Kiểm
soát kênh đào Panama : Trắc nghiệm đầu tiên của Trung Quốc trong cuộc đọ sức
với Mỹ
Thanh Hà - RFI
Đăng
ngày: 25/03/2025 - 14:56
Trong
cuộc đọ sức Mỹ -Trung ở Kênh đào Panama, bàn thắng tạm thời nghiêng về
Washington : tập đoàn Hồng Kông CK Hutchison chuyển nhượng lại cho một quỹ
đầu tư của Mỹ hai cảng ở hai đầu con kênh mà chính quyền Trump đòi « thâu
tóm trở lại ». Bắc Kinh trong thế lưỡng nan : Chận thương vụ giữa một
công ty tư nhân của Hồng Kông với một đối tác quốc tế là một nước cờ mạo hiểm.
HÌNH
:
Một
tàu tuần duyên của Mỹ neo đậu dọc trên kênh đào Panama, ngày 14/03/2025. AP -
Matias Delacroix
Hôm
04/03/2025, vài giờ trước khi tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đọc diễn văn trước
Quốc Hội lưỡng viện, quỹ đầu tư BlackRock thông báo đạt thỏa thuận với tập đoàn
đa quốc gia của Hồng Kông, CK Hutchison, « mua lại quyền khai
thác » 2 trong số 5 cảng dọc Kênh đào Panama : Balboa
và Cristobal. Đây chỉ là 2 trong số hơn 40 hải cảng CK Hutchison đang khai thác
tại 23 quốc gia trên thế giới. Trị giá hợp đồng 23 tỷ đô la.
Trump
đẩy Trung Quốc ra khỏi Panama
Trên
mạng xã hội Ủy Ban đối Ngoại Hạ Viện Hoa Kỳ phấn khởi khẳng định là « Trung
Quốc bị đẩy ra khỏi Panama. Mỹ đang trên đà chiến thắng ». Dân biểu
bang Florida, chủ tịch ủy ban này ông Brian Mast không bỏ lỡ cơ hội ca ngợi « công
lao » và sự « sáng suốt » của tổng thống Donald Trump
khi biết rằng, chủ nhân Nhà Trắng luôn khẳng định Kênh đào Panama « thuộc
về nước Mỹ » và đã từng yêu cầu bộ Quốc Phòng xem xét các khả năng
quân sự để bảo đảm quyền của Hoa Kỳ được sử dụng con kênh này vào lúc mà Trung
Quốc « kiểm soát » 5 cảng dọc theo con kênh.
Thắng
lợi của Washington còn lớn hơn nữa do hai cảng Balboa và Cristobal ở hai đầu
con kênh, ở Thái Bình Dương và Đại Tây Dương.
Trả
lời đài RFI Pháp ngữ giáo sư đại học giảng dậy môn Khoa Học Chính Trị, Kevin
Parthenay trước hết giải thích vì sao việc một quỹ đầu tư của Hoa Kỳ giành lại
quyền khai thác một số cơ sở ở Panama từ tay một tập đoàn Hồng Kông được coi là
thắng lợi lớn của Mỹ :
« Kênh
đào Panama đã từng và sẽ luôn là một điểm chiến lược đối với quyền lợi của Mỹ
và cũng như là đối với phía Trung Quốc nhất là khi hai siêu cường trên thế giới
này bắt đầu lao vào một cuộc đối đầu. Qua hai quyết định gần đây chúng ta thấy
Panama đã loan báo không tiếp tục tham gia dự án Con Đường Tơ Lụa với Trung Quốc,
mà sự hợp tác này đã chính thức được khởi động từ 2017. Bên cạnh đó, tư pháp
Panama đòi xem xét lại các điều khoản đã nhượng quyền khai thác hai cảng Balboa
và Cristobal ở hai cửa ra vào con kênh cho tập đoàn Hồng Kông CK Hutchison. Đó
là những tín hiệu mạnh để xác định vai trò trung tâm và ảnh hưởng của Mỹ đối với
Panama »
Dựa
trên cơ sở nào Mỹ đòi « chiếm lại » kênh đào Panama ?
Giáo
sư Frédéric Lasserre Đại học Laval, Québec, Canada, chuyên nghiên cứu về
khu vực Ấn Độ -Thái Bình Dương nhắc lại lập trường của tổng thống Trump đòi
« lấy lại » con kênh mà Hoa Kỳ đã xây dựng cho Panama :
« Donald
Trump tố cáo các giới chức Panama bắt chẹt tàu thuyền của Mỹ, bắt họ trả phí đắt
hơn so với tàu chở hàng của những quốc gia khác khi đi qua kênh đào Panama.
Không một dữ liệu nào minh chứng cho điều đó và nếu quả thực tàu thuyền của Mỹ
bị đối xử bất công, chắc chắn là các tập đoàn vận tải đường biển của Mỹ đã
không để yên. Ngoài ra, cần chú ý là tập đoàn Hồng Kông, CK Hutchison khai
thác : khai thác chứ không sở hữu, hai trong số năm cảng
dọc theo con kênh Panama. Không có bất kỳ lý do nào để Hutchison phân biệt đối
xử với tàu thuyền của Mỹ và nếu có đi chăng nữa thì liệu rằng tập đoàn này có
được chỉ thị từ Bắc Kinh hay không ? Hiện không có bằng chứng nào cho phép
xác định tàu bè của những quốc gia khác ngoài Trung Quốc bị đối xử tệ. Và
tôi muốn nhấn mạnh rằng tập đoàn của Hồng Kông, CK Hutchison chỉ khai thác có 2
trong số 5 cảng trên con Kênh đào Panama ».
Tập
đoàn Hồng Kông ngừng khai thác các hải cảng ?
Trên
thực tế thỏa thuận giữa tập đoàn khai thác hải cảng và bảo đảm các dịch vụ của
Hồng Kông với một « tổ hợp đầu tư do quỹ BlackRock đứng đầu »
không chỉ thu hẹp ở phạm vi Panama. Theo các báo tài chính của Mỹ và Á châu, tập
đoàn trong tay nhà tỷ phú Hồng Kông Lý Gia Thành chuyển nhượng tổng cộng 43
trong số hơn 50 hải cảng đang quản lý trên toàn thế giới. Trong số này có 10 hải
cảng thuộc về Hồng Kông và Hoa Lục. Cristobal và Balboa chỉ là hai trong số 43
địa điểm liên quan. Nhưng con kênh này đang trở thành một tâm điểm trong cuộc đối
đầu giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, hai siêu cường trên thế giới, chuyên gia
Virginie Saliou Học Viện Quân Sự Pháp IRSEM giải thích về tầm cỡ chiến lược của
công trình :
« Mỹ
là quốc gia sử dụng nhiều nhất Kênh đào Panama để vận chuyển hàng từ bờ đông
sang châu Á, để đưa hàng từ bờ tây của nước Mỹ sang châu Âu, để bảo đảm các luồng
cung ứng giữa hai bờ đông và tây của bản thân nước Mỹ. Cứ trên 100 chuyến tàu
chở hàng của Mỹ thì có 40 chiếc phải đi qua Kênh Panama và trung bình có từ 60
đến 70 % giao thương hàng hải sử dụng con kênh này là những chuyến tàu khởi
hành hoặc cập bến các hải cảng của Hoa Kỳ. Chỉ có 13 % tàu thuyền đi qua đây
liên quan đến các hoạt động của Trung Quốc. Không chỉ có các tàu chở hàng của Mỹ
sử dụng kênh Panama. Con kênh này còn là nơi mà tàu chiến của Hoa Kỳ cũng phải
đi qua. Theo các số liệu gần đây trung bình hàng năm 40 trong số 291 tàu quân sự
của Mỹ phải đi qua ngả này ».
Con
Đường Tơ Lụa, cái gai giữa Panama và Mỹ
Cũng
bà Saliou nhấn mậnh Kênh đào Panama thuộc quyền sở hữu của Panama, một quốc gia
ở Trung Mỹ chưa đầy 5 triệu dân, không có quân đội và sử dụng đồng đô la Mỹ.
Công trình này do cơ quan ACP gồm 13 thành viên quản lý và Hiến Pháp Panama ghi
rõ con kênh này « thuộc quyền sở hữu không thể tách rời » của
Panama. Năm 1997 vào tập đoàn Hồng Kông CK Hutchison ký hợp đồng với cơ quan
ACP của Panama để được quyền « khai thác », đầu tư và bảo đảm
các dịch vụ tại 5 cảng dọc theo con kênh. Đúng 20 năm sau, Panama chính thức
tham gia dự án Con Đường Tơ Lụa với Trung Quốc từ đó căng thẳnh giữa Hoa Kỳ và
Panama gia tăng. Virginie Saliou :
« Từ
khi Panama tham gia dự án Con Đường Tơ Lụa với Trung Quốc, đã có khoảng 30 dự
án hợp tác và đầu tư ra đời nhưng chỉ một số ít được thực hiện đến nơi đến chốn,
và kết quả không nhiều. Do vậy việc chính quyền Panama rầm rộ loan báo chia tay
với dự án của Bắc Kinh trước hết là một tín hiệu nhắm gửi đến Nhà Trắng để làm
vừa lòng tổng thống Trump. Một điểm đáng chú ý khác là năm 2001 tức là chỉ ít
ít lâu sau khi tập tập đoàn của Hồng Kông được quyền khai thác Balboa và
Cristobal thì chính phủ Mỹ đã ra một thông cáo xác nhận rằng sự hiện diện của
Hutchison không là một mối đe dọa. 25 năm sau, tình hình đã có nhiều thay đổi
vào lúc mà Washington và Bắc Kinh lao vào một cuộc đối đầu. Mỹ lo ngại Trung Quốc
lợi dụng vị trí này để dọ thám Mỹ về mặt kinh tế và quân sự. Kênh đào Panama có
thể là một địa điểm để quan sát các hoạt động của đối phương rất lợi hại ».
Sự
im lặng đáng ngờ của Bắc Kinh
Nhìn
đến phản ứng của Trung Quốc, giới quan sát hơi ngạc nhiên trước sự im lặng của
chính quyền trung ương. Kênh đào Panama là nơi mà 21 % các tàu bè qua lại là
tàu chở hàng của Trung Quốc, là cửa ngõ của ngành xuất nhập khẩu nước này sang
châu Mỹ. Kiểm soát « hai đầu con kênh » này mang tính chiến lược.
Vậy thì tại sao tập đoàn hàng hải Hồng Kông đã chuyển nhượng quyền khai
thác lại cho một « tổ hợp đầu tư của Mỹ » mà không bị Bắc
Kinh chống đối ?
Tuần
báo The Economist của Anh (20/03/2025) giải thích : trước hết về mặt chính
thức Bắc Kinh không có cơ sở pháp lý để can thiệp hay ngăn chận CK Hutchison
« bán lại » quyền khai thác hai cảng Balboa và Cristobal cho bất kỳ một
tập đoàn nào khác.
Nhưng
một cách không chính thức, chính quyền Bắc Kinh hoàn toàn có thể « can thiệp »
dưới nhiều hình thức : hoặc là gây sức ép trực tiếp với gia đình của nhà tỷ
phú Hồng Kông Lý Gia Thành, vì CK Hutchison có nhiều cơ sở tại Hoa Lục. Chính
quyền Trung Ương cũng hoàn toàn có thể sử dụng « luật an ninh quốc
gia » để « chận » hoặc « hủy »
thương vụ giữa tập đoàn Hồng Kông và quỹ đầu tư của Mỹ BlackRock. Một giải pháp
khác, là trong giao kèo giữa CK Hutchison và BlackRock bao gồm nhiều hải cảng
mà họ Lý đang kiểm soát từ ở Hồng Kông đến Pakistan, Sri Lanka … do vậy, Bắc
Kinh có thể trực tiếp gây áp lực với các chính quyền liên quan.
Trung
Quốc tránh một nước cờ mạo hiểm
Nhưng
theo các chuyên gia tuần báo Anh trích dẫn, can thiệp lộ liễu như vậy là thất
sách, bởi thứ nhất đây không là thời điểm thích hợp để Trung Quốc can thiệp trực
tiếp vào hồ sơ Kênh đào Panama vào lúc Bắc Kinh và Washington đang thu xếp để
lãnh đạo Trung Quốc và Hoa Kỳ gặp nhau trong một tương lai không xa. Bắc Kinh
cũng muốn tránh để các giới chức Mỹ « nhòm ngó » kỹ hơn đến
các tập đoàn và doanh nghiệp Trung Quốc vào lúc mà hai trong số này là Hoa Vi
và ByteDance đã trong tầm ngắm của các chính quyền liên tiếp ở Washington.
Vì
quyền lợi của Trung Quốc ở các bến cảng Úc và châu Âu
Lý
do thứ hai là chận một thương vụ giữa một « tập đoàn tư nhân » với một
đối tác quốc tế cũng sẽ làm xấu đi hình ảnh và uy tín của các tập đoàn Trung Quốc
đang vươn ra nước ngoài, từ ở Úc đến châu Âu. Tại châu Âu Trung Quốc đang đầu
tư và quản lý 14 hải cảng lớn như như Hamburg (Đức) Fos và Le Havre (Pháp)
Anvers (Bỉ) Pirée (Hy Lạp) hay Rotterdam (Hà Lan)…
Lý
do thứ ba là xét cho cùng, hợp đồng chuyển nhượng lại quyền khai thác 2 bến cảng
ở hai đầu con kênh Panama cho một « tổ hợp đầu tư » của Mỹ
không đe dọa đến « quyền lợi cốt lõi về an ninh của Trung Quốc ».
Theo thẩm định của chuyên gia Isaac Kardon, thuộc quỹ nghiên cứu Cargegie
Endowment for International Peace, trụ sở tại Washington, hiện tại các tập đoàn
Trung Quốc quản lý hơn 90 hải cảng ở khắp nơi trên thế giới. Năm 2023, các tàu
của Hải Quân Trung Quốc đã dừng lại tại 27 trong số những hải cảng do các tập
đoàn của Trung Quốc quản lý. Nhưng Hải Quân Trung Quốc không dại để lai vãng ở
các khu vực như gần Panama nơi vốn được coi là sân sau của Hoa Kỳ.
Tổn
thất về thương mại và hình ảnh chính trị của ông Tập ?
Dù
vậy việc nhường lại một phần sân chơi cho tổ hợp đầu tư của Mỹ do BlackRock dẫn
đầu bất lợi cho ngành xuất nhập khẩu của Trung Quốc. Vẫn theo Isaac
Kardon phía Hoa Kỳ nhân đà này sẽ áp đặt mạnh hơn luật chơi với các đối
tác -nhất là trong bối cảnh mà chính quyền Trump đang dùng lá bài « thuế
hải quan » để tạo dựng một trật tự quốc tế mới về mậu dịch, về giao
thương hàng hải…
Nếu
như hợp đồng giữa tập đoàn của Hồng Kông và Mỹ này được thực hiện, thì dù muốn
hay không « cổng đưa hàng Trung Quốc và châu Mỹ cũng bị khép chặt lại
hơn một chút ».
Cuối
cùng về phương diện chính trị, rõ ràng là Hoa Kỳ ghi được một bàn thắng trước đối
thủ Trung Quốc và làm « sứt mẻ hình ảnh của một ông Tập Cận Bình đang
muốn phô trương thanh thế của một nhà lãnh đạo đủ sức bảo vệ quyền lợi quốc gia
trên trường quốc tế ».
No comments:
Post a Comment