NHÀ BÁO hay BẦY CỪU

Chuyện vỉa hè: Nhà báo hay bầy cừu?
Friday, March 06, 2009
http://www.nguoi-viet.com/absolutenm/anmviewer.asp?a=91733&z=157
LTS.- Một nhà báo Việt Nam vừa gửi cho nhật báo Người Việt bài viết dưới đây. Chúng tôi chọn giới thiệu trong chuyên mục này để độc giả có thêm thông tin về kiểu quản lý hệ thống truyền thông của chính quyền CSVN. Với cung cách quản lý như vậy, hệ thống truyền thông CSVN tất nhiên phải như mọi người đã biết không khách quan, thiếu chuyên nghiệp, nặng về tuyên truyền cho dù chính quyền CSVN vẫn nói và thậm chí sẽ ban hành một bộ luật về “quyền được thông tin của nhân dân” trong năm nay.
Ái Dân

Hình bên: Việt Nam hiện có khoảng 700 cơ quan truyền thông nhưng không có cơ quan nào hoạt động độc lập. Tất cả phải tuyên truyền đúng định hướng chứ không phải vì “quyền được biết của nhân dân” như lãnh đạo Ðảng và chính quyền CSVN vẫn thề thốt. (Hình: AFP)
http://www.nguoi-viet.com/absolutenm/articlefiles/91733-medium_vn_070309_chuyenviahe.jpg

Sáng Thứ Sáu 6 tháng 3, tại cuộc họp giao ban lãnh đạo các cơ quan báo chí với Sở Thông Tin Truyền Thông Sài Gòn, ông Phan Xuân Biên, trưởng ban tuyên giáo Thành Ủy Sài Gòn, đã nhắc đến các điểm mà theo ông, cần nhắc nhở ngay trong làng báo bằng thái độ khá căng thẳng.
Tuần qua, làng báo Sài Gòn chuyền tay nhau bài phát biểu tại đại hội hội nhà báo Sài Gòn (hôm 26 tháng 2) của ông Nguyễn Vạn Phú, thư ký tòa soạn Thời Báo Kinh Tế Sài Gòn, mà nhiều nhà báo già dặn đánh giá là đáng chú ý. Ông Phú nhấn mạnh đến việc “thiếu chuyên nghiệp từ các phóng viên, báo đài và cả các cơ quan quản lý báo chí”. Nội dung tham luận sau đó được nhiều báo trích đăng cũng như được post nguyên văn trên blog của ông Nguyễn Vạn Phú.

Dường như đó là nguyên nhân chính khiến ông Phan Xuân Biên không được hài lòng.
Ông Phan Xuân Biên nói trước khoảng 40 lãnh đạo các cơ quan báo trung ương và Sài Gòn, rằng: “Bài anh Phú đọc trong đại hội là rất tốt nhưng trích lên báo là vấn đề khác”.
Về đề nghị “để báo chí hoạt động tự do trong khuôn khổ pháp luật” của nhà báo Nguyễn Vạn Phú, ông Phan Xuân Biên nói: “Nói phải tuân theo pháp luật nhưng các ngành nào của Ðảng là định hướng hết đấy chứ có phải pháp luật không đâu”.
Ông Phan Xuân Biên tỏ ra khá bực bội với chỉ trích “thiếu tính chuyên nghiệp của cơ quan quản lý báo chí” (nhà báo Nguyễn Vạn Phú nói cơ quan quản lý báo chí nhiều khi chỉ dựa vào ý kiến cá nhân nào đó để hết cấm đưa tin nọ, lại cấm đưa tin kia mà không giải thích lý do. Năm ngoái, thông tin tồn đọng gạo trong nước do bị cấm xuất khẩu, đã bị cấm đăng vì ông Trương Tấn Sang yêu cầu). Ông Biên đề nghị giới báo chí “chỉ ra lãnh đạo nào thiếu chuyên nghiệp” và phản bác bằng cách cho rằng chính báo chí mới thiếu chuyên nghiệp. Ông Biên nói: “Ðã nói không đăng (mà) báo (còn) yêu cầu giải thích là thiếu chuyên nghiệp. Ðã chuyên nghiệp thì người ta nói thế mình phải hiểu ngay tại sao ‘không đưa’ và ‘Có những cái không giải thích được đâu!’”
Ông Biên cũng khẳng định “Báo chí mang tính định hướng, đào tạo, giáo dục”.
Vậy còn tính phản biện? Không thấy ông Biên nhắc tới. Có lẽ theo Ðảng, báo chí Việt Nam không nên được trang bị chức năng này.

Trong nhiều tháng nay, thông cáo báo chí của Bộ Thông Tin Truyền Thông Việt Nam, từ “tuyên truyền” được nhắc tới với mức độ ngày càng... dày. Cuối mỗi thông cáo báo chí là một loạt các gạch đầu dòng “định hướng” cho báo chí tuyên truyền chủ trương nọ, phong trào kia với chỉ đạo cụ thể là phải ca ngợi hay chê bai. Báo nào được khen đều là do đã tuyên truyền tốt, đúng định hướng.
Với định hướng đó, sau khi nhắc báo chí tuyên truyền một loạt vấn đề, ông Phan Xuân Biên cho biết phải “nhấn mạnh việc tuyên truyền về cuộc ‘vận động học tập và làm theo lời... Bác’ vốn đã được tuyên truyền rầm rộ từ nhiều tháng nay”. Các tờ báo “chính thống” như Nhân Dân, Sài Gòn Giải Phóng, Quân Ðội Nhân Dân, Ðài Tiếng Nói Việt Nam, báo Tuổi Trẻ, website Thành ủy... được yêu cầu phải tăng thời lượng, mức độ tuyên truyền, “ví dụ trước 30 phút thì nay phải thêm 5 phút nữa”, chuyển tuyên truyền vào đầu buổi sáng, phải mở mục cố định và ông Biên khẳng định “sẽ có văn bản nhắc nhở”. Bên cạnh đó, báo chí còn được yêu cầu “tăng cường các cuộc vận động sáng tác ca ngợi... đạo đức Hồ Chí Minh”.
Một vài nhà báo nghe xong chỉ đạo lắc đầu: “Làm báo ngày nay sướng thật, Ðảng tính hết từ việc phải nghĩ gì, nói gì, tới viết gì...”

Trích tham luận của nhà báo Nguyễn Vạn Phú:
Không ít lần cơ quan quản lý báo chí tỏ ra rất thiếu chuyên nghiệp, thể hiện rõ nhất là việc ra lệnh không đăng tin này, bỏ tin kia, không đề cập đến vấn đề này, không bàn vấn đề kia mà không có giải thích thỏa đáng. Ðã có nhiều lần cơ quan quản lý báo chí tỏ ra chậm chạp trong phản ứng trước các vấn đề thời sự. Trong thời đại thông tin ngày nay, sự thiếu chuyên nghiệp đó đã tạo ra một khoảng trống thông tin bị lấp ngay bởi thông tin không chính thống, tạo ra những luồng dư luận ngược chiều không đáng có (...)
(...)Muốn thoát khỏi cái vòng luẩn quẩn này, báo chí phải tự mình nâng tính chuyên nghiệp lên và cơ quan quản lý báo chí phải chuyên nghiệp hiểu theo nghĩa phải để báo chí hoạt động tự do trong khuôn khổ pháp luật đã quy định (...)
(...)Hiện nay phóng viên không còn động lực săn tin, tìm bằng chứng cho thể loại chống tham nhũng vì họ nghĩ công sức bỏ ra chưa chắc đã được đăng, đăng rồi chưa chắc đã tránh rắc rối. Ðể báo chí làm đúng tôn chỉ mục đích của mình, cần xác định điều quan trọng nhất là báo chí và các cơ quan quản lý báo chí phải làm đúng theo Hiến pháp và pháp luật, xem đó là cơ sở vững chắc nhất để hoạt động. Không thể dựa vào ý kiến của bất kỳ một cá nhân nào đó để hôm nay bảo báo chí không được nói về chuyện tỷ giá, hôm sau nói báo chí chưa nên vội viết về xuất khẩu gạo. Cũng không thể dựa vào nhận xét của bất kỳ ai để phê phán bài báo này sai bài báo kia đúng. Tất cả phải dựa trên luật pháp đã có sẵn (...).

-------------------------------------------------------

Chuyên nghiệp và không chuyên nghiệp
Nguyễn Vạn Phú*
Wednesday, February 25, 2009
http://nguyenvanphu.blogspot.com/2009/02/tinh-chuyen-nghiep.html

Làng báo Việt Nam hiện đang phải đối diện với nhiều vấn đề, trong đó có hai vấn đề theo tôi mang tính bao trùm, đang tác động mạnh đến các vấn đề khác. Đó là sự thiếu chuyên nghiệp của làng báo nói chung và sự thiếu chuyên nghiệp của không ít quan chức quản lý báo chí. Hai vấn đề này có mối quan hệ mật thiết, tác động lẫn nhau.

Chuyện thiếu chuyên nghiệp của báo chí Việt Nam có lẽ nhà báo nào cũng có thể nhớ và kể đôi ba mẩu. Chúng tập trung vào những dạng như: phóng viên đưa tin không trích nguồn, phỏng vấn nguồn tin mà thực sự không phỏng vấn (thường là lấy từ báo khác), nhảy xổm vào tin để bình luận, suy đoán, viết tin bài theo trào lưu chung vào từng thời điểm, viết tin mà không hiểu nguồn tin nói gì, ghi sai ý của nguồn tin để phục vụ cho ý đồ của tin, không chịu tìm hiểu thông tin nền nên tin không có đầu có đuôi, chép gần nguyên văn thông cáo báo chí…

Một trong những biểu hiện của sự thiếu chuyên nghiệp là khi phóng viên nghe sao về viết vậy cho dù nguồn tin đang nói về một nhân vật thứ ba, đưa ra thông tin liên quan đến một nhân vật thứ ba, có tác động lớn lên nhân vật này. Ít khi nào phóng viên chịu khó kiểm chứng nguồn tin ban đầu bằng cách hỏi thẳng nhân vật đang bị nói tới. Và lúc đó, phóng viên thường viết theo kiểu nguồn tin đang nói đúng, phóng viên hoàn toàn đứng về nguồn tin, cũng lên án, cũng buộc tội, cũng phê phán nhân vật thứ ba kia bằng những lời lẽ nặng nề.

Hậu quả dễ thấy nhất của sự thiếu chuyên nghiệp như thế là gì? Uy tín và độ tin cậy của báo chí ngày càng giảm sút. Giả dụ các nhà báo giả làm người ngoài nghề, cứ đi nghe người ta nói về nghề báo, chắc sẽ nghe không biết bao lời chê trách – từ quan chức quản lý đến doanh nhân, từ nhà giáo đến giới nghệ sĩ. Sự phát triển mau lẹ của làng báo, nhất là dạng báo ngày, đã kéo theo sự hụt hẫng trong đội ngũ làm báo, thiếu từ phóng viên đến biên tập viên… là một trong những nguyên nhân trực tiếp của sự thiếu chuyên nghiệp này nhưng không phải là nguyên nhân sâu xa.

Ở góc cạnh khác, không ít lần cơ quan quản lý báo chí tỏ ra rất thiếu chuyên nghiệp, thể hiện rõ nhất là việc ra lệnh không đăng tin này, bỏ tin kia, không đề cập đến vấn đề này, không bàn vấn đề kia mà không có một giải thích thỏa đáng. Đã có nhiều lần cơ quan quản lý báo chí tỏ ra chậm chạp trong phản ứng trước các vấn đề thời sự. Trong thời đại thông tin ngày nay, sự thiếu chuyên nghiệp đó đã tạo ra một khoảng trống thông tin bị lấp ngay bởi thông tin không chính thống, tạo ra những luồng dư luận ngược chiều không đáng có.

Theo tôi việc cấm đoán không cần giải thích đó thoạt tiên có mối quan hệ từ việc thiếu chuyên nghiệp của báo chí. Thấy không thể tin tưởng phóng viên xử lý thông tin một cách đầy đủ, hiểu biết và bản lĩnh, cơ quan quản lý báo chí có lý do để siết lại báo chí, như ra lệnh phỏng vấn ai phải để cho người ta xem lại mới được đăng. Dĩ nhiên, chuyện cấm đăng tin này tin kia còn nhiều lý do khác nữa (ví dụ bài viết của các chuyên gia thì không thể nói là thiếu chuyên nghiệp – vấn đề là có chấp nhận sự tranh luận trên mặt báo không mà thôi) nhưng sự không tin vào tính chuyên nghiệp của báo chí, vào khả năng xử lý thông tin một cách nhạy bén của phóng viên càng làm giới quản lý nghĩ, thôi cứ cấm cho khỏe. Thoạt tiên, việc cấm đoán hạn chế vào một số báo có tay nghề yếu hay các bài cụ thể nhưng lan dần ra các tờ báo chính thống có lẽ vì thấy đây là cách quản lý dễ nhất.

Và đây chính là một sai lầm có tính nhân quả - càng cấm đoán, báo chí càng thiếu chuyên nghiệp và báo chí càng thiếu chuyên nghiệp, càng bị cấm đoán. Muốn thoát khỏi cái vòng luẩn quẩn này, báo chí phải tự mình nâng tính chuyên nghiệp lên và cơ quan quản lý báo chí phải chuyên nghiệp hiểu theo nghĩa phải để báo chí hoạt động tự do trong khuôn khổ pháp luật đã quy định.

Thật ra, với làng báo, việc hoạt động chuyên nghiệp hay không không khó. Những người làm báo có tay nghề đều biết đâu là yếu tố cần tuân thủ để tạo ra sự chuyên nghiệp hóa. Làng báo vẫn không thiếu phóng viên giỏi, biên tập viên tay nghề cao. Ở trên tôi có nói sự phát triển quá nhanh trong khi nguồn nhân lực không đáp ứng kịp là nguyên nhân trực tiếp nhưng không phải là nguyên nhân sâu xa của việc báo chí thiếu chuyên nghiệp. Theo tôi, biểu hiện của sự thiếu chuyên nghiệp nói trên cũng khởi nguồn từ sự cố ý dễ dãi, như một sự phản kháng, một cách thu hút độc giả khi không còn có thể đưa tin chuyên nghiệp trong nhiều trường hợp. Lâu dần, một thế hệ phóng viên mới đã lậm sâu vào cách viết báo không chuyên nghiệp và không biết mình đang làm sai nghề. Hiện nay phóng viên không còn động lực săn tin, tìm bằng chứng cho thể loại chống tham nhũng vì họ nghĩ công sức bỏ ra chưa chắc đã được đăng, đăng rồi chưa chắc đã tránh rắc rối. Sự cạnh tranh gián tiếp của thế giới blog hoàn toàn chủ quan, nhiều lúc hàm hồ, càng thúc đẩy sự thiếu chuyên nghiệp như thế.

Khi báo chí được tôn trọng, được đối xử như thế một diễn đàn của công luận, không bị cấm đoán, không bị chỉ đạo theo kiểu cầm tay chỉ việc, thì lúc đó bắt buộc báo chí phải tự mình chuyên nghiệp hẳn lên mới được độc giả bỏ tiền ra mua. Cạnh tranh theo hướng lành mạnh sẽ buộc báo chí phải đua nhau đưa tin một cách khách quan nhất, trung thực nhất bởi thế giới thông tin ngày nay sẽ phản bác ngay bất kỳ thông tin nào cố ý đưa sai, đưa không chuyên nghiệp.

Để báo chí làm đúng tôn chỉ mục đích của mình, cần xác định điều quan trọng nhất là báo chí và các cơ quan quản lý báo chí phải làm đúng theo Hiếp pháp và pháp luật, xem đó là cơ sở vững chắc nhất để hoạt động. Không thể dựa vào ý kiến của bất kỳ một cá nhân nào đó để hôm nay bảo báo chí không được nói về chuyện tỷ giá, hôm sau nói báo chí chưa nên vội viết về xuất khẩu gạo. Cũng không thể dựa vào nhận xét của bất kỳ ai để phê phán bài báo này sai bài báo kia đúng. Tất cả phải dựa trên luật pháp đã có sẵn. Báo chí sẵn sàng chịu phạt, phóng viên chịu bị rút thẻ nhà báo, thậm chí tờ báo bị đình bản nếu sai phạm của họ được chỉ ra rõ đối chiếu với các điều luật hiện hành. Lúc đó, tính chuyên nghiệp tự khắc phải được chú ý, tay nghề phóng viên buộc phải nâng lên… Còn làm ngược lại như hiện nay, làng báo sẽ dần bị đẩy vào chỗ yếu kém, bất lực và tê liệt trước những biến động ngổn ngang của một thế giới đang thay đổi nhanh chóng ngày nay.
-------------
* Tham luận đọc tại Đại hội Hội Nhà báo TP Hồ Chí Minh, ngày 26/2/2009