Sunday, February 14, 2016
Kỳ bầu
cử Quốc hội (QH) năm nay hứa hẹn một điểm rất mới, khi lần đầu tiên trong lịch
sử QH Việt Nam, có sự xuất hiện của mạng xã hội Facebook với vai trò đáng kể định
hình công luận, và trên Facebook đã có những lời kêu gọi cho một chiến dịch người
dân “đồng loạt tự ứng cử”. Giữa lúc đó thì báo chí trích lời đương kim Chủ tịch
QH Nguyễn Sinh Hùng cho biết đã xác định được số lượng ứng cử đại biểu (ĐB)
khóa 14 là 896 người. Một loạt thắc mắc có thể nảy sinh: Thế là thế nào? 896
người kia ở đâu ra, tôi đã ứng cử đâu?
Nhằm
giúp các ứng viên tự do bớt lúng túng và quá tải, bài viết dưới đây sẽ cung cấp một số kiến thức căn bản
liên quan đến quy trình ứng cử và bầu cử Quốc hội ở Việt Nam.
* * *
Vấn
đề “cơ cấu” của QH
Ông Nguyễn Sinh Hùng phát biểu như vậy vào ngày 16/1
vừa qua, tại một phiên họp của Ủy ban Thường vụ QH (UBTVQH) nhằm cho ý kiến về
nghị định hướng dẫn một số điều của Luật Bầu cử, trong đó có việc tổ chức hội
nghị cử tri.
UBTVQH cũng đã ra nghị quyết về dự kiến số lượng, cơ
cấu, thành phần ĐBQH khóa 14. Theo đó, ngày bầu cử QH là chủ nhật, 22/5/2016.
Khóa 14 sắp tới sẽ có 500 ĐBQH, được bầu từ con số dự kiến 896 người ứng cử.
(Luật Tổ chức QH cũng ấn định, tổng số ĐBQH không quá 500).
Trong 500 ĐBQH của khóa 14, số người không phải là đảng
viên đảng Cộng sản, theo dự kiến của UBTVQH, chỉ khoảng 25-50.
Mặc dù QH và báo chí dùng từ “dự kiến”, nhưng thực
chất, cần hiểu đúng bản chất của nó là “xác định cơ cấu”, và đây là bước đầu
tiên trong quy trình bầu cử QH ở Việt Nam.
LS. Lê Quốc Quân tự
ứng cử ĐBQH năm 2011. Ảnh: JB Nguyễn Hữu
Vinh
Trong bước đầu tiên này, UBTVQH ấn định và công bố
ngày bầu cử, thành lập Hội đồng Bầu cử Trung ương, đồng thời, đưa ra “dự kiến”
về cơ cấu, số lượng ĐBQH được bầu, ví dụ như kỳ này, QH phải có ít nhất 35% ĐB
là nữ. Số lượng đại biểu của Bộ Quốc phòng là 15 người, Bộ Công an 3 người. Số
đại biểu đến từ khối doanh nghiệp, hiệp hội, nghiệp đoàn sản xuất kinh doanh: 7
người…
Việc ấn định cơ cấu được giải thích là nhằm đảm bảo
cân bằng lợi ích, cân bằng sự đại diện của tất cả các tầng lớp trong xã hội (phụ
nữ, thanh niên, nông dân, trí thức, người dân tộc thiểu số v.v.). Mặt trái của
nó, ai cũng có thể nhận thấy, là nó hợp lý hóa sự sắp xếp nhân sự từ trước và
can thiệp vào trong quá trình ứng cử để bảo đảm cơ cấu. Một vị cựu ĐBQH kể, thời
ông, chưa đến ngày bầu cử ông đã biết trước mình chắc chắn vào QH, bởi cơ cấu
khi ấy đang cần thêm một trí thức khoa học xã hội ở Hà Nội, mà xung quanh ông
thì toàn trí thức thuộc khối khoa học tự nhiên.
Vậy là cơ cấu của QH đã được ấn định trước, tiếp
theo sẽ là quá trình thực hiện, với một loạt bước, gồm: hiệp thương, hội nghị
tiếp xúc cử tri. Trong đó, hiệp thương là giai đoạn quan trọng nhất để thực hiện
cơ cấu đã vạch sẵn.
Ba lần
hiệp thương
“Hiệp thương” có lẽ là một khái niệm nghe khá khó hiểu
với nhiều người Việt Nam. Nhưng thật ra thì nó đơn giản. Hiệp thương, tiếng Anh
là “negotiation”, có nghĩa là đàm phán, thương lượng với nhau.
Quy trình bầu cử QH ở Việt Nam có ba (03) vòng hiệp
thương. Lần thứ nhất để xác định cơ cấu. Lần thứ hai, để thống nhất danh sách ứng
cử viên sơ bộ. Lần thứ ba, chốt danh sách cuối cùng của các ứng cử viên, để đưa
đến việc “toàn dân đi bầu”.
Hiệp thương lần 1 diễn ra sau khi UBTVQH đã đưa ra
“dự kiến”, tức là đã ấn định cơ cấu, thành phần, số lượng ĐBQH được bầu, và đem
trình nó cho Mặt trận Tổ quốc (MTTQ).
Dựa trên dự kiến đó, MTTQ cấp trung ương, và cấp tỉnh/thành
phố trực thuộc trung ương, sẽ tổ chức hội nghị hiệp thương lần thứ nhất ở cấp
tương ứng, để thoả thuận (tức là “hiệp thương”) về cơ cấu, thành phần và số lượng
đại biểu mà các cơ quan, tổ chức, đơn vị ở trung ương hay địa phương giới thiệu,
tiến cử.
Còn các ứng viên tự do, không được cơ quan, tổ chức,
đơn vị nào tiến cử, thì đương nhiên không có tên trong danh sách cơ cấu. Tuy
nhiên, họ vẫn có thể nộp hồ sơ cá nhân cho ủy ban bầu cử; vòng hồ sơ này không
quá khó khăn. Thử thách lớn nhất với ứng viên tự do là ở lần hiệp thương sau
đó.
Hiệp
thương lần 2: “cửa tử” đối với ứng viên tự do
TS. Nguyễn Quang A
trong một chuyến vận động quốc tế. Ông A
sẽ ứng cử độc lập trong dịp bầu QH này.
Hiệp thương lần thứ hai thương lượng, thống nhất
danh sách ứng cử viên sơ bộ, gồm cả các ứng viên tự do, và danh sách này sẽ được
đưa ra lấy ý kiến của cử tri nơi cư trú và nơi công tác.
Các hội nghị cử tri lấy ý kiến nhận xét và tín nhiệm
của cử tri nơi cư trú chính là nơi diễn ra cuộc thử thách nặng nề nhất với bản
lĩnh và sức chịu đựng của ứng cử viên ĐBQH. Theo truyền thống lâu nay, đó là
nơi cử tri nơi cư trú tiến hành cuộc “đấu tố” ứng cử viên, đặc biệt là ứng viên
tự do, không được cơ quan, tổ chức, đơn vị nào tiến cử. Nhiều người được sự ủng
hộ lớn của cử tri nơi công tác, nhưng ra hội nghị ở nơi cư trú, vẫn bị “đấu”
tơi bời và nhận tỷ lệ tín nhiệm rất thấp.
Thực tế các kỳ bầu cử nhiều năm qua cho thấy ứng cử
viên thường bị cử tri đánh giá, phê phán vì những lý do rất… không liên quan đến
năng lực, chẳng hạn như “ra đường gặp hàng xóm không chào, chứng tỏ kiêu ngạo”,
“lười đi họp tổ dân phố”, “xấu trai, ngoại hình không đủ để làm ĐBQH”, v.v.
Càng là ứng viên tự do, không được cơ quan, tổ chức
nào giới thiệu ứng cử, nguy cơ bị đấu tố càng lớn. Điều đó có thể vì nhiều
nguyên nhân. Chẳng hạn, do có sự chỉ đạo, tác động, can thiệp để cử tri loại bỏ
ứng cử viên; do có sự sắp xếp, điều thêm cử tri của các địa bàn lân cận đến dự
“đấu tố”; và cũng do chất lượng của chính cử tri còn thấp, khiến họ thiếu ý thức
tham gia nghiêm túc vào hoạt động chính trị.
Hội nghị cử tri có sự tham dự của ứng cử viên ĐBQH,
đại diện của tổ chức/ cơ quan có người ứng cử, lãnh đạo địa phương (tức nơi cư
trú của ứng viên), tổ dân phố, MTTQ địa phương, và các cử tri… Trên thực tế,
nhiều khi ứng viên tự do phải đứng trước một cử tọa gồm phần lớn là những người
họ chẳng biết là ai, đấu tố họ một cách thô bạo. Đây là câu chuyện đã từng xảy
ra với nhiều người ứng cử tự do, như ông Nguyễn Hữu Vinh (blogger Ba Sàm, năm
2002), nhà nghiên cứu Nguyễn Phúc Giác Hải (năm 2011), luật sư Lê Quốc Quân
(năm 2011)…
Hiệp
thương lần 3: “đấu tố vắng mặt” ứng viên tự do
Với kết quả đánh giá ý kiến và tín nhiệm của cử tri
tại hiệp thương lần hai, UBTVQH sẽ điều chỉnh lần hai về cơ cấu, thành phần và
số lượng ĐBQH được giới thiệu ứng cử từ các cơ quan, tổ chức, đơn vị. Tiếp
theo, sẽ đến hiệp thương lần thứ ba. Khác với các hội nghị cử tri ở nơi cư trú
diễn ra trong vòng hiệp thương trước, ở hiệp thương lần ba, các hội nghị diễn
ra không có mặt của ứng cử viên ĐBQH.
LS. Võ An Đôn
Chỉ có đại diện MTTQ, Hội đồng Bầu cử Quốc gia,
UBTVQH, Chính phủ (đối với việc bầu cử ĐBQH ở cấp trung ương); MTTQ và ủy ban bầu
cử tỉnh, thường trực hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân tỉnh (đối với việc bầu
cử ĐBQH ở cấp địa phương), là được tham dự và “hiệp thương” với nhau để lựa chọn
và chốt danh sách chính thức những người ứng cử ĐBQH.
Năm 2011, luật sư Võ An Đôn đã qua được vòng hiệp
thương thứ hai. Trên Facebook cá nhân, ông cho biết, khi lấy tín nhiệm tại nơi
cư trú và nơi công tác, ông đều được 100% cử tri (tức người dân địa phương và đồng
nghiệp) ủng hộ, tín nhiệm. Nhưng đến vòng hiệp thương lần ba, khi bị “đấu tố vắng
mặt” tại hội nghị của MTTQ tỉnh, thì ông bị loại, không được vào danh sách cuối
cùng, gồm những người được ứng cử ĐBQH.
Ông Đôn phản ánh: “Khi tổ chức lấy phiếu tín nhiệm tại
nơi cư trú và tại Đoàn luật sư thì tôi được mời tham dự, nhưng khi tổ chức hiệp
thương tại MTTQ thì tôi không được mời tham dự, nghe những người tham dự kể lại
là họ đấu tố và nói xấu tôi dữ lắm”.
Đây cũng là một cửa ải lớn đối với ứng cử viên tự
do. Nếu họ vượt qua được (xưa nay rất hiếm), thì họ mới có thể cùng các ứng
viên được giới thiệu ứng cử tiến vào giai đoạn tiếp theo: vận động tranh cử và
trình bày chương trình hành động.
Vận
động tranh cử
Ở khâu này, MTTQ địa phương (tức là MTTQ ở các điểm
bầu cử) sẽ tổ chức những hội nghị tiếp xúc cử tri tại địa phương để người ứng cử
tiến hành vận động bầu cử, dưới sự giám sát của MTTQ. Tại đây, họ sẽ trình bày
trước cử tri chương trình hành động của mình.
Ngoài ra, những người có tên trong danh sách ứng cử
cuối cùng còn có cơ hội làm việc với báo chí để giới thiệu bản thân và chương
trình hành động, vận động tranh cử…
Một cựu ĐBQH cho biết, đến giai đoạn này, trên
nguyên tắc cử tri vẫn có thể quan sát, xem xét ứng cử viên ĐBQH, để bỏ phiếu bầu
hoặc không bầu cho ông/bà ta. Tuy nhiên, trên thực tế, cũng chẳng mấy khi cử
tri quan tâm đến chương trình hành động của ứng cử viên, còn báo chí thì càng
không có chuyện tìm hiểu, moi móc hồ sơ nhân thân hay phản biện ứng cử viên, mà
chỉ đưa tin, viết bài phản ánh theo hướng ca ngợi.
Như vậy, vào được danh sách chính thức, được tổ chức
cho đi “vận động tranh cử” chính thức, đã có thể coi như thắng lợi cực kỳ lớn của
ứng cử viên ĐBQH rồi.
Lời
kết
Bước cuối cùng là giai đoạn cử tri bỏ phiếu chính thức
(với QH khóa 14 thì đó là ngày 22/5 tới). Việc kiểm phiếu sau đó – không đảm bảo
độc lập – cũng là một khâu mà chính quyền có thể tác động để đảm bảo cơ cấu,
thành phần QH như đã chủ trương từ đầu.
Ứng cử ĐBQH là sự thực thi một quyền chính trị căn bản
của người dân: quyền được tham gia một cách có ý nghĩa vào chính trị. Trong
hoàn cảnh Việt Nam, với hệ thống chính trị một đảng, quyền này chịu rất nhiều hạn
chế, cản trở – bằng các cơ chế như đã chỉ ra ở trên.
Posted by Đoan Trang at 8:52 PM
-------------------------------
PHONG TRÀO TỰ ỨNG CỬ QUỐC HỘI Ở VIỆT NAM
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
VÀI
GỢI Ý VỀ CHÍNH SÁCH CHO MẶT TRẬN CÁC ỨNG CỬ VIÊN ỨNG CỬ ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI (FB
Nguyen Huy Vu) 11-2-2016
.
.
.
MẤY
SUY NGHĨ VỤN VỀ PHONG TRÀO TỰ ỨNG CỬ (Quang Phan) 12-2-2016
.
.
.
.
.
.
.
.
No comments:
Post a Comment