02/06/2015 02:00 GMT+7
Tuần Viet Nam - Khác với tất cả các Đối thoại trước đây, Đối
thoại Shangri-La lần thứ 14 từ 29-31/5 khiến cả thế giới quan tâm, vì chưa bao
giờ họ được chứng kiến cuộc đấu trí, đấu khẩu và những pha “dàn trận” chiến lược
như tại cuộc họp thượng đỉnh an ninh toàn cầu lần này.
Cuộc
chiến cân não
Gọi Shangri-La là Hội nghị thượng đỉnh an ninh toàn
cầu kể cũng không sai, vì đây là diễn đàn Kênh I tập hợp các Bộ trưởng Quốc
phòng, lãnh đạo quân đội của 28 quốc gia Châu Á-Thái Bình Dương và một số cường
quốc Châu Âu quan trọng như Nga, Anh, Pháp, Đức. Thông thường, các cuộc họp như
Shangri-La bàn đến tất các các câu chuyện liên quan đến an ninh, như các điểm
nóng, an ninh truyền thống, cấu trúc an ninh khu vực, tăng cường lòng tin, giảm
thiểu xung đột… Cuộc họp năm nay không phải là ngoại lệ.
Tuy không phải là tên của một trong năm phiên thảo
luận chính, nhưng Biển Đông, cụ thể là việc Trung Quốc đẩy nhanh việc tôn tạo
các đảo mà nước này chiếm trái phép với quy mô, tốc độ chưa từng có và phản ứng
quyết liệt của Mỹ, chính là "Con voi trong phòng" của Hội nghị
Shangri-La năm nay. Biển Đông là "từ khoá" hiện diện trong hầu hết
các cuộc trao đổi bên lề, các diễn văn quan trọng, từ bài diễn văn khai mạc của
Thủ Tướng Singapore Lý Hiển Long, bài phát biểu chính của Bộ Trưởng Quốc phòng
Mỹ Ashton Carter, và trong các phát biểu của trưởng đoàn Australia, Đức, Anh và
kể cả Trung Quốc.
Thực ra, các đòn cân não và chiến tranh tâm lý đã được
các bên ráo riết triển khai và bài binh bố trận từ trước đó. Chỉ ba ngày trước
khi Shangri-La khai mạc, Trung Quốc công bố cuốn Sách trắng Quốc phòng, trong
đó lần đầu tiên công khai chiến lược quốc phòng với mục đích chủ động "tấn
công" đối thủ và làm "yên lòng" láng giềng.
Có ít nhất ba điểm đáng chú ý :
Một là, thông thường việc công bố công khai chiến lược quốc phòng là điều chỉ
các cường quốc quân sự như Nga, Mỹ, một số thành viên NATO mới làm vì họ tự tin
ở sức mạnh quốc phòng của mình. Hiện nay Trung Quốc đã có đủ sự tự tin đó.
Hai là, trong chiến lược
quốc phòng mới Trung Quốc sẽ can dự chủ động và tích cực vào các vấn đề an ninh
toàn cầu, cũng như mở rộng sức mạnh quân sự trên phạm vi toàn cầu ; chuyển trọng
tâm từ an ninh trên bộ sang an ninh biển nhằm "đảm bảo các quyền và các lợi
ích của Trung Quốc".
Ba là, Trung Quốc khẳng định không tìm kiếm bá quyền và mở rộng lãnh thổ ;
chính sách quốc phòng của Trung Quốc là "phòng thủ tích cực", theo đó
Trung Quốc sẽ không "ra đòn" trước, mà chỉ tấn công và trả đũa nếu
như bị tấn công( ? !).
Về phía Mỹ, phát biểu tại Hawaii trước khi bay đi
Singapore, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter cảnh báo Trung Quốc chớ
"mắc sai lầm", rằng lực lượng của Mỹ sẽ tiếp tục bay, đưa tàu và hoạt
động trong khu vực để đảm bảo tự do hàng hải trong khuôn khổ luật pháp quốc tế
cho phép.
Cũng cần nhắc thêm là ngoài Bộ trưởng Quốc phòng,
phái đoàn hùng hậu của Mỹ đến Shangri-La lần này còn có hai lãnh đạo Cộng hòa
và Dân chủ đầy quyền lực của Ủy ban Quân lực Thượng viện Mỹ là John McCain và
Jack Reed. Bầu không khí của Shangri-La càng được hun nóng hơn khi Thượng nghị
sĩ McCain thẳng thừng "tố cáo" Trung Quốc đưa vũ khí đến các đảo mới
tôn tạo và công bố kế hoạch của Mỹ viện trợ 475 triệu USD nhằm giúp các nước
Đông Nam Á hải đảo tăng cường năng lực bảo vệ bờ biển của mình.
Biển
Đông, Biển Đông và Biển Đông
Đúng như dự đoán, tâm điểm của Đối thoại Shangri-La
năm nay là bài phát biểu của Bộ trưởng Quốc phòng Ashton Carter. Mặc dù, được
nêu khéo léo, nhưng dễ nhận thấy Biển Đông là nhân tố chính chi phối các tính
toán chiến lược của Mỹ đối với khu vực, cũng như quan hệ Trung-Mỹ hiện nay và
thời gian tới.
Thứ nhất, Mỹ cho rằng cấu
trúc của khu vực hiện nay về cơ bản là phù hợp với lợi ích của tất cả các nước,
kể cả Trung Quốc. Trong 70 năm qua khu vực Châu Á- TBD đã chứng kiến sự trỗi dậy
của Nhật Bản, Hàn Quốc và một số quốc gia Đông Nam Á, chứ không chỉ riêng Trung
Quốc. Cấu trúc khu vực này đảm bảo các quốc gia trên tiếp tục trỗi dậy trong
khi vẫn duy trì lợi ích hài hòa với các quốc gia khác. Điều này ngầm ý cho rằng,
Trung Quốc đang đi "lạc điệu" với khu vực và điều này đang đe dọa đến
lợi ích của khu vực, cũng như ngay cả chính Trung Quốc.
Thứ hai, cam kết của Mỹ với
khu vực là mạnh mẽ và toàn diện, gồm : (i) cam kết này không chỉ có khía cạnh
an ninh mà cả kinh tế, thương mại. Cụ thể, Quốc hội Mỹ vừa "trao" cho
Tổng thống Obama quyền đàm phán nhanh TPA để sớm kết thúc đám phán TPP ; (ii)
cam kết của Mỹ là lâu dài chứ không chỉ của chính quyền Obama, là cam kết của cả
Đảng Cộng hòa và Đảng Dân chủ ; (iii) Mỹ cam kết đảm bảo an ninh của các đồng
minh, an ninh của khu vực bằng mọi giá và sẽ không "lùi bước" trước các
tuyên bố cứng rắn, hành động quyết đoán của Trung Quốc.
Ông Carter cũng liệt kê một loạt nước trong khu vực
từ Ấn Độ tới Nhật Bản, từ Philippines đến Malaysia, Singapore mà Mỹ đã thắt chặt
quan hệ an ninh-quốc phòng trong thời gian qua "nhờ" sự quyết đoán của
Trung Quốc. Hàm ý cho rằng chính sách cứng rắn đang làm cho Trung Quốc "mất"
bạn, và việc hình thành các liên minh, đối tác mới của Mỹ không chỉ làm "mất
đi" các lợi thế, mà còn đe dọa đến chính nền tảng an ninh Trung Quốc.
Thứ ba, Mỹ yêu cầu Trung Quốc ngừng ngay lập tức và lâu dài việc xây dựng và tôn
tạo các đảo trái phép, cho rằng các đảo nhân tạo này không thể có quy chế như đảo
có người ở. Ông Carter chỉ rõ đây là việc Trung Quốc đang tạo ra các "thực
tế mới", là nguồn gốc gây ra căng thẳng và phức tạp trên Biển Đông hiện
nay.
Để "giảm nhẹ" và cũng mở đường cho các đối
thoại Mỹ-Trung sau nay, Mỹ liệt kê việc làm tương tự của một số nước khác,
nhưng không quên nhấn mạnh việc làm của Trung Quốc là nguy hiểm nhất và chưa từng
có, với hơn 800 ha mặt đất được bồi đắp chỉ trong vòng 18 tháng.
Bên cạnh đó, ông Carter cũng giơ "cây gậy",
đó là liệt kê một loạt vũ khí hiện đại nhất hiện đang và sẽ được Mỹ triển khai
tại khu vực như tàu tác chiến ven biển USS Forth Worth, tàu ngầm lớp Virginia,
tàu khu trục tàng hình Zumwalt, máy bay do thám hải quân P-8 Poseidon… để vô hiệu
hóa hoặc giảm thiểu những "lợi thế" mà Trung Quốc có thể giàn được.
Tuy nhiên, cách ứng xử của Trung Quốc tại Shangri-La
khiến nhiều đại biểu muốn tìm một kết cục "có hậu" không tránh khỏi cảm
giác thất vọng, và cũng đặt ra nhiều dấu hỏi về khoảng cách giữa việc
"công khai" trong tuyên bố, và ý đồ sâu xa, khó đoán định về mục tiêu
chiến lược của Trung Quốc.
Trong phát biểu của mình, Phó Tổng Tham mưu trưởng
kiêm Đô đốc Hải quân Trung Quốc Tôn Kiến Quốc tìm cách tránh tranh luận đối đầu,
khẳng định Trung Quốc tiến hành các hoạt động tôn tạo trong phạm vi lãnh thổ của
mình ; các hoạt động này vẫn sẽ tiếp tục được triển khai, không gây bất cứ cản
trở nào đối với an ninh và tự do hàng hải quốc tế cũng như lợi ích của Mỹ.
Shangri-La 14 đã khép lại. Nhưng những câu hỏi, những
lo ngại lớn hơn lại xuất hiện về việc cả Trung Quốc và Mỹ trong khi chưa sẵn
sàng xuống thang, nhưng dường như lại "thừa" quyết tâm và sự sẵn sàng
chấp nhận rủi ro xung đột, căng thẳng "cường độ thấp". Phải chăng
quan hệ Trung-Mỹ đang hướng đến cuộc khủng hoảng tương tự "khủng hoảng tên
lửa Cuba" giữa Liên Xô và Mỹ năm 1962 trước khi "luật chơi" được
thiết lập để quản lý mối quan hệ này ?
Hoàng
Anh Tuấn (Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Ngoại giao, Bộ
Ngoại giao)
No comments:
Post a Comment