TS. Phạm
Chí Dũng
Gửi cho BBC từ Sài
Gòn
20
tháng 10 2015
Sau
thông điệp ‘nắm chắc ngọn cờ dân chủ’ đầu 2014 vẫn chưa đi đến đâu của Thủ tướng
Nguyễn Tấn Dũng, lần thứ hai đã xuất hiện khẩu hiệu ‘cải cách’ trên cửa miệng
giới quan chức chóp bu Việt Nam, mà có thể coi là một thông điệp lần hai.
Ngay
sau khi Hiệp định TPP kết thúc đàm phán vào ngày 5/10/2015, một số trong giới
chuyên gia ‘phản biện trung thành’ ở Việt Nam một lần nữa nhắc lại cụm từ ‘cải
cách thể chế’.
Bà
Phạm Chi Lan - một trong những thành viên thân cận trong ban nghiên cứu chính
phủ, phát biểu ‘cải cách thể chế là ưu tiên số một’. Tuy nhiên cũng như tất cả
những lần trước khi đề cập về khái niệm này, bà Lan không giải thích ‘cải cách
thể chế’ là gì.
Nhiều
năm trước, ‘thể chế’ là từ bị xem lại nhạy cảm chính trị trong xã hội Việt Nam.
Với nguồn gốc từ triết luận phương Tây, từ ngữ này không được đồng nhất với từ
‘chế độ’, và càng chẳng có gì tương xứng với ‘chế độ xã hội chủ nghĩa’ mà giới
cầm quyền Việt Nam nhất tuân quan niệm.
Tuy
nhiên xu hướng hội nhập ‘Việt Nam muốn làm bạn với tất cả các nước’, sự tung
hoành gần hai chục năm của Internet ở quốc gia này và gần nhất là nghị trình
TPP đã khiến những tư tưởng bảo thủ bản ngã trở nên dễ bảo hơn.
Không
chỉ các chuyên gia được cho là gần gũi với chính phủ như bà Phạm Chi Lan, ông
Lê Đăng Doanh, ông Trần Du Lịch…, mà cả những quan chức có phẩm trật khá cao
như Trương Đình Tuyển - nguyên bộ trưởng thương mại, Bùi Quang Vinh - đương kim
Bộ trưởng kế hoạch và đầu tư, Trần Đình Thiên - Viện trưởng viện kinh tế…, cũng
lấp ló từ ‘thể chế’’ trong một năm qua.
‘Cải
cách thể chế’ lại là một yêu cầu bắt buộc của TPP. Không ai có thể bước chân
qua ngưỡng cửa hiệp định này mà không phải tự thay đổi mình.
Sự
thật quá đỗi hiển nhiên là nếu không có quá trình đàm phán TPP và nhu cầu bức
thiết của nhà nước Việt Nam tham gia vào hiệp định này, có lẽ còn rất lâu nữa vấn
đề cải cách thể chế mới được nêu ra.
Nhưng
rốt cuộc ‘cải cách thể chế’ là cải cách kinh tế hay chính trị, hay cả hai? Và
quan trọng nhất là chính thể có muốn cải cách hay không?
Mù
mờ ý thức hệ?
Cho
đến nay vẫn chưa có bất kỳ một giải thích nào từ các cấp có trách nhiệm. Tính
mù mờ về ý thức hệ lại dẫn đến mơ hồ về quan niệm và khái niệm.
Tại
Hội nghị trung ương 12 của đảng Cộng sản Việt Nam vào đầu tháng 10/2015, một
khái niệm mới được trưng ra: ‘Thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa’.
Điều
đáng nói là trong khi cuộc tranh cãi trong đảng về việc như thế nào là ‘nền
kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa’ vẫn chưa có đáp số, thì nay lại sinh ra một
ẩn số hoàn toàn mới.
Khái
niệm hoàn toàn mới, nhưng ‘tư duy’ không hề và chưa hề có ý định rời bỏ cái cũ.
Một phần lớn trong số 108 tập đoàn, tổng công ty kinh tế quốc doanh làm ăn kém
hiệu quả cùng nợ đầm đìa vẫn được giữ nguyên thế ‘chủ đạo’, trong khi giới
doanh nghiệp tư nhân tạo ra chất bổ dưỡng gấp rưỡi doanh nghiệp nhà nước thì vẫn
bị coi là ‘khúc ruột thừa’ và vẫn phải nai lưng đóng thuế.
Trong
khi đó với TPP, cải cách thể chế không chỉ là những vấn đề cải cách cơ chế sở hữu
trí tuệ, nhãn mác, nguồn nguyên liệu nhập khẩu…, mà bao gồm cả khung luật pháp
liên quan đến quyền con người như tự do lập hội, Công đoàn độc lập, tự do
Internet, tự do báo chí, tự do tôn giáo…
Thế
nhưng sự dịch chuyển não trạng và hành động của giới lãnh đạo Việt Nam trước những
yêu cầu của TPP là vô cùng chậm. Nếu thông điệp năm 2014 của Thủ tướng Dũng đề
cập đến mục tiêu xóa độc quyền, thì cho đến nay những tập đoàn siêu độc quyền của
nhà nước như Tập đoàn điện lực Việt Nam, Tập đoàn xăng dầu Việt Nam… vẫn ung
dung thống trị bằng các thủ đoạn tăng giá đè đầu đè cổ người dân.
Vào
cuối năm 2014, trước sức ép của TPP được truyền đạt bởi đoàn đàm phán Việt Nam,
Quốc hội nước này mới chịu chuyển động đôi chút bằng hứa hẹn ‘sẽ ban hành Luật
về hội và Luật biểu tình’.
Song
sang năm 2016, chỉ có mỗi Luật trưng cầu dân ý là được bàn thảo rôm rả hơn cả,
tuy có vẻ còn lâu mới đi đến thống nhất giữa các nhóm quyền lực bên đảng và chính
phủ.
Còn
hai bộ luật về hội và tín ngưỡng tôn giáo đều chỉ được làm cho có, với vô số
rào cản ‘xin - cho’ mà ngay lập tức có thể khiến người dân liên tưởng về thời
kinh tế chỉ huy cách đây chẵn bốn chục năm.
Rào
cản ghê gớm nhất
Thế
nhưng rào cản ghê gớm nhất lại thuộc về quan niệm độc tài chính trị và nỗi lo sợ
bị lật đổ.
Mặc
dù đã phải chấp nhận định chế Công đoàn độc lập để đổi lấy một suất trong TPP,
nhưng quá nhiều ám ảnh được nhắc đi nhắc lại về Công đoàn Đoàn kết ở Ba Lan vào
thập kỷ 80 của thế kỷ trước luôn khiến chính quyền Việt Nam còn lâu mới thành
tâm để cho phép công nhân được tự đứng ra lập công đoàn cơ sở bảo vệ quyền lợi
cho mình.
‘Luật
về hội’ - theo cách đặt tên của Quốc hội Việt Nam - cũng bởi thế đã chẳng được
gọi là ‘Luật lập hội’ theo đúng tinh thần hiến định của nó từ một phần tư thế kỷ
qua, và có thể bị trì hoãn càng lâu càng tốt cùng với những sửa đổi lẽ ra phải
được làm ngay đối với Luật công đoàn.
Thân
phận công nhân đã vậy, còn số phận hàng chục triệu nông dân ở Việt Nam cũng chẳng
thể khá hơn.
Không
có quyền tự định đoạt ngay cả mảnh đất đang sống, người nông dân đành phải cắn
răng chấp nhận bản hiến pháp năm 2013 vẫn giữ nguyên quyền sở hữu đất đai thuộc
về nhà nước.
Chính
nội dung phản ngược trào lưu lịch sử này đã trở thành tác nhân lớn nhất, cùng với
nạn tham nhũng và cường hào ác bá, gây ra vô số công cuộc quan chức và giới đại
gia cướp đất hoặc gần như thế đối với tầng lớp dân đen sa chân vào cảnh khốn
cùng.
Trong
lúc giới quan chức và chuyên gia ‘phản biện trung thành’ hầu như nín lặng trước
thực tiễn sống sượng ấy, những tiếng nói bạo phổi hơn nhiều đã vang lên từ giới
đấu tranh dân chủ và những nhà hoạt động xã hội dân sự:
Không
thể có cải cách kinh tế nếu không cải cách chính trị; không thể có dân chủ nếu
cứ khư khư ôm chặt thế độc trị của đảng.
Bắt
đầu nhúc nhích
Nói
mãi rồi cũng phải chuyển. Nhưng chỉ mới chuyển đôi chút.
Vài
hứa hẹn lại được khêu gợi từ phía Quốc hội.
Chính
phủ chưa nhúc nhích gì nhưng lại thông qua vài chuyên gia để bắn tín hiệu tới
thiên hạ là sẽ ‘cải cách’.
Gần
đây, vài diễn đàn và hội thảo của giới doanh nghiệp (chưa phải giới trí thức)
đã bắt đầu đề cập đến ‘cải cách thể chế’.
Tuy
nhiên tương tự nỗi sợ hằn sâu quá nhiều năm trong chế độ, không phải ai cũng
dám đào sâu đến gốc rằng muốn cải cách thể chế kinh tế thì cần phải bắt đầu bằng
cải cách thể chế chính trị.
Thế
nhưng bên ngoài hành lang cuộc họp, đã có quan chức còn dám thổ lộ rằng nếu
không sớm cải cách thể chế chính trị, cơ hội để nhà nước và các doanh nghiệp Việt
Nam hưởng lợi từ TPP sẽ hầu như không đáng kể.
Và
rồi tương lai nào sẽ bảo đảm an toàn cho số phận tài sản và cả sinh mạng của những
quan chức hoặc đã chán ngấy chế độ chính trị này, hoặc đang phát sốt lên vì cái
áo độc tài quá chật, nếu đảng không tự đổi khác?
-------------------------------
Bài
viết thể hiện văn phong và phản ánh quan điểm riêng của tác giả, một nhà báo độc
lập và nhà vận động cho xã hội dân sự đang sinh sống ở Sài Gòn.
No comments:
Post a Comment