Wieland Wagner
Phan Ba dịch từ Der Spiegel số 07/2012
Thứ Tư, 15/02/2012
Với lần viếng thăm Tòa Nhà Trắng lần đầu tiên trong tuần này, người đứng đầu nhà nước và đảng trong tương lai, Tập Cận Bình, tự giới thiệu mình với cả thế giới. Ông ấy dẫn dắt cường quốc mới đi đến đâu vẫn còn là điều chưa rõ.
Chủ nhà Washington không biết nhiều về con người quyền lực trong tương lai này, chỉ là ông ấy thích khiêu vũ và thích chơi bóng bàn. Nhưng cả người khách cũng không chắc chắn. Ông ấy xem như là đã thành công, nếu như tránh được những lỗi ngớ ngẩn về mặt ngoại giao trong Tòa Nhà Trắng.
Đấy là trước đây gần mười năm. Thời đấy, Trung Quốc giới thiệu người Phó Chủ tịch nước Hồ Cẩm Đào của mình cho thế giới như là người đứng đầu nhà nước và Đảng trong tương lai. "Who is Hu?", tờ tạp chí Mỹ "Newsweek" đã hỏi nửa bất lực nửa nhìn xuống ngay từ trước lần viếng thăm của người cán bộ cứng đơ đấy. Hồ tuy biết nước Triều Tiên Stalin, nhưng chưa từng bao giờ viếng thăm nước Mỹ tư bản.
Vào ngày thứ Ba của tuần này, nghi lễ giới thiệu trong Tòa Nhà Trắng sẽ được lập lại – tuy vậy, với những nhân vật khác và dưới những tương quan lực lượng địa chính trị đã thay đổi rất nhiều: lần này thì lãnh tụ tương lai từ Bắc Kinh có tên là Tập Cận Bình. Hiện giờ, ông ấy cũng giữ chức vụ Phó Chủ tịch nước, nhưng ông ấy đại diện cho một cường quốc đang vươn lên, sắp sửa thách thức cường quốc cho tới nay là số một. Tập được chọn ra bởi một chính quyền đã nhìn thấy các quốc gia công nghiệp Phương Tây suy yếu đi trong cuộc khủng hoảng tài chính và euro, những quốc gia mà trong quá khứ đã đối xử như kẻ thù và người xâm chiếm kiêu hãnh, và bây giờ xuất hiện ở Bắc Kinh như những người cầu xin. Sự tự tin của người khách ngày hôm nay cũng tương ứng như thế.
Chuyến viếng thăm của Tập, 58 tuổi, tạo cơ hội cho giới công chúng quốc tế ném một cái nhìn mới đến cán cân quyền lực của chính trị thế giới: từ nhiều tháng nay, giới truyền thông Phương Tây hầu như không biết đến một đề tài nào hấp dẫn hơn là các cuộc tranh cử của Đảng Cộng hòa cho ứng cử viên tổng thống Mỹ. Ngay đến những người tranh cử đã bị đánh bại cũng còn được họ hồi hộp thăm hỏi. Thế nhưng về con người trong tương lai sẽ thống trị một đế chế 1,3 tỉ người, người mà về lâu dài có thể vươn lên trở thành người có nhiều quyền lực nhất của thế giới, thì nhiều người lại còn không biết cả việc phải phát âm tên họ của ông ấy ra sao: Chi Dshiping.
Trong khi đấy, nhân sự ở Bắc Kinh ít nhất là cũng quan trọng như cuộc thay đổi có thể có trong Washington: người xuất hiện ở Tòa Nhà Trắng trong tương lai sẽ giám sát khoản dự trữ ngoại tệ lớn nhất thế giới, chủ của trên 3,2 nghìn tỉ dollar, người chủ chốt trong những quyết định tập thể về việc có thể lợi dụng sự suy yếu hiện tại của Hoa Kỳ và người Âu cho Trung Quốc như thế nào. Đồng thời, người đứng đầu nhà nước và Đảng trong tương lai này cũng là người phải dàn xếp với các láng giềng châu Á, như với Việt Nam, vì trong nỗi lo sợ một Trung Quốc đang mạnh lên về quân sự, họ ngày càng tìm đến sự bảo vệ của địch thủ ở Thái Bình Dương, Hoa Kỳ, nhiều hơn. Và Tập cũng là người phải giải quyết thách thức lớn nhất của xã hội Trung Quốc, những bất ổn xã hội đang tăng lên trong công xưởng thế giới, những cái mà có thể gây nguy hại lớn cho điều kỳ diệu kinh tế ở Viễn Đông.
Cho tới nay, Tập cũng kiên quyết im lặng như Hồ lúc trước. Thế nhưng con người mới này có một cách xuất hiện hoàn toàn khác, bắt đầu từ gia đình của ông ấy. Trong điểm này, con người Trung Quốc cao lớn đấy khác với Hồ người tiền nhiệm – một người cứng đơ, thăng cấp dần trong Đảng, người trong gần mười năm đương chức không bao giờ lột bỏ chiếc mặt nạ của một cán bộ chính trị.
Tập cũng xuất thân từ giới quý tộc trong đảng của ông ấy, ông thuộc trong số các "hoàng tử" đỏ, ông có đặc quyền được lớn lên cùng với những đứa con của các cán bộ khác ở trong cung điện của nhà độc tài Mao Trạch Đông tại Bắc Kinh.
Nhưng trước hết, ông ấy chính là hiện thân của những mâu thuẫn rõ rệt của một nước Cộng hòa Nhân dân Cộng sản trong thời của Chủ nghĩa Tư bản: về một mặt, ông ấy xuất thân từ một gia đình tương đối tự do về chính trị, mặt khác, ông ấy lại nổi danh là một cán bộ gương mẫu trung thành với đường lối.
Người cha của ông ấy, Tập Trọng Huân (1913-2002) đã tham gia chiến đấu du kích dưới Mao, trở thành chính ủy, và thăng tiến tới Phó Thủ tướng. Tuy vậy, ông ấy đã bị lật đổ ngay từ trước cuộc Cách mạng Văn hóa và bị giáng chức phải đi làm việc trong nhà máy – ông ấy đã cho xuất bản một quyển sách phê bình Mao. Mãi đến năm 1978 mới có lần phục hồi danh dự tiếp theo sau cú rơi xuống vực sâu đấy.
Rồi dưới thời của nhà cải cách Đặng Tiểu Bình, Tập cha đẩy mạnh mở cửa kinh tế trong tỉnh Quảng Đông làm hàng xuất khẩu ở miền Nam của Trung Quốc. Ông ấy đã phê bình lần đàn áp đẫm máu những cuộc biểu tình trên quảng trường Thiên An Môn năm 1989.
Người lãnh tụ tương lai của Trung Quốc cũng đã nổi bật trong giới lãnh đạo nhờ vào người vợ nổi tiếng của mình. Bà Bành Lệ Viên rực rỡ, 49 tuổi, hát vang những bài ca yêu nước trên truyền hình; bà ấy là ngôi sao của một nhóm ca nhạc của Quân đội Giải phóng Nhân dân, ở cấp bậc thiếu tướng.
Người con gái của họ học đại học dưới một cái tên khác tại Đại học Harvard ưu tú của Mỹ. Tuy vậy, ở Washington Tập chắc hẳn sẽ làm cho những hy vọng về một Trung Quốc mới, có tinh thần hòa giải hơn, tiêu tan nhanh chóng. Với lá phiếu phủ quyết của mình trong Hội đồng Bảo an LHQ chống lại một nghị quyết về Syria, Bắc Kinh mới vừa cùng với nước Nga bước ra đứng trước một nhà độc tài khát máu. Và ngay cả khi Tập có những ý tưởng cải cách bí mật đi chăng nữa – ông ấy vẫn còn phải tránh việc đặt người sếp hiện giờ của mình, Hồ, vào bóng tối.
Trong Đại hội Đảng vào mùa Thu, Tập được cho sẽ là sếp của Đảng Cộng sản, trong mùa Xuân 2013 ông ấy hẳn cũng sẽ thay thế Hồ như là người đứng đầu nhà nước. Vẫn còn chưa rõ là liệu Hồ có giao lại cho ông ấy chức vụ Chủ tịch Quân ủy hầu như còn quan trọng hơn nữa hay không – và qua đó là quyền tổng chỉ huy Quân đội Giải phóng Nhân dân. Đồng thời, người hiện giờ là Phó Thủ tướng, Lý Khắc Cường, 56 tuổi, sẽ bước lên lãnh đạo chính phủ.
Tuy Bắc Kinh công khai xem sự thay đổi này như là một bí mật quốc gia. Nhưng ở hậu trường, cuộc giành giật quyền lực trong Thường vụ của Bộ Chính trị đã bùng nổ – bảy của chín vị trí trong ủy ban ban hành những quyết định quan trọng nhất này của Đảng sẽ được giao cho người mới. Tuần vừa rồi, một ứng cử viên có nhiều triển vọng dường như bất thình lình lại vấp ngã: Bạc Hy Lai, con người khó hiểu đang đứng đầu Đảng tại Trùng Khánh. Ông ấy để cho người dân hát những bài hát Mao và nổi bật lên như một người đi đầu trong cuộc đấu tranh chống tham nhũng. Thế nhưng bây giờ người cộng sự thân cận của ông ấy, sếp cảnh sát thành phố, được cho là cố chạy trốn sang Hoa Kỳ.
Cho đến khi hai người đứng đầu Tập và Lý củng cố được sự kiểm soát của họ ở trong Đảng, trong quân đội và ở các tỉnh thì hẳn là sự tê liệt trong chính trị và trí thức vẫn còn kéo dài, sự tê liệt mà chính quyền đã đẩy cả đất nước khổng lồ này vào đó ở khắp mọi nơi. Những người thống trị ở Bắc Kinh đang bồn chồn lo lắng: kể từ khi Mao Trạch Đông qua đời năm 1976, lần chuyển giao sang Tập chỉ mới là lần thay đổi quyền lực lần thứ hai của những người Cộng sản mà không có những cuộc tranh chấp quyền lực cần phải được giải quyết trước đó. Vì thế mà các nhà lãnh đạo già cũng như trẻ đều e sợ rủi ro. Hàng loạt nhà văn phê bình chế độ và luật sư đã phải vào tù hay biến mất.
Cường quốc đang vươn lên mặc kệ phần còn lại của thế giới nghĩ gì về những lần thanh trừng này: ngay đến nữ Thủ tướng Liên bang [Đức] Angela Merkel trong chuyến đi thăm Trung Quốc mới vừa rồi cũng bị các cơ quan an ninh ngăn chận không cho gặp các nhà phê phán nổi tiếng.
Những người Cộng sản cho phép giới truyền thông toàn những gì tẻ nhạt. Trên truyền hình, họ đã cúp nhiều chương trình được ưa thích – các nhà kiểm duyệt phát hiện ra những nội dung khiêu dâm. Và trong Internet, họ đã thuần hóa mạng thông tin có thời đã nổi loạn: "Sina Weibo". Mới đây, người dùng dịch vụ Trung Quốc tương đương với dịch vụ Twitter này đã phải đăng ký với số thẻ căn cước của mình.
Chuyến viếng thăm Hoa Kỳ của Tập vì vậy cũng chiếu sáng sự tương phản giữa dân chủ Phương Tây và chuyên quyền Trung Quốc. Người Mỹ còn chưa biết ai sẽ vào Tòa Nhà Trắng trong tháng 1 tới đây – và những thay đổi đường lối nào có thể sẽ là hậu quả của việc đấy. Người Trung Quốc ngược lại có kế hoạch dài hạn.
Người đang giữ chức hiện giờ được Đặng, "Hoàng đế đỏ" cuối cùng của Trung Quốc, lựa chọn làm kẻ nối ngôi. Cả sự thăng tiến của Tập cũng đã được thương lượng trước đây hơn năm năm trong Trung Nam Hải, khu nhà được canh gác cẩn mật của giới lãnh đạo ở bên cạnh Tử Cấm Thành trong Bắc Kinh.
Thật ra, Hồ người đứng đầu Đảng đã chọn Phó Thủ tướng Lý hiện giờ để làm người kế nhiệm. Lý cũng như Hồ đều dựa trên Đoàn Thanh niên có nhiều ảnh hưởng của Đảng. Nhưng Giang Trạch Dân, người tiền nhiệm nhiều quyền lực của Hồ, đã phá hỏng kế hoạch này. Con người 85 tuổi đấy đã thành công trong việc đưa Tập lên làm người kế nhiệm.
Tập tỏ lòng trung thành với người cha nuôi Giang một cách gián tiếp năm 2009 nhân dịp Hội chợ Sách Frankfurt: như món quà tặng mang nhiều biểu tượng, ông ấy đã trao cho nữ Thủ tướng Liên bang Merkel hai quyển sách được dịch ra tiếng Anh của người cựu lãnh đạo Đảng, một kỹ sư điện. Tựa các bài luận dai nhách: "Nghiên cứu về những câu hỏi năng lượng trong Trung Quốc" và "Về sự phát triển của công nghệ thông tin Trung Quốc".
Tập là một ứng cử viên thỏa hiệp, người mà hầu như tất cả các phe phái trong Đảng đều có thể chấp nhận được. "Ông ấy dễ dàng chiếm được trái tim của người khác, ông ấy tự nhiên và thực tế", Lu Housheng nói, 56 tuổi. Người nông dân này hẳn phải biết điều đấy, ông ấy quen biết với lãnh tụ tương lai của Trung Quốc từ lúc người này 15 tuổi.
Lu tiếp khách trong một căn hộ truyền thống ở trong hang tại làng Liangjiahe của tỉnh Thiểm Tây ở phía Bắc. Nhà cửa ở đây được đào vào trong những ngọn núi hoàng thổ có màu vàng xám giống như những tổ ong lớn.
Lu khập khiển bước qua sân và mở cửa vào trong một hang động khác, bây giờ nó được dùng làm nhà kho. "Tập đã sống ở đây", ông ấy nói. Vẫn còn dựa vào tường là cái bàn gỗ thô sơ với chiếc đèn dầu, mà Tập đã từng đọc dưới ánh sáng của nó.
Như hàng triệu người Trung Quốc khác, Tập được Mao gửi về nông thôn năm 1969 trong thời của cuộc Cách mạng Văn hóa. Sau này Đảng có thể mở rộng cái hang động này thành Viện bảo tàng Tập – để tưởng nhớ đến thời niên thiếu chịu nhiều thiếu thốn của con người nổi tiếng ở Bắc Kinh, ngay giữa quần chúng.
Và là biểu tượng cho bản năng sinh tồn chính trị hiện rõ ở Tập: Vì mặc dù cha của ông bị đi đày nhưng Tập đã viết đơn xin gia nhập Đảng Cộng sản tại đây. Đảng đã từ chối người con trai chín lần. Thế rồi, năm 1974, tính kiên trì của Tập đã chiến thắng, chẳng bao lâu sau đấy ông ấy còn trở thành bí thư Đảng của cái làng vắng vẻ đấy.
Sau đấy, Tập học Hóa tại trường đại học danh tiếng Thanh Hoa và nhanh chóng thiết lập những mối quan hệ quý báu với giới quân đội. Nhờ sự môi giới của người cha, thời gian này đã được phục hồi, ông ấy làm trợ tá cho một tướng lĩnh của Quân đội Giải phóng Nhân dân. Ở đây, sự nhạy cảm về quyền lực của ông ấy cũng chiến thắng: trước khi sếp của ông ấy bị thất sủng trước giới lãnh đạo, ông ấy đã từ bỏ chức vụ.
Thay vào đấy, năm 1982 ông ấy đã bắt đầu một chuyến đi đầy cực nhọc qua các tỉnh – trong Đảng Cộng sản trước sau vẫn là con đường vòng an toàn nhất để tiến lên đến giới lãnh đạo ở Bắc Kinh. Lúc đầu, ông ấy phục vụ cho Đảng trong tỉnh Hà Bắc ở miền Bắc Trung Quốc và đã nổi tiếng như một chuyên gia nuôi lợn. Cùng với một phái đoàn nông dân, thời đấy ông ấy đã đến thăm bang Iowa của Hoa Kỳ – vào ngày thứ Tư này, ông ấy định gặp những người đã từng tiếp đón ông thêm lần nữa để chụp ảnh lưu niệm.
Tiếp theo sau đấy, ông đến tỉnh Phúc Kiến ở cạnh biển – nơi ông tạo những mối liên kết kinh tế với Đài Loan nằm đối diện, hòn đảo Cộng hòa dân chủ mà bị Bắc Kinh căm ghét như một "tỉnh phản bội."
Trong năm 2007, Tập nhảy vào làm bí thư Đảng của thành phố Thượng Hải trong bảy tháng – người tiền nhiệm của ông ấy đã bị đưa xuống vì một xì căng đang tham nhũng. Qua đó, Tập cũng đã củng cố mối quan hệ với Giang là người nâng đỡ mình, ông bố già đầy quyền lực của cái được gọi là Nhóm Thượng Hải.
Là cán bộ tỉnh, Tập đã quen biết với doanh nhân Phương Tây, trong số đó là Henry Paulson, thời đấy là giám đốc của ngân hàng đầu tư Goldman Sachs và sau này là Bộ trưởng Bộ Tài chính. Từ đấy, người Mỹ này ca ngợi Tập như là một "người thực dụng" và "người lãnh đạo mạnh mẽ".
Thật sự thì người Mỹ có khó khăn trong việc đánh giá người sẽ đứng đầu cường quốc châu Á trong tương lai này. Các bức điện của Đại sứ quán Mỹ ở Bắc Kinh, những bức điện được WikiLeaks tiết lộ trước đây hơn một năm, cho thấy thông tin về Tập của họ ít ỏi đến mức đáng sợ cho tới đâu.
Tập "cực kỳ tham vọng", các nhà ngoại giao Mỹ tường trình về Washington, nhưng tuy vậy vẫn là một anh chàng tốt. Ông ấy thích xem phim Hollywood về Đệ nhị Thế chiến. Cả những chuyện ngồi lê đôi mách xưa cũ cũng được họ hâm nóng lại: người vợ đầu đã ly dị của ông ấy sống ở Anh. "Hầu như ngày nào họ cũng cãi nhau" là câu về cuộc hôn nhân đã thất bại của Tập với người con gái của một nhà ngoại giao. Một người chị của Tập sống ở Canada, người em trai ở Hongkong.
Để có thể đánh giá ông ấy và đường lối trong tương lai của ông ấy, những lần xuất hiện công khai trước đây của Tập thích hợp hơn: trong một chuyến đi thăm Mexico năm 2009, hoàng tử đỏ đã để cho người ta nhận biết được sự không hài lòng của mình về Phương Tây: ngay trong cuộc khủng hoảng tài chính, Tập đã mắng nhiếc trước một nhóm người đồng hương, rằng Trung Quốc đã tạo cái ăn cho dân tộc khổng lồ của nó và qua đó đã đóng góp "phần lớn nhất vào cho sự tốt lành của nhân loại".
Thế nhưng "một vài người nước ngoài với những cái bụng đã no đủ" chẳng biết làm gì tốt hơn là chỉ tay vào nước Cộng hòa Nhân dân.
Người Tây Tạng đang bị đàn áp không thể chờ đợi Tập nới lỏng chế độ đàn áp cứng rắn. Sau khi nhiều nhà sư đã tự thiêu công khai, Bắc Kinh đã để cho các lực lượng an ninh phong tỏa rộng khắp những vùng dân cư của người thiểu số. Người ta cho rằng một vài người Tây Tạng đi biểu tình đã bị cảnh sát bắn chết.
Trong thủ đô Lhasa của Tây Tạng, ngay từ mùa hè vừa rồi Tập đã yêu cầu phải "đập tan mỗi một mưu đồ phá hỏng sự ổn định của Tây Tạng".
Cho tới khi quyền lực của ông ấy được củng cố, đấy sẽ là câu khẩu hiệu quan trọng nhất từ Bắc Kinh. Trong một lần đón tiếp nhân dịp năm mới, ông ấy đã nhắc nhở các cán bộ đào tạo là phải chỉnh đốn các trường đại học nhiều hơn nữa về mặt tư tưởng, hướng đến "hài hòa và ổn định".
Con người mới của Trung Quốc còn có thể tuyên bố điều gì khác được nữa đâu?
Trong Bộ Chính trị, ông ấy sẽ là người đầu tiên trong số những người đồng quyền phải mặc cả với nhau về các thỏa hiệp.
Ngay đến Lu, người bạn thời niên thiếu từ Thiểm Tây, cũng không tin rằng trong tương lai Tập còn có thể tiếp đón ông như trong những năm vừa rồi. Ông ấy nói: "Là lãnh tụ quốc gia, Tập không còn là một người tự do nữa".
Wieland Wagner
Phan Ba dịch từ Der Spiegel số 07/2012
Phan Ba dịch từ Der Spiegel số 07/2012
.
.
.
No comments:
Post a Comment