Ông Trump thổi bay trật
tự thế giới, Châu Âu khổ sở tìm lối thoát
Allan Little
BBC
News
27
tháng 3 năm 2025
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/ckgdkwy97vxo
Đây
là cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất đối với an ninh phương Tây kể từ khi Thế
chiến II kết thúc, và sẽ còn kéo dài. Như một chuyên gia nhận định, "Chủ
nghĩa Trump sẽ sống sót sau nhiệm kỳ tổng thống của ông ấy." Vậy những quốc
gia nào đủ khả năng đứng lên lãnh đạo khi Mỹ rút lui?
Vào
lúc 9 giờ sáng một ngày tháng Hai năm 1947, Đại sứ Anh tại Washington DC, Lord
Inverchapel, bước vào Bộ Ngoại giao Mỹ để trao cho Ngoại trưởng George Marshall
hai thông điệp ngoại giao được in trên giấy xanh để nhấn mạnh tầm quan trọng: một
về Hy Lạp, một về Thổ Nhĩ Kỳ.
Kiệt
quệ, khánh kiệt và nợ chồng chất nợ với Mỹ, Anh thông báo với Mỹ rằng họ không
thể tiếp tục hỗ trợ lực lượng chính phủ Hy Lạp đang chiến đấu chống lại cuộc nổi
dậy của những người Cộng sản có vũ trang. Anh đã thông báo kế hoạch rút quân khỏi
Palestine và Ấn Độ, đồng thời thu hẹp sự hiện diện của họ ở Ai Cập.
Mỹ
lập tức nhận thấy nguy cơ thực sự Hy Lạp sẽ rơi vào tay phe cộng sản, và do đó,
chịu sự kiểm soát của Liên Xô.
Và
nếu Hy Lạp thất thủ, Mỹ lo ngại Thổ Nhĩ Kỳ có thể là mục tiêu tiếp theo, trao
cho Moscow quyền kiểm soát vùng Địa Trung Hải phía Đông, kể cả kênh đào Suez, một
tuyến đường thương mại toàn cầu quan trọng.
Gần
như chỉ trong một đêm, Mỹ đã lấp đầy khoảng trống mà Anh để lại.
Tổng
thống Truman nói Mỹ phải hỗ trợ các quốc gia tự do
"Đây
phải là chính sách của Mỹ," tổng thống của Mỹ khi đó Harry Truman tuyên bố.
"Để hỗ trợ những dân tộc tự do đang chống lại nỗ lực khuất phục từ các thiểu
số vũ trang hoặc từ áp lực bên ngoài."
Đó
là sự khởi đầu của Học thuyết Truman. Cốt lõi của học thuyết này là ý tưởng việc
giúp bảo vệ nền dân chủ ở nước ngoài là điều sống còn đối với lợi ích quốc gia
Mỹ.
Tiếp
theo đó là hai sáng kiến lớn của Mỹ: Kế hoạch Marshall, một gói viện trợ khổng
lồ để tái thiết các nền kinh tế châu Âu bị tàn phá, và việc thành lập NATO vào
năm 1949, được thiết kế để bảo vệ các nền dân chủ khỏi Liên Xô - quốc gia lúc bấy
giờ đã mở rộng quyền kiểm soát sang phần phía đông của châu Âu.
Dễ
nhận thấy đó là thời điểm vai trò lãnh đạo thế giới phương Tây chuyển giao từ
Anh sang Mỹ. Chính xác hơn, đấy là thời khắc để thấy rõ rằng vai trò này thực
ra đã chuyển giao từ trước.
Mỹ,
một quốc gia vốn theo chủ nghĩa biệt lập nhờ sự che chở an toàn từ hai đại
dương bao la, đã nổi lên sau Thế chiến II trở thành lãnh đạo của thế giới tự
do. Khi mở rộng sức mạnh trên toàn cầu, Mỹ đã dành nhiều thập kỷ sau chiến
tranh để định hình lại phần lớn thế giới theo hình mẫu của mình.
Thế
hệ bùng nổ dân số (baby boomer) lớn lên trong một thế giới mà hình thức, âm
thanh và hành vi giống Mỹ hơn bao giờ hết. Và Mỹ đã trở thành bá chủ văn hóa,
kinh tế và quân sự của thế giới phương Tây.
Tuy
nhiên, những giả định cơ bản mà Mỹ vốn dựa vào để xây dựng các tham vọng địa
chiến lược của mình giờ đây dường như đang trên đà thay đổi.
Donald
Trump là tổng thống Mỹ đầu tiên kể từ Thế chiến II thách thức vai trò toàn cầu
của chính nước này
Donald
Trump là vị tổng thống Mỹ đầu tiên kể từ Thế chiến II dám đặt dấu hỏi cho vai
trò mà nước Mỹ đã tự định hình từ hàng chục năm trước. Ông làm điều này một
cách quyết liệt, khiến nhiều người cảm thấy trật tự thế giới cũ đã tan vỡ trong
khi trật tự mới vẫn chưa xuất hiện.
Câu
hỏi quan trọng là quốc gia nào sẽ đứng lên nắm lấy cơ hội? Và trong bối cảnh an
ninh châu Âu đang căng thẳng hơn bao giờ hết, liệu giới lãnh đạo của lục địa
già, những người đang loay hoay tìm lối thoát, có khả năng đưa ra phản ứng phù
hợp?
Thách
thức di sản Truman
Sự
phản đối của Tổng thống Trump đối với trật tự quốc tế sau năm 1945 đã có từ nhiều
thập kỷ trước. Gần 40 năm trước, ông đã đăng quảng cáo toàn trang trên ba tờ
báo Mỹ để chỉ trích cam kết của quốc gia này đối với việc bảo vệ các nền dân chủ
trên thế giới.
"Trong
nhiều thập kỷ, Nhật Bản và các quốc gia khác đã lợi dụng Mỹ," ông viết vào
năm 1987.
"Tại
sao những quốc gia này không trả tiền cho Mỹ về mạng người và hàng tỷ đô la mà
chúng ta đang mất để bảo vệ lợi ích của họ?
Thế
giới đang cười nhạo các chính trị gia Mỹ khi chúng ta bảo vệ những con tàu
không thuộc sở hữu của mình, chở dầu chúng ta không cần, đến các đồng minh
không chịu giúp đỡ."
Đây
là quan điểm mà ông đã nhắc lại kể từ khi bắt đầu nhiệm kỳ tổng thống thứ hai.
Và
sự tức giận của một số người trong chính quyền của ông đối với những gì họ coi
là sự phụ thuộc của châu Âu vào Mỹ dường như đã được thể hiện trong các tin nhắn bị rò rỉ về các cuộc không
kích vào Houthi ở Yemen.
Trong
đoạn chat bị lộ, tài khoản có tên Phó Tổng thống JD Vance viết rằng các nước
châu Âu có thể hưởng lợi từ các cuộc tấn công. Tài khoản này viết: "Tôi
ghét việc lại phải giải cứu châu Âu."
Một
tài khoản khác, được xác định là Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth, trả lời ba
phút sau: "Phó Tổng thống: Tôi hoàn toàn hiểu sự ghê tởm của ông đối với
việc châu Âu ăn bám miễn phí. Thật THẢM HẠI."
Trong
đoạn chat bị lộ, tài khoản có tên JD Vance viết: "Tôi ghét việc lại phải
giải cứu châu Âu."
Quan
điểm của ông Trump dường như vượt xa cả việc chỉ trích những người mà ông cho
là đang lợi dụng sự hào phóng của Mỹ.
Ngay
đầu nhiệm kỳ tổng thống thứ hai, ông có vẻ như đã tỏ ra thân thiện với Tổng thống
Nga Vladimir Putin, nói với Nga rằng Ukraine sẽ không được gia nhập NATO và
không nên mong đợi lấy lại lãnh thổ đã mất vào tay Nga.
Nhiều
người coi đây là việc trao đi hai con bài mặc cả quan trọng trước khi các cuộc
đàm phán bắt đầu. Ông dường như không yêu cầu Nga bất cứ điều gì đáp lại.
Mặt
khác, một số người ủng hộ Trump lại nhìn thấy ở Tổng thống Putin hình ảnh một
nhà lãnh đạo mạnh mẽ, thể hiện nhiều giá trị bảo thủ mà họ đồng tình.
Đối
với một số người, ông Putin là đồng minh trong "cuộc chiến chống lại sự tỉnh
thức" (woke).
Ông
Trump nói với Nga rằng Ukraine sẽ không được gia nhập NATO và không nên mong đợi
lấy lại lãnh thổ đã mất
Chính
sách đối ngoại của Hoa Kỳ hiện nay, ít nhất một phần, bị chi phối do cuộc chiến
văn hóa trong nước. An ninh châu Âu đã vướng vào cuộc đối đầu giữa hai tầm nhìn
phân cực và đối chọi lẫn nhau về những giá trị mà Mỹ đại diện.
Một
số người cho rằng sự chia rẽ này sâu sắc hơn những quan điểm riêng của Trump,
và châu Âu không thể chỉ ngồi yên chờ đợi nhiệm kỳ của ông kết thúc.
"Mỹ
ngày càng xa rời các giá trị châu Âu," Ed Arnold, nhà nghiên cứu cấp cao tại
Viện Nghiên cứu Liên hiệp Hoàng gia (RUSI) ở London, nhận định.
"Điều
đó khó chấp nhận [đối với người châu Âu] bởi vì nó cho thấy đây là vấn đề mang
tính cấu trúc, văn hóa và có khả năng kéo dài."
"Tôi
cho rằng những gì nước Mỹ đang đi theo hiện nay sẽ còn tiếp tục sau khi ông
Trump rời nhiệm sở. Tồi nghĩ chủ nghĩa Trump còn kéo dài hơn nhiệm kỳ tổng thống
của ông ấy."
Điều
5 của NATO 'đang hấp hối'
Nhà
Trắng dưới thời ông Trump tuyên bố sẽ không còn là bên bảo đảm an ninh chính
cho châu Âu nữa và các quốc gia châu Âu nên tự chịu trách nhiệm về quốc phòng của
mình và tự chi trả cho việc đó.
"Nếu
[các nước NATO] không trả tiền, tôi sẽ không bảo vệ họ. Không, tôi sẽ không bảo
vệ họ," vị tổng thống đã nói như vậy vào tháng 3/2025.
Trong
gần 80 năm, nền tảng an ninh châu Âu được đặt trong Điều 5 của Hiệp ước Bắc Đại
Tây Dương, quy định bất kỳ cuộc tấn công vào một quốc gia thành viên của liên
minh đều là một cuộc tấn công vào tất cả.
Tháng
trước, tại Phố Downing, ngay trước chuyến thăm Nhà Trắng, Thủ tướng Anh Keir
Starmer đã nói với tôi trong một cuộc phỏng vấn rằng ông tin tưởng Mỹ vẫn là
thành viên chủ chốt của NATO và cá nhân ông Trump vẫn cam kết với Điều 5.
Những
người khác thì không lạc quan đến thế.
Tổng
thống Trump đã tuyên bố đầu tháng này rằng ông sẽ không bảo vệ các nước NATO nếu
họ không thực hiện được các cam kết tài chính
Ben
Wallace, cựu Bộ trưởng Quốc phòng trong chính phủ Bảo thủ trước đây, nói với
tôi trước đó trong tháng này:
"Tôi
nghĩ Điều 5 đang hấp hối.
Nếu
châu Âu, bao gồm cả Vương quốc Anh, không hành động quyết liệt, đầu tư mạnh vào
quốc phòng và coi trọng vấn đề này, thì có khả năng NATO như chúng ta biết sẽ
chấm dứt, cả Điều 5 cũng vậy.
Hiện
tại, tôi sẽ không dám chắc rằng Điều 5 sẽ được kích hoạt trong trường hợp Nga tấn
công... Chắc chắn tôi sẽ không coi việc Mỹ đến giải cứu là điều hiển nhiên nữa."
Theo
khảo sát của công ty Institut Elabe của Pháp, gần ba phần tư người Pháp hiện
nay cho rằng Mỹ không phải là đồng minh của Pháp. Phần lớn người Anh và phần lớn người Đan Mạch, cả hai quốc gia vốn
có truyền thống thân Mỹ, hiện cũng có cái nhìn không mấy thiện cảm về quốc gia
này.
"Thiệt
hại mà Trump gây ra cho NATO có lẽ là không thể khắc phục được," Robert
Kagan, một nhà bình luận bảo thủ, tác giả và nghiên cứu viên cấp cao tại Viện
Brookings ở Washington DC, người đã chỉ trích ông Trump từ lâu, nhận định.
"Liên
minh này dựa vào sự đảm bảo của Mỹ, nhưng sự đảm bảo đó giờ đây, ít nhất mà
nói, không còn đáng tin cậy nữa."
Tuy
nhiên, ông Trump không phải là tổng thống Mỹ đầu tiên yêu cầu châu Âu sắp xếp lại
chi tiêu quốc phòng. Năm 2016, ông Barack Obama đã thúc giục các đồng minh NATO
tăng chi tiêu, nói rằng: "Châu Âu đôi khi tự mãn về quốc phòng của chính
mình."
Liệu
'sự phân mảnh của phương Tây' đã bắt đầu?
Tất
cả những điều này đều là tin tốt cho Tổng thống Nga Putin.
"Toàn
bộ hệ thống an ninh châu Âu-Đại Tây Dương đang sụp đổ trước mắt chúng ta,"
ông nói vào năm ngoái.
"Châu
Âu đang bị gạt ra ngoài lề trong sự phát triển kinh tế toàn cầu, bị đẩy vào hỗn
loạn do những thách thức như di cư và đang mất đi vai trò quốc tế cũng như bản
sắc văn hóa."
Đầu
tháng Ba, ba ngày sau cuộc gặp gỡ thảm họa của Tổng thống Ukraine Volodymyr
Zelensky với người đồng cấp Donald Trump và Phó Tổng thống Vance tại Nhà Trắng,
một người phát ngôn từ Điện Kremlin tuyên bố "sự phân mảnh của phương Tây
đã bắt đầu".
Điện
Kremlin tuyên bố "sự phân mảnh của phương Tây đã bắt đầu" sau khi
tranh cãi nảy lửa ở Phòng Bầu dục
"Hãy
nhìn vào các mục tiêu của Nga ở châu Âu," Armida van Rij, người đứng đầu
chương trình châu Âu tại tổ chức nghiên cứu Chatham House, nói. "Mục tiêu
của họ là gây bất ổn cho châu Âu. Là làm suy yếu NATO và khiến Mỹ rút quân khỏi
đây.
Và
hiện tại, có thể thấy các mục tiêu đó lần lượt 'đạt được, đạt được và gần đạt
được'. Bởi vì họ đang gây bất ổn cho châu Âu. Họ đang làm suy yếu NATO. Họ chưa
đạt được việc khiến Mỹ rút quân khỏi châu Âu, nhưng trong vài tháng nữa, ai mà
biết mọi chuyện sẽ như thế nào?"
'Chúng
ta đã quên những bài học lịch sử'
Một
trong những thách thức lớn mà đặc biệt châu Âu phải đối mặt từ thời điểm này trở
đi là câu hỏi làm thế nào để tự trang bị vũ khí một cách đầy đủ. 80 năm dựa vào
sức mạnh của Mỹ đã khiến nhiều nền dân chủ châu Âu trở nên dễ bị tổn thương.
Chẳng
hạn, Anh đã cắt giảm chi tiêu quân sự gần 70% kể từ đỉnh điểm của Chiến tranh Lạnh.
(Vào cuối Chiến tranh Lạnh, đầu những năm 1990, châu Âu cho phép họ hưởng lợi tức
hòa bình và bắt đầu một quá trình kéo dài hàng thập kỷ để giảm chi tiêu quốc
phòng.)
"Chúng
ta đã có một ngân sách lớn [trong Chiến tranh Lạnh] và chúng ta đã thu lợi tức
hòa bình," ông Wallace nói. "Có thể cho rằng như vậy là hợp lý trong
thời điểm đó."
Nhưng
vấn đề là sau lợi tức hòa bình, chúng ta lại tiếp tục cắt giảm một cách quá đà,
giống như việc bòn rút doanh nghiệp vậy - nghĩa là cứ nhắm vào bộ phận quốc
phòng để lấy tiền. Và chính vì vậy mà chúng ta đã hoàn toàn quên đi những bài học
từ quá khứ."
Tháng
trước, Thủ tướng Starmer đã nói với quốc hội rằng Anh sẽ tăng chi tiêu quốc
phòng từ 2,3% GDP lên 2,5% vào năm 2027. Nhưng liệu điều đó có đủ?
"Chỉ
đủ để đứng yên thôi," ông Wallace lập luận. "Sẽ không đủ để khắc phục
những thứ chúng ta cần để trở nên dễ triển khai hơn cũng như để lấp đầy những
khoảng trống nếu Mỹ rút lui."
Vẫn
có sự không chắc chắn về việc liệu Mỹ dưới thời ông Trump vẫn có thể đáng tin
trong việc bảo vệ các đồng minh NATO hay không
Sau
đó là vấn đề rộng hơn về tuyển quân. "Phương Tây đang rơi tự do trong việc
tuyển quân, không chỉ riêng Anh," ông Wallace nhận định. "Hiện tại,
giới trẻ không còn mặn mà với chuyện nhập ngũ. Và đó là một vấn đề lớn."
Tuy
nhiên, Thủ tướng Đức tương
lai, Friedrich Merz, đã nói rằng châu Âu phải tự chủ hơn, không phụ thuộc
vào Mỹ. Và việc châu Âu hóa NATO sẽ đòi hỏi việc xây dựng một tổ hợp công nghiệp-quân
sự bản địa của châu Âu, có khả năng cung cấp những năng lực mà hiện tại chỉ có
Mỹ sở hữu.
Những
người khác cũng đồng tình rằng châu Âu cần tự lực quân sự hơn - nhưng một số lo
ngại rằng không phải tất cả các nước châu Âu đều ủng hộ điều này.
Ông
Ian Bond từ Trung tâm Cải cách châu Âu giải thích:
"Các
nước Đông Âu hiện tại đã nhận thức rõ ràng về sự cần thiết phải tăng cường quốc
phòng, không cần phải nhắc nhở họ nữa. Tuy nhiên, càng đi về phía tây của châu
Âu, sự đồng thuận về vấn đề này càng giảm dần, và đến các nước như Tây Ban Nha
và Ý thì trở nên khó khăn hơn."
Ông
Ed Arnold đồng tình:
"Hiện
nay ở châu Âu, việc có cần tăng cường tự chủ quốc phòng hay không đã không còn
là vấn đề tranh cãi nữa. Thay vào đó, mọi người đang bàn luận về cách thức và tốc
độ thực hiện việc này. Điều quan trọng là chúng ta cần hành động ngay."
Chắp
vá một trật tự thế giới mới
Hiện
tại chỉ có Mỹ cung cấp một danh sách rút gọn "những thứ vô cùng quan trọng",
theo nhà sử học Timothy Garton Ash.
"Đó
là những năng lực hỗ trợ chiến lược. Các vệ tinh, tình báo, hệ thống phòng
không Patriot – loại duy nhất có thể bắn hạ tên lửa đạn đạo của Nga. Và trong
vòng 3 đến 5 năm tới, chúng ta [các quốc gia khác ngoài Mỹ] nên hướng tới việc
có phiên bản tương tự cho riêng mình.
Và
trong quá trình chuyển đổi này, từ một NATO do Mỹ dẫn đầu, [ý tưởng là] bạn sẽ
có một NATO được châu Âu hóa đến mức các lực lượng này cùng với lực lượng quốc
gia và năng lực của EU, có khả năng bảo vệ châu Âu – ngay cả khi một tổng thống
Mỹ nói 'chúng tôi đứng ngoài'."
Câu
hỏi đặt ra là làm thế nào để đạt được điều này.
Bà
van Rij nhấn mạnh rằng theo quan điểm của bà, châu Âu thực sự cần xây dựng một
nền tảng công nghiệp quốc phòng do chính châu Âu sở hữu. Bà dự báo sẽ có những
khó khăn.
"Điều
thực sự khó khăn là những chia rẽ trong nội bộ châu Âu về cách thực hiện điều
này và liệu có thực sự nên làm hay không.
Armida
van Rij, người đứng đầu chương trình châu Âu tại Chatham House, cho rằng châu
Âu phải xây dựng ngành công nghiệp quốc phòng của riêng mình, đồng thời cảnh
báo về những thách thức đáng kể sắp tới
Ủy
ban châu Âu và các chuyên gia đã cố gắng tìm ra cách thức hoạt động của hệ thống
phòng thủ này trong nhiều thập kỷ. "Theo truyền thống, điều này rất khó
khăn do các lợi ích quốc gia cố hữu... Vì vậy, đây sẽ không phải là một việc dễ
dàng."
Trong
khi đó, ông Trump dường như đã sẵn sàng lật sang trang mới, bỏ qua trật tự quốc
tế dựa trên luật lệ hậu Chiến tranh Lạnh, nơi các quốc gia có chủ quyền được tự
do lựa chọn vận mệnh và liên minh của mình.
Điều
mà ông có vẻ như đồng tình với người đồng cấp Vladimir Putin là mong muốn một
thế giới nơi các cường quốc, không bị ràng buộc bởi luật pháp quốc tế đã thỏa
thuận, được tự do áp đặt ý chí của mình lên các quốc gia nhỏ hơn, yếu hơn, giống
như Nga đã từng làm trong cả Đế quốc Nga Sa hoàng và Liên Xô.
Điều
đó có nghĩa là quay trở lại hệ thống "vùng ảnh hưởng" đã tồn tại
trong bốn mươi năm sau Thế chiến II.
Chúng
ta không biết chính xác ông Donald Trump sẽ làm gì nếu một quốc gia NATO bị tấn
công. Nhưng vấn đề là sự đảm bảo giúp đỡ từ Mỹ không còn có thể được coi là điều
hiển nhiên nữa.
Nghĩa
là châu Âu phải phản ứng.
Thách
thức của họ dường như là phải duy trì sự đoàn kết, thực hiện đúng cam kết về việc
tài trợ cho quốc phòng của chính mình và tránh bị lôi kéo vào "vùng ảnh hưởng"
của bất kỳ cường quốc nào.
--------------
Tin
liên quan
·
Mạng lưới Trung Quốc
dụ dỗ nhân viên chính phủ Mỹ bị sa thải
26
tháng 3 năm 2025
·
Các nước Baltic đang
chống Putin: Nước đi tiếp theo của Nga là gì?
22
tháng 3 năm 2025
·
Đan Mạch mất 52 binh
sĩ khi sát cánh chiến đấu cùng Mỹ, giờ họ cảm thấy bị Trump đe dọa
8
tháng 3 năm 2025
No comments:
Post a Comment