu Bernard Haykel của đại học Princeton, xung đột ở Yemen với Houthi - lực
lượng trên thực tế nắm quyền tại phần lớn đất nước từ 2015 - hầu như không thể
tránh khỏi. Trừ phi từ bỏ an ninh hàng hải, Hoa Kỳ đứng đầu một liên minh quốc
tế không có chọn lựa nào khác là tấn công trực tiếp nhóm này ở Yemen. Theo
Haykel, Mỹ có thể giới hạn ở việc bố trí radar ở duyên hải, hỏa tiễn...hoặc
tung ra cuộc tấn công rộng rãi hơn, kể cả gởi bộ binh sang Yemen.
Nếu
Israel coi chiến dịch quân sự ở Gaza là thành công, họ áp dụng trên toàn vùng
chiến lược hậu Munich. Vào thời trước, sau vụ bọn khủng bố Palestine sát hại 11
vận động viên Israel dự Thế vận hội 1972, đã tràn ngập cảm giác cay đắng là thế
giới không coi trọng thảm kịch mà Israel phải chịu đựng, cũng như vụ thảm sát
ngày 07/10 gần đây. Những vụ ám sát sẽ còn tiếp tục, không có giới hạn địa lý.
Hamas sẽ còn hoành hành, Hezbollah và Iran hiện còn thận trọng nhưng đến bao
giờ ? Mỹ có nguy cơ dấn sâu hơn nếu Houthi tấn công mạnh. Sau vụ thảm sát
07/10, L’Express đã chạy tít « Israel trong chiếc bẫy khủng bố của
Hamas » và ba tháng sau chiếc bẫy dường như đã khép chặt trên toàn Trung
Đông.
Biển Đỏ,
Biển Đen, Biển Đông : Mỹ tả xung hữu đột
The
Economist ghi
nhận một cơn bão lớn đang hình thành trên các đại dương sau nhiều thập niên yên
tĩnh. Ở Hồng Hải, drone và hỏa tiễn của phiến quân Houthi làm giảm 90 % hoạt
động của các tàu container trên kênh Suez. Mỹ và Anh trả đũa với hơn 60 cuộc
tấn công trên biển và trên không ở Yemen. Hắc Hải thì tràn ngập mìn, chiến hạm
không hoạt động được, Ukraina hy vọng sẽ đuổi được hải quân Nga khỏi Crimée.
Biển Baltic và Biển Bắc đối mặt với cuộc chiến ngầm nhằm phá hoại các đường ống
và cáp. Và châu Á đang chứng kiến sự tăng cường sức mạnh hải quân lớn nhất kể
từ Đệ nhị Thế chiến : Trung Quốc hung hăng trên Biển Đông. Sau cuộc bầu cử
Đài Loan mà tin mới nhất là ứng cử viên Dân Tiến chiến thắng, áp lực có thể
tăng lên.
Đây
không phải là sự trùng hợp ngẫu nhiên mà là dấu hiệu của một sự thay đổi sâu
sắc đang diễn ra trên các đại dương. Nền kinh tế thế giới vẫn đang trong quá
trình toàn cầu hóa. Khoảng 80 % hàng hóa trao đổi được vận chuyển bằng một đội
tàu gồm 105.000 tàu container, tàu chở dầu và tàu hàng hoạt động xuyên đại
dương cả ngày lẫn đêm, trong lúc căng thẳng địa chính trị tăng lên. Hậu quả là
các đại dương lần đầu tiên trở thành khu vực tranh chấp kể từ sau chiến tranh
lạnh.
Hải
quân Mỹ lâu nay hầu như độc quyền trong việc giữ an ninh các đại dương, với
trên 280 chiến hạm và 340.000 lính thủy. Sự bành trướng trên biển của Trung
Quốc khiến Mỹ lần đầu tiên bị thách thức trên Thái Bình Dương kể từ 1945. Nhiều
kẻ côn đồ xuất hiện, ngoài Houthi còn có Ethiopia, Somalia…Bắc Kinh bất chấp
phán quyết của Tòa án Trọng tài Quốc tế, và trừng phạt của phương Tây khiến
buôn lậu bùng nổ : 10 % số tàu dầu thuộc về « hạm đội đen » vô chính
phủ, tăng gấp đôi so với cách đây một năm rưỡi. Tuần báo cho rằng cần mở rộng
các liên minh để tập trung thêm nguồn lực cho việc giám sát đại dương.
Pháp :
Kỳ vọng đặt vào tân thủ tướng 34 tuổi
Tân
thủ tướng trẻ tuổi nhất trong lịch sử nước Pháp Gabriel Attal được tất cả tuần
báo dành cho nhiều giấy mực. L’Obs ghép ảnh tổng thống Pháp và phía sau
là tân thủ tướng, chạy tít « Macron-Attal : Những hoạt động quảng
bá thường xuyên ». Le Point đăng chân dung thủ tướng 34 tuổi, ví von « Hỏa
tiễn Attal, người kế thừa ». Le Point tự hỏi, chuyện gì đã xảy ra,
Emmanuel Macron không còn sợ người tài chăng ? Khi bổ nhiệm Gabriel Attal
làm thủ tướng, tổng thống Pháp đã có một quyết định lạ lẫm với chính mình, và
có thể là quan trọng nhất trong suốt nhiệm kỳ : Macron đã chấp nhận ý
tưởng chia sẻ quyền lực.
Attal
đã chứng tỏ sự quyết đoán khi cấm áo choàng Hồi giáo abaya trong trường học,
biện pháp này giúp ông được nhiều cảm tình của dư luận. Về nợ công, nhập cư…thì
còn phải chờ đợi. Chính khách trẻ tuổi, năng động, tiếng là cánh tả nhưng chủ
trương gần gũi với cánh hữu mang lại làn gió mới cho chính quyền Macron. Nhưng Le
Point nhắc nhở, tuổi trẻ không kéo dài mãi, sự trẻ trung của Macron đã giảm
sút sau bảy năm làm tổng thống, đó cũng là bình thường. Gabriel Attal cần nhanh
chóng bắt tay vào việc.
L’Obs cho rằng không dễ
dàng. Một số tên tuổi lớn không hài lòng khi phải chịu sự lãnh đạo của một thủ
tướng ở độ tuổi ba mươi. Cựu thủ tướng Édouard Philippe hay thủ lãnh cánh trung
François Bayrou có thể coi Attal là người cạnh tranh trong tham vọng kế nghiệp
Macron. Thủ tướng trẻ có nguy cơ đóng vai một « siêu phát ngôn viên »
mà thôi, tài năng truyền thông của ông được sử dụng để phục vụ cho chính quyền
Macron : kỷ niệm 80 năm đồng minh đổ bộ lên Normandie, khai mạc Thế vận
hội Paris, hay trong dịp Vương cung Thánh đường Notre Dame hồi sinh vào tháng
12…
No comments:
Post a Comment