Nguyễn Trọng Bình
viet-studies ngày 10-6-17
1. Lời
thưa trước
"Mọi người đều có quyền phát biểu. Mọi ý kiến
phải được lắng nghe. Nếu ý kiến đó sai, chúng ta có thêm cơ sở khẳng định sự
đúng đắn của mình, nếu ý kiến đó đúng, chúng ta có cơ hội sửa chữa, bổ sung cho
mình." – John Stuart Mill.
2.
Giáo dục: chính trị hóa và những ban bệ
2.1 Về chuyện này, có lẽ cũng không phải nói nhiều, trước hết hãy nhìn vào
thành phần danh sách hai Hội đồng “Quốc
gia giáo dục và phát triển nhân lực” và “Ủy
ban Quốc gia đổi mới giáo dục và đào tạo” mới được phê duyệt
cách đây không lâu sẽ biết. Cả hai Hội đồng quan trọng này đều do ông Thủ tướng
làm Chủ tịch; và nội dung nhiệm vụ của cả hai Hội đồng về cơ bản chẳng khác gì
nhau. Tựu chung lại đều là “nghiên cứu”, “đề xuất”, “tham mưu” cho Thủ tướng những
vấn đề liên quan đến chiến lược phát triển giáo dục nước nhà. Nhưng oái oăm
thay, ông Thủ tướng cũng đồng thời cũng là một thành viên trong trong đó. Hóa
ra ông lại tham mưu cho chính ông? Chưa hết, nhìn kỹ lại thì đa số các thành
viên đều là những lãnh đạo cấp cao, bận trăm công nghìn việc, và nhất là không
phải là những nhà khoa học thực thụ về giáo dục (đặc biệt là ở“Ủy
ban Quốc gia đổi mới giáo dục và đào tạo” ) thì nghiên cứu
và tham mưu cái gì đây?
Đó chỉ mới là hai ban bệ lớn lo những chuyện ở “tầm
vĩ mô”, còn ban bệ nhỏ hơn chút là Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng vừa mới được cơ
cấu lại. Có lẽ để cho “tinh gọn” và “khoa học”, thời ông Bộ trưởng trước đây cả
Bộ có 27 đơn vị trực thuộc thì giờ cơ cấu lại thành…26. Theo đó, có21 đơn vị
làm nhiệm vụ giúp ông Bộ trưởng mới thực hiện chức năng quản lý nhà nước; 5 đơn
vị sự nghiệp trực thuộc phục vụ chức năng quản lý nhà nước của bộ. Nhìn vào cả
hệ thống và cơ cấu trên, có thể thấy hoặc là giáo dục nước nhà có quá nhiều việc
phải làm hoặc là phát biểu của những vị đại biểu quốc hội gần đây về việc có
khoảng “30% công chức không làm được việc, ngồi không ăn lương” mà
Bộ giáo dục cũng không phải là ngoại lệ? Đó là vẫn chưa kể đến mấy chục Sở giáo
dục và đào tạo ở mỗi tỉnh thành trên cả nước; và dưới các Sở là vô số
các Phòng đặt ở các quận, huyện… Hóa ra, những năm qua kết quả thu về của phong
trào đổi mới tư duy và năng quản lý giáo dục nước nhà là như vậy?
2.2 Ai cũng biết giáo dục là khoa học nhưng nhìn vào các ban bệ trên có thể
thấy các nhà khoa học (nhất là những người có uy tín và tâm huyết) hầu như đều
đã bị gạt ra khỏi hệ thống thay vào đó toàn là những “gương mặt chính trị”
không hơn không kém. Hội đồng, “ban bệ” như thế thì hỏi sao khi nghe các nhà
giáo, nhà nghiên cứu đặt ra vấn đề “triết lý giáo dục, tự do, khai
phóng” thì có người nếu không gạt ngang cũng chỉ giả vờ lắng nghe, giả
vờ quan tâm, giả vờ trân trọng... Bởi trên thực tế, mọi chuyện đã được
phán quyết và sắp đặt hết cả rồi: Đổi mới theo Nghị quyết chứ không theo thực
tiễn cuộc sống xã hội. Bằng chứng cho chuyện này là câu phát biểu xanh rờn
của ông cựu Bộ trưởng năm nào: “triết lý giáo dục của chúng ta là Nghị
quyết của Đảng”!?
Còn nhớ, năm 2015, trong buổi hội thảo giới thiệu
sách Văn và Tiếng Việt lớp 6 của nhóm Cánh Buồm ở Hà Nội, cậu bé Vũ Thạch Tường
Minh, 14 tuổi - học sinh lớp 8 trường Hà Nội – Amsterdam có phát biểu: “...
Con không có tính từ nào khác nên con phải dùng tính từ này, là giáo dục Việt
Nam bây giờ con thấy là quá “thối nát” rồi(...).Các vị có thể nói là mất thời
gian, nhưng con thấy là thời gian các vị cải tiến, cải lùi còn mất thời gian
hơn. Giáo dục Việt Nam không cần cải cách gì nữa, giáo dục Việt Nam cần được
cách mạng. Đó mới là điều các vị trong Bộ Giáo dục nên làm. Còn nếu bây giờ các
vị không làm thì đến khi nào con thành Bộ trưởng Bộ Giáo dục con sẽ làm”.
Phát biểu của cậu bé ngay sau đó đã dấy lên một cuộc
tranh luận trái chiều. Đặc biệt, với những người có thói quen chụp mũ người
khác ngay lập tức lên tiếng phê phán và chỉ trích cậu bé. Thật lạ lùng làm sao
thay vì dũng cảm nhìn lại những gì cậu bé nói với tinh thần “tiên trách
kỷ hậu trách nhân” thì những người kia chỉ biết chí trích và lên án; cho rằng
phát biểu của cậu bé chẳng qua là “ăn theo nói leo” hoặc bị ai đó “mớm” lời,
“xúi giục”… Nếu dũng cảm nhìn vào thực tế, những người chỉ trích sẽ nhận ra
phát biểu của cậu bé chính là một minh chứng cụ thể và sống động về sự khủng
hoảng trầm trọng của nền giáo dục nước nhà thời gian qua; là biểu hiện rõ ràng
nhất cho thấy sự mất niềm tin của người dân về những chủ trương chính sách về
giáo dục nước nhà lâu nay. Vì vậy mà cái đề án “đổi mới căn bản và toàn
diện nền giáo dục” mới có cơ hội ra đời.
3. Dự
thảo “Chương trình giáo dục Phổ thông” mới: Vai trò của ông Tổng
chủ biên - cái phao hay tấm bình phong?
Nói có sách, mách có chứng, bây giờ hãy thử bàn trực
tiếp về một số vấn đề liên quan đến “Chương trình giáo dục phổ thông tổng
thể” mới vừa được ban hành và lấy ý kiến nhân dân để thấy rõ hơn những
vấn đề vừa đặt ra ở trên.
Thôi thì không đi sâu bàn vào những chi tiết kỹ thuật,
hãy nói về vấn đề tư duy và nhận thức của những người tham gia soạn thảo đặc biệt
là vai trò của ông Tổng chủ biên chương trình.
Liên quan đến vấn đề này, có một vấn đề nổi cộm mà
ai cũng thấy là “Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể” vừa
được công bố hoàn toàn cố tình né tránh và không đề cập gì đến vấn đề mà từ lâu
các chuyên gia giáo dục đã bàn thảo rất nhiều và rất sôi nổi thời gian qua: vấn
đề“triết lý giáo dục. Cụ thể hơn, tại sao lại gọi là “chân
dung người học sinh mới” với “6 phẩm chất”và “10
năng lực” rất chung chung như vậy? Cơ sở lý luận và nhận thức nào để đặt
ra những điều ấy? Và ai dám cam kết và đảm bảo thế hệ trẻ của đất nước sau khi
thụ hưởng nội dung và chương trình giáo dục này sẽ có được “6 phẩm chất”
và “10 năng lực” kia?
Thử phản biện về một vài “phẩm chất” mà dự thảo
chương trình tổng thể đã đặt ra như: “yêu đất nước”, “yêu con người”,
“chăm học”, “chăm làm” bằng một số câu hỏi sau:
Thứ nhất, trong ý nghĩa và bối cảnh của vấn đề “đổi
mới căn bản và toàn diện nền giáo dục” nước nhà, việc đặt ra các “phẩm
chất” như thế phải chăng những người tham gia soạn thảo chương trình muốn nói rằng
chương trình giáo dục nước nhà trước đây không chú ý vấn đề này, nghĩa là các
công dân Việt Nam đang thụ hưởng nền giáo dục hiện nay không được rèn luyện phẩm
chất “yêu đất nước”, “yêu con người”? Thứ hai, nếu xem các “phẩm chất”
trên là “mục tiêu” và “đích cuối cùng” của chương trình giáo dục thì phải chăng
con, em của đồng bào ta sinh sống ở nước ngoài không có “cơ hội” thụ hưởng nền
giáo dục trong nước sẽ không có tinh thần “yêu đất nước”, “yêu con người” Việt
Nam? Thứ ba, “chăm học”, “chăm làm” là gì? Cứ cho
là ai đó rất siêng năng, chịu khó, cần cù, chăm học, chăm làm đi nhưng nếu học
và làm sai phương pháp và không hiệu quả thì phỏng có giúp ích gì cho xã hội và
đất nước!? Có nên xem đây là những “phẩm chất” cốt lõi làm nn giá trị
của một cá nhân, một cộng đồng, một dân tộc trong xu thế hội nhập hay không?
Đặt ra vấn đề trên để thấy rằng, tuy là nói“đổi
mới căn bản và toàn diện” nhưng trên thực tế vẫn là một sự luẩn quẩn
và bế tắc trong tư duy của những người trực tiếp triển khai đề án lần này. Từ
đây, một vấn đề quan trọng khác không thể không bàn thêm là vai trò và trách
nhiệm của ông Tổng chủ biên chương trình tổng thể – GS Nguyễn Minh Thuyết là
như thế nào? Tại sao một người lâu nay (trong tư cách vừa là một nhà giáo vừa
là đại biểu Quốc hội) với những phát biểu thể hiện tư duy tiến bộ rất được lòng
nhân dân…nhưng lại không nhận ra những bất cập trên? Nhất là không hiểu
sao giờ đây ông lại lóng ngóng và mông lung với những phát biểu rất khó hiểu
như:“đã xác định được triết lý giáo dục phổ thông”; hoặc như “ai
cũng viết sách giáo khoa có mà loạn”… Thật lạ lùng làm sao, ông nói
triết lý gì sao chẳng ai thấy, hay để Bộ giáo dục độc quyền biên soạn SGK như
hiện tại thì không “loạn” hay sao?
Xin mạo muội đặt ra hai khả năng dưới đây để có cái
nhìn cụ thể hơn về vai trò của ông Tổng chủ biên:
Một là, phải chăng ông được mời vô đứng tên Tổng
chủ biên chỉ là giải pháp tình thế, chẳng đặng đừng trong hoàn cảnh mà
niềm tin của nhân dân dành cho giáo dục đã cạn kiệt? Nói khác đi, với thương hiệu
và uy tín trong vai trò đại biểu Quốc hội, từng đảm nhận cương vị “Phó
Chủ nhiệm Ủy Ban Văn hóa giáo dục, thanh thiếu niên, nhi đồng” trước
đây, GS Nguyễn Minh Thuyết chính là “tấm bình phong” vững chắc
cho Bộ giáo dục và Đào tạo nhằm trấn an dư luận và truyền thông chứ trên thực tế
ông Thuyết cũng chẳng thay đổi được gì bởi mọi chuyện đã được an bày trước.
Hai là, ông Tổng chủ biên là trường
hợp điển hình, một minh chứng sống động cho một “kiểu người” – “kiểu trí thức”
trong xã hội Việt Nam hiện nay: mọi lời nói trước công luận bao giờ cũng cho thấy
mình “đứng” về “phe nhân dân” nhưng trên thực tế nhìn vào những
việc làm cụ thể thì không hẳn như vậy nếu không muốn nói có khi còn ngược lại.
Hãy cùng phân tích và kiểm tra hai khả năng này qua
một số biểu hiện cụ thể sau:
Nếu người viết bài này nhớ không lầm thì GS Nguyễn
Minh Thuyết là người rất nhiều lần tạo ra những tranh cãi trong dư luận về những
lùm xùm liên quan đến những sai sót trong việc biên soạn sách giáo khoa Tiếng
Việt tiểu học hiện hành mà phụ huynh học sinh đã phản ánh và báo chí truyền
thông từng đưa tin. Có thể điểm lại hàng loạt vụ “cộm cán” như: vụ "Hai
Bà Trưng đánh giặc nào?" trong sách Tiếng Việt lớp 3; vụ
liên quan đến hai từ "ngọt sắt" hay "ngọt sắc" trong
sách Tiếng Việt lớp 4; vụ trích dẫn ngữ liệu liên quan đến bài thơ "Thương
ông" của nhà thơ Tú Mỡ trong sách Tiếng Việt lớp 2; vụ “Thánh
Gióng tắm ở Hồ Tây” trong sách Tiếng Việt và Hướng dẫn học
Tiếng Việt lớp 5...
Hay gần nhất là vụ phát biểu về vấn đề tích hợp môn Lịch
sử với môn Giáo dục công dân với Tổ quốc trong lần
công bố dự thảo chương trình tổng thể trước đó như sau:
Khi phóng viên hỏi: “Thưa GS, ông có thể
phân tích mặt tích cực cũng như hạn chế của việc tích hợp nói chung, cũng như
việc tích hợp môn Lịch sử nói riêng? Việc tích hợp này có ưu điểm gì so với
cách dạy và học cũ”? Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết đã trả lời: “Theo
tôi, việc tích hợp kiến thức có nhiều ưu điểm hơn hạn chế. Nói cho dễ hiểu,
tích hợp giống như làm một món ăn. Thay vì dọn riêng món cà rốt sống, hành tây
luộc, nước mắm, gia vị, thịt bò xào v.v…, chúng ta xào tất cả với nhau thành một
món ăn thì món ăn ấy sẽ đủ chất, đủ vị mà có thể ngon miệng hơn. Sự ngon miệng
chỉ kém nếu người nấu kém tài hoặc mỗi người nấu vẫn muốn giữ riêng món độc lập
của mình”.
Những “sự cố” trên, cho chúng ta thấy điều gì? Cá
nhân người viết cho rằng, khoảng cách giữa lời nói và hành động của GS
Nguyễn Minh Thuyết có vẻ rất xa và ít khi trùng khớp với nhau.Về những “sự
cố” liên quan đến những sai sót trong sách giáo khoa Tiếng Việt cấp tiểu học,
trong vai trò người chủ biên có thể thấy những lời giải thích của GS Nguyễn
Minh Thuyết hầu như chỉ tìm cách chống chế, cãi bừa hơn là sự cầu thị nhận lỗi
để sửa sai. Về vấn đề dạy học tích hợp thì nhận thức của GS Nguyễn Minh Thuyết
rõ ràng quá máy móc nếu không muốn nói là cẩu thả. Phương pháp dạy học tích hợp
mà ông nói giống như người ta xào món thịt bò thập cẩm thì quả là “botay.
com”, không biết nói sao với ông.
Tóm lại, có thể nói không ngoa rằng, tham gia vào
công cuộc “đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục” lần này, GS
Nguyễn Minh Thuyết là một người cũ – người đã từng tham gia
vào lần đổi mới bị dư luận đánh giá là thất bại trước đó. Vì thế, khó có thể
xem ông như một cái phao cứu sinh để người dân tin tưởng và bấu víu khi con tàu
giáo dục nước nhà đang rất chông chênh, có nguy cơ chìm đắm. Phải chăng vì vậy
mà mới đây nhà giáo Phạm Toàn trong bài viết “Tôi thấy bóng dáng của
Chương trình 2000 đang hiển hiện” với những phân tích và lý giải rất
thấu đáu đã đưa ra khuyến nghị là nên dừng “Chương trình tổng thể” này
lại để tránh rơi vào những vết xe đổ năm xưa?
3.
Thay lời kết
3.1 Khi vừa nhậm chức, đương kim Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo có
nói trước công luận rằng: “Nhiệm vụ quan trọng của chúng ta bây giờ là
tập hợp các nguồn lực để tạo được một số chuyển biến tích cực, có tính đột phá
trong giáo dục, nhờ đó tạo được niềm tin. Khi xã hội có niềm tin thì công cuộc
đổi mới giáo dục và đào tạo sẽ thuận lợi(...)Niềm tin phải được xây dựng bắt đầu
tư quan điểm đúng và hành động quyết liệt để có những kết quả cụ thể. Chỉ làm
được như thế thì mới tạo được niềm tin của xã hội”.
Đọc lại phát biểu của ông Bộ trưởng thấy cũng rất
hay, tuy vậy, đến thời điểm này, với những gì đã và đang diễn ra xung quanh dự
thảo “Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể”, có thể thấy chưa
có một dấu hiệu nào để xã hội người dân an tâm và tin tưởng về khả năng thành
công trong tương lai.
Không dừng lại ở đó, trong khi đề án “đổi mới
căn bản và toàn diện nền giáo dục” chưa biết sẽ đi về đâu thì mấy hôm
nay lại nghe đâu ông Bộ trưởng đang rục rịch chuẩn bị có thêm chủ trương xóa bỏ
biên chế đối với giáo viên phổ thông? Về phương diện lý thuyết thì chủ trương
kia nếu triển khai được cũng tốt thôi nhưng vấn đề là đã nghiên cứu kỹ về tất cả
các mặt trong điều kiện và tình hình hiện tại chưa? Nếu chưa có sự nghiên cứu
và chuẩn bị kỹ càng thì nêu ra làm gì để hàng triệu giáo viên nước nhà thêm
hoang mang, lo lắng… Quan trọng hơn, tất cả những chủ trương ấy sao chẳng thấy
một ý kiến, đề xuất, tham mưu nào từ hai Hội đồng quốc gia vừa nêu ở trên?
3.2 “Giáo dục là quốc sách hàng đầu”, “giáo dục là chìa
khóa…” có lẽ là hai câu văn mẫu được đề cập nhiều nhất trong các bài
phát biểu hay tổng kết báo cáo của những người “cai quản nền giáo dục” trước quốc
dân đồng bào từ bao năm nay. Nội dung và ý nghĩa của hai câu văn mẫu ấy đương
nhiên là không sai nhưng phải chăng cái sai là ở chỗ tư cách của
những người mở miệng thốt ra những lời văn vẻ kia. Và phải chăng đây mới chính
là đầu mối của mọi đầu mối, nguyên nhân của mọi làm cho giáo dục nước nhà lâm
vào khủng hoảng và không có lối ra; càng hô hào đổi mới bao nhiêu càng rối rắm
và bùng nhùng bấy nhiêu; niềm tin của người dân cũng theo đó mà ngày một rệu rã
và tàn lụi đi?
***
Được biết sắp tới đây, nếu không có gì thay đổi thì
dân chúng một lần nữa sẽ ì ạch nai lưng ra làm để trả món nợ vay 77 triệu USD
cho công cuộc “đổi mới căn bản và toàn diện” này!? Nhắc đến tiền
nong mà đau lòng! Có lẽ nào, một chủ trương lớn liên quan đến vận mệnh dân tộc,
quốc gia nhưng chỉ có một nhóm người âm thầm tiến hành trong sự vội vã mà khả
năng thất bại là điều có thể nhìn thấy trước!? Than ôi, có lẽ nào vì có quá nhiều
tiền cũng là một nguyên nhân làm cho mọi cuộc cuộc đổi ở đất nước này đều mới
không thành công? Nói khác đi, phải chăng vì tiền mà người ta hô hào “đổi mới”
chứ không phải họ đổi mới là vì tương lai dân tộc, quốc gia?
Cần Thơ, 10/6/2017
--------------
Tài
liệu tham khảo:
1. “Danh sách Hội đồng quốc gia giáo dục và phát
triển nguồn nhân lực”.http://vietnamnet.vn/vn/giao-duc/khoa-hoc/danh-sach-hoi-dong-quoc-gia-giao-duc-va-phat-trien-nguon-nhan-luc-363392.html
2. “Danh sách thành viên Ủy ban quốc gia đổi
mới giáo dục và đào tạo”. http://vietnamnet.vn/vn/giao-duc/khoa-hoc/danh-sach-thanh-vien-uy-ban-quoc-gia-doi-moi-giao-duc-va-dao-tao-364348.html
3.“Giáo
sư Nguyễn Minh Thuyết: Tôi không việc gì phải sợ Trung Quốc” –https://ttngbt.wordpress.com/.../sach-tieng-viet-lop-3-ke-thu-cua-hai-ba-t...
4. “Ngọt sắt" hay "
ngọt sắc"? http://tuoitre.vn/tin/giao-duc/20140325/ngot-sat-hay-ngot-sac/599647.html
5.“Tôi nghĩ rằng từ đúng là “ngọt sắc” -
http://tuoitre.vn/tin/giao-duc/20140326/toi-nghi-rang-tu-dung-la-ngot-sac/599917.html
6.“Không phải cứ thích là sửa ngữ liệu sách
giáo khoa” tại http://www.thanhnien.com.vn/giao-duc/khong-phai-cu-thich-la-sua-ngu-lieu-sach-giao-khoa-508381.html
7. “Xuất xứ Thánh Gióng tắm ở Hồ Tây” tại
http://vietnamnet.vn/vn/giao-duc/226089/xuat-xu--thanh-giong-tam-o-ho-tay--cua-nguyen-dinh-thi.html
8. “Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết: Đã xác định
được triết lý giáo dục phổ thông”. http://giaoduc.net.vn/Giao-duc-24h/Giao-su-Nguyen-Minh-Thuyet-Da-xac-dinh-duoc-triet-ly-giao-duc-pho-thong-post173926.gd
9. “Việc lên tiếng môn Lịch sử bị “khai tử”
là phản ứng quá vội vàng”! http://dantri.com.vn/giao-duc-khuyen-hoc/viec-len-tieng-mon-lich-su-bi-khai-tu-la-phan-ung-qua-voi-vang-20151116231305383.htm
10. “Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ: Mục tiêu của
giáo dục không phải là bằng cấp”. http://vnexpress.net/tin-tuc/giao-duc/bo-truong-phung-xuan-nha-muc-tieu-cua-giao-duc-khong-phai-la-bang-cap-3384392.html
11. “Nhà giáo Phạm Toàn: Tôi thấy bóng dáng
của Chương trình 2000 đang hiển hiện”. http://giaoduc.net.vn/Giao-duc-24h/Nha-giao-Pham-Toan-Toi-thay-bong-dang-cua-Chuong-trinh-2000-dang-hien-hien-post177083.gd
12. Liên quan tới vận mệnh quốc gia, dân tộc,
hãy nhìn rừng, đừng nom cây. http://giaoduc.net.vn/Goc-nhin/Lien-quan-toi-van-menh-quoc-gia-dan-toc-hay-nhin-rung-dung-nom-cay-post176851.gd
13. “Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết: Sở nào cũng
viết sách giáo khoa thì loạn”.http://giaoduc.net.vn/Giao-duc-24h/Giao-su-Nguyen-Minh-Thuyet-So-nao-cung-viet-sach-giao-khoa-thi-loan-post175780.gd
No comments:
Post a Comment