Du Tử Lê
Wednesday, November 30, 2011 2:48:57 PM
http://www.nguoi-viet.com/absolutenm2/templates/default.aspx?a=140914&z=97
http://www.nguoi-viet.com/absolutenm2/templates/default.aspx?a=140914&z=97
(Tiếp theo kỳ trước)
Nói tới nhạc Lam Phương, hầu hết những người yêu mến nhạc của ông, thường liên tưởng ngay tới những ca khúc viết về người lính.
Ðiều này cũng dễ hiểu. Bởi vì ông không chỉ là một trong số rất ít nhạc sĩ mang hình ảnh người lính vào trong cõi giới âm nhạc của mình, sớm nhất. Mà, người lính trong ca khúc của Lam Phương, còn là hình ảnh người lính rất gần với đời thường.
Ở miền Nam, khi cuộc chiến bước lần tới giai đoạn của những trận đánh khốc liệt, với nhu cầu gia tăng quân số, khiến đa số thanh niên phải tòng quân thì số lượng ca khúc viết về tâm cảnh người lính cũng gia tăng mạnh mẽ.
Người ta thấy khá nhiều nhạc sĩ đã tạo hình ảnh người lính trong ca khúc của họ, là những thanh niên hào hoa phong nhã. Nhiều ca từ trong số những ca khúc này, cho người nghe cảm tưởng người lính ra mặt trận, đi hành quân, như đi “picnic!” Hay đi du lịch tới một nơi chốn mà ở đó, là cảnh tượng thanh bình, của những sông, suối, trăng, sao!... mơ màng, làm thơ ca ngợi mây, gió vu vơ khi nhớ, nghĩ tới người yêu “bé nhỏ” ở thành phố...
Tính chất lãng mạn hóa đời thực của người lính nơi trận tuyến của những nhạc sĩ này, theo tôi, vô hình trung là một thứ ma túy, một loại cần sa, tạo ảo giác cho cả đối tượng được nói đến trong ca khúc, cũng như những người yêu mến ca khúc ấy.
Ðứng ở góc độ tuyên truyền, những ca khúc đó rất đáng được khuyến khích. Tuy nhiên, ở lãnh vực sáng tác thì, mọi chủ tâm triệt tiêu sự thật, đời thường, lại chỉ là một thứ dầu gió hay, cao dán ngoài da. Ðôi khi phản tác dụng. Gây bất mãn cho chính người được ca ngợi.
Tôi không biết có phải bản chất Lam Phương vốn thật thà, đôn hậu hay không? Nhưng hiển nhiên, những ca khúc viết về tâm tình người lính của ông, ngay tự những năm đầu tiên, của nền Ðệ Nhất Cộng Hòa, đã cho thấy, ông không quay lưng, không chối bỏ sự thật.
Tính nhậy cảm, khả năng sống được, sống cùng những buồn vui của đám đông, kẻ khác, đã mang lại Lam Phương, đồng thời cho kho tàng âm nhạc miền Nam khá nhiều những ca khúc trung thực viết nói về người lính thời chinh chiến. Có dễ vì thế, dù chiến tranh chấm dứt đã lâu, mà hôm nay, một người không liên hệ, không trải qua những ngày binh đao xưa, vẫn có thể hình dung, cảm nhận những sự thật về người lính một thời, qua ca từ của Lam Phương.
Tôi xin trích dẫn một ca khúc Lam Phương sáng tác rất sớm, vào những năm cuối thập niên (19)50, với những bày tỏ hay, thú nhận (xác nhận) không thể thành thật và cụ thể hơn, khi ông viết:
Dù đời mình còn dài nhưng ngày vui chóng tàn
Ta yêu nhau đi thôi cho mộng không vỡ thành đôi
Từ khi anh là lính chiến không về thăm ghé nhà em
Không còn nghe tiếng cười thâu đêm buồn ơi sao là buồn.
Ôi ước mơ nhiều cũng thế thôi
Ðời chỉ làm bạn cùng sương gió
Nghe gió đêm từng cơn ru cô đơn
Biết cho chăng đêm nay
Chiến tranh đem thân trai đi ngàn phương
Ðời chỉ ân ái với cánh thư hồng ấp yêu.
Rừng lá rừng chập chùng, giá lạnh trai chiến trường
Ðêm nay xa quê hương, xa lìa tiếng nói người thương
Ngày anh lên đường chiến đấu hoa lòng đã chớm tình yêu
Nhưng chờ đâu thấy người anh yêu chờ đến xuân về chiều.
(Trích “Biết Ðến Bao Giờ”)
Sự khẳng định một cách chân chất như “đời chỉ ân ái với cánh thư hồng ấp yêu,” vốn rất ít thấy trong ca từ của những nhạc sĩ khác, khi viết về người lính. Họa chăng, mãi sau này, mới có thêm một nhạc sĩ nữa. Ðó là nhạc sĩ Trúc Phương. (*)
Qua ca khúc “Kẻ Ở Miền Xa,” Trúc Phương không chỉ giữ tính “mộc” nhất (nên cũng con người nhất) cho người lính của mình, mà ông còn thẳng thắn lên án những người mị lính qua trích đoạn dưới đây:
Ðơn vị thường khi
nằm trên đất giặc
Thèm trong hãi hùng
tiếng hát môi em
Tiếng hát ngọt mềm...
Người nâng lính khổ
Viết bởi câu ca
Vì tiền hay thiết tha?
Xin đối diện một lần bên tôi
Cho tôi yêu bằng hình hài đó không thôi.
Ðến với tôi,
hãy đến với tôi
Ðừng yêu lính bằng lời!
(Trích “Kẻ Ở Miền Xa,” Trúc Phương)
Trở lại với Lam Phương, theo ghi nhận của cố nhà báo Trường Kỳ, trong bài đã dẫn thì:
“...Ðến năm (19)58 là thời gian Lam Phương gia nhập quân đội thì ông nghiêng hẳn những sáng tác của mình về những nhạc phẩm đề cập đến đời lính chiến. Sang năm (19)59, ông giải ngũ để sau đó gia nhập ban văn nghệ Bảo An rồi qua đến đoàn Hoa Tình Thương. Cùng thời gian này ông cộng tác với các đài phát thanh Quân Ðội và Sài Gòn cùng một lúc là thành phần của Biệt Ðoàn Văn Nghệ cho đến ngày 30 tháng 4 năm 75, cũng là ngày ông rời khỏi Việt Nam trên chiếc tầu Trường Xuân.
“Cuộc sống vật chất của Lam Phương đã sáng sủa hơn rất nhiều sau khi ông tung ra hai nhạc phẩm về đời lính là ‘Tình Anh Lính Chiến’ và ‘Chiều Hành Quân.’
“Hai nhạc phẩm này đã do chính Lam Phương in và tự phát hành. Trước đó ông đã sắm được một chiếc Lambretta để ngày ngày đi giao những bản nhạc lẻ cho các sạp bán nhạc rời ở Sài Gòn nhờ lợi nhuận của những bản nhạc trước mang lại. ‘Tình Anh Lính Chiến’ đã đạt được con số bán kỷ lục vào thời đó. Một thời gian sau nhạc phẩm ‘Chiều Hành Quân’ ra đời và cũng đạt được một con số bán cao không kém...”
Cả hai ca khúc này, được tác giả viết trong thời miền Nam tương đối còn thanh bình. Nhưng không vì thế mà Lam Phương cho người lính một chân dung, một diện mạo khác!
Phải chăng vì vậy mà hai ca khúc vừa kể, tính đến hôm nay, vẫn còn được những người yêu nhạc trước 1975, coi là hai trong số những ca khúc “kinh điển” nhất viết về người lính?
Xuyên lá cành trăng lên lều vải
Lòng đất ấm thương tình đôi mươi
Thương những người mạch sống đang khơi
Ðang tìm một cuộc đời cho lòng vơi nét phong sương
Anh chiến trường tôi nơi hậu tuyến
Ðời lính chiến xui gặp nhau đây
Ðôi đứa mình còn mỗi đêm nay
Nói gì cạn niềm thương để rồi mai ta lên đường
Rồi ngày mai ra đi
Chốn biên thùy anh sá chi gian nguy
Có bao giờ anh nhớ chăng
Ðêm nào nằm gần nhau
Hồn xây mộng ước mai sau
Mai nếu đời ngăn chia ngàn lối
Ðừng quên nhé những ngày bên nhau
Ðêm cuối cùng buồn quá anh ơi
Bao giờ tình ngàn phương hòa lòng trai nơi sa trường.
(Lam Phương, trọn bài “Tình Anh Lính Chiến”)
Và:
Một chiều hành quân qua thôn xưa
lúc nắng xuân chưa nhạt màu,
Chạnh lòng tìm người em gái cũ:
Em tôi đã đi phương nào?
Nghẹn ngào nhìn qua hàng tre xanh
ngắm bóng chim đua trên cành,
Giờ tìm đâu hình bóng cũ: Em ơi!
Em đi về đâu?
Về đâu em ơi lúc tình còn sâu
lúc hương trần đời vẫn chờ nhau giữa đêm thâu
Về đâu khi em vẫn là nguồn sống,
khi ánh xuân nồng vừa nhẹ vương lên má hồng...
Hẹn nhau qua hết một mùa phượng rơi
nhưng hoa chưa tàn mà lòng ai đã đổi thay.
Thế thôi vui chi sống trong tình đầu!
Nhạc “chiều hành quân” nay biết gởi về đâu? (...)
(Trích “Chiều Hành Quân” Lam Phương)
Bây giờ, hình ảnh người lính miền Nam trước đây, chỉ còn được gợi nhớ qua những bộ quân phục, xuất hiện trong những lễ kỷ niệm hoặc những họp mặt lớn mỗi năm ở hải ngoại. Nhưng, người ta sẽ rất khó hình dung tâm tình của người lính miền Nam cách đây trên ba thập niên, nếu không có những ca khúc, như các ca khúc của Lam Phương.
Ở khía cạnh quân sử của một quân lực nay không còn nữa thì, đóng góp của nhạc sĩ Lam Phương, trong lãnh vực này, là một đóng góp tôi nghĩ, chúng ta không thể không ghi nhận.
Du Tử Lê
(Thứ Năm, ngày 1 tháng 12, 2011, kỳ chót: “Lam Phương, tài hoa và bất hạnh.”)
Chú thích:
(*) Nhạc sĩ Trúc Phương tên thật Nguyễn Thiện Lộc. Ông sinh năm 1939 tại Trà Vinh, Vĩnh Bình, mất năm 1996, tại Saigon. Trúc Phương nổi tiếng rất sớm với những tình khúc, như những khám phá hay cách nói khác về tình yêu.
.
.
.
Du Tử Lê
Wednesday, December 07, 2011 3:40:29 PM
Như một số nhạc sĩ cùng thời kỳ, thể tài âm nhạc của Lam Phương khá rộng. Khởi đầu với khả năng “nhập vai” vào tâm tình, hay nỗi niềm của đồng bào di cư từ miền Bắc vào miền Nam, khi ông còn ở độ tuổi niên thiếu.
Ðể rồi sau đó, những sáng tác kế tiếp của Lam Phương là hình ảnh quê hương Nam Bộ chan hòa nắng thương yêu.
Từ vai trò của một nhiếp ảnh gia ghi lại trung thực cảnh sắc đồng quê, tâm tình của người dân miền Nam bằng nốt nhạc và ca từ, cõi nhạc Lam Phương lại mở vào những chân trời khác. Chân trời tự sự, chân chất, không cường điệu, không lãng mạn hóa người lính.
Ở thể tài nào, bằng vào tài hoa đủ lớn của mình, Lam Phương cũng đã đưa sáng tác của ông tới những thành công có tính cách khẳng định.
Nhưng, cũng như nhiều nhạc sĩ khác, tình ca vẫn là ngọn đèn nghìn nến, là “spot light” tỏa rộng, rực rỡ nỗi muộn phiền nhất, trong sự nghiệp ca khúc của ông. (4)
Sau ca khúc “Kiếp Nghèo” được xây dựng trên nền tảng đời thường hoặc tâm sự cá nhân, nhiều hơn là một tình khúc, nhạc sĩ Lam Phương cho ra đời ca khúc “Duyên Kiếp.” Ðó là tình khúc đầu tiên, đúng nghĩa, tiêu biểu cho sự “thành công có tính cách khẳng định” tài năng của ông. Nhưng đồng thời, tự thân tình khúc ấy, ở mặt khác, cũng chính là nỗi muộn phiền rực rỡ nhất của người nhạc sĩ tài hoa này:
Em ơi nếu mộng không thành thì sao
Non cao đất rộng biết đâu mà tìm
Ðường đời mịt mời vạn nẻo về đâu
Mong chờ duyên kiếp đưa lối bắc cầu
Em ơi nhắc lại phút xưa gặp nhau
Trên đê vắng người lúc tan chợ chiều
Ngại ngùng mỗi lần anh đến tìm em
Má em ửng hồng vì quá thẹn thùng.
Em ơi nhớ chăng thuở ấy
Mỗi khi bóng chiều xuống dần
Em về trên quãng đường xa
Gặp nhau dù không dám cười
Nhìn nhau, nhìn nhau mà lòng vẫn vui.
Em ơi phải chăng phút giây ngày ấy
Ðôi tim ước mộng bấy lâu thành lời
Dù rằng đường đời ngăn cách tình ta
Phút giây ban đầu mãi không phai nhòa.
(Lam Phương, “Duyên Kiếp”)
“Duyên Kiếp” đã mau chóng trở thành “nỗi lòng chung” của nhiều đôi trai gái thuở đó. Thuở mà phong tục, tập quán còn trói buộc những người yêu nhau trong lễ giáo nghiêm ngặt. Tới mức độ “gặp nhau dù không dám cười” - Tuy nhiên tác giả cũng đã rất chân thật khi ghi nhận ngay sau đấy: “Nhìn nhau, nhìn nhau mà lòng vẫn vui.”
Tôi không biết vì tính đơn giản, chân chất của giai điệu và ca từ, có phải là chìa khóa mở rộng cánh cửa thành công của ca khúc này hay không (?).Nhưng điều nên nói thêm theo tôi là, chỉ một thời gian ngắn, sau khi “Duyên Kiếp” được phổ cập, đã được quần chúng mau chóng cho nó những lời hát khác.
Những ai theo dõi sinh hoạt tân nhạc của miền Nam, ở những năm cuối thập niên (19)50, đầu thập niên (19)60, hẳn còn nhớ, không phải bất cứ một ca khúc nổi tiếng nào, cũng được cho nó lời... hai. Từ đó, nhiều người đã đi đến kết luận, “Duyên Kiếp” là một vài tình khúc mở đầu phong trào đặt lời... hai, cho những ca khúc được nhiều người yêu thích, sau này.
Tôi vẫn nghĩ, nếu định mệnh của mỗi con người, thường được dự báo qua những biến chuyển bất ngờ, ngoài dự trù của chúng ta thì, trong văn học và nghệ thuật, những báo trước ấy, cũng thường biểu hiện mơ hồ, hoặc khuất lấp đâu đó, giữa hai hàng chữ, giữa giai điệu và ca từ.
Nói như thế không có nghĩa tất cả những tình khúc đổ vỡ, bi thương của chúng ta, đều dẫn tới địa-chỉ-bất-hạnh của những người sinh thành ra chúng.
Sự khác biệt, theo thiển ý của tôi, nó nằm ở một trong hai phía của vạch phấn: Chân thật hay vay mượn, giả tạo.
Ở trường hợp Lam Phương, những tình khúc làm nao lòng người của ông, nằm bên phía chân thật của vạch phấn.
Ðiển hình như ca khúc “Thành Phố Buồn,” được Lam Phương sáng tác vào đầu thập niên (19)70. Khi đó, ông đã lập gia đình với kịch sĩ nổi tiếng Túy Hồng. Ðó cũng là thời gian đời sống vật chất của ông, được kể là thong thả, ung dung nhất, với tài sản, xe cộ, luôn cả ngân khoản nhiều con số, gửi ở các ngân hàng.
Vậy mà, khi ông được người bạn đời thuở đó của ông, nhờ sáng tác một ca khúc, làm bài hát chính cho vở kịch nhan đề “Thành Phố Buồn,” ông đã viết:
Thành phố nào nhớ không em?
Nơi chúng mình tìm phút êm đềm
Thành phố nào vừa đi đã mỏi
Ðường quanh co quyện gốc thông già
Chiều đan tay nghe nắng chan hòa
Nắng hôn nhẹ làm hồng môi em
Mắt em buồn trong sương chiềuà
Anh thấy đẹp hơn...
Một sáng nào nhớ không em?
Ngày Chủ Nhật ngày của riêng mình..
Thành phố buồn nằm nghe khói tỏa
Người lưa thưa chìm dưới sương mù
Quỳ bên nhau trong góc giáo đường
Tiếng kinh cầu dệt mộng yêu đương
Chúa thương tình, sẽ cho mình mãi mãi gần nhau.
Rồi từ đó vì cách xa duyên tình thêm nhạt nhòa
Rồi từ đó chốn phong ba, em làm dâu nhà người
Âm thầm anh tiếc thương đời,
Ðau buồn em khóc chia phôi
Anh về gom góp kỷ niệm tìm vui.
Thành phố buồn, lắm tơ vương
Cơn gió chiều lạnh buốt tâm hồn
Và con đường ngày xưa lá đổ
Giờ không em sỏi đá u buồn
Giờ không em hoang vắng phố phường
Tiếng chuông chiều chậm chậm thê lương
Tiễn đưa người quên núi đồi,
Quên cả tình yêu!
(Lam Phương, “Thành Phố Buồn.”)
“Thành Phố Buồn” chỉ là một trong rất nhiều tình khúc của Lam Phương, đến nay, sau gần nửa thế kỷ, vẫn còn long lanh trong ký ức nhiều người.
Ðồng thời, cũng sau gần nửa thế kỷ “Thành Phố Buồn” vẫn được cất lên âm thầm từ một cá nhân, như lời tỏ tình thầm lặng với kỷ niệm của chính họ. Hoặc nó được tái hiện trên sân khấu Thúy Nga Paris, dưới chói lòa ánh đèn...
Nhưng ở hoàn cảnh nào thì, những câu hỏi (mang tính tiên tri), không thể đơn giản, ngậm ngùi hơn, như:
Thành phố nào nhớ không em?
Nơi chúng mình tìm phút êm đềm...
Hoặc:
Một sáng nào nhớ không em?
Ngày chủ nhật ngày của riêng mình...
Thành phố buồn nằm nghe khói tỏa
Người lưa thưa chìm dưới sương mù...
Tuy nhiên, dù cho đó là những câu hỏi ngậm ngùi hay, những lời tự bạch, ở những năm tháng sung mãn trong sự nghiệp âm nhạc Lam Phương, chúng vẫn là những dự báo! Những lời tín hiệu sớm sủa của định mệnh dành cho con người tài hoa này.
Tôi trộm nghĩ, có thể một số người trong chúng ta, cũng từng nhận được những tín hiệu định mệnh, như vừa kể. Vấn đề là, người nhận có đọc được “thông điệp” của tín hiệu một cách sớm sủa? Hay phải đợi tới cuối đời, mới vỡ được ý và nghĩa của những báo trước ấy?
Du Tử Lê
(Calif., tháng 11, 2011)
Chú thích:
(4) Ở đây, chúng tôi không nhắc tới những tình khúc được nhạc sĩ Lam Phương (đồng thời cũng là “con tin” của những bất hạnh, tan vỡ đời thường), sáng tác sau tháng 4, 1975. Số ca khúc ấy đã được dư luận ghi nhận là đỉnh cao chót vót của những rực rỡ nỗi muộn phiền, nơi ông! Bởi vì loạt bài này của chúng tôi, nằm trong chủ đề “Phác họa toàn cảnh 20 năm văn học và, nghệ thuật miền Nam Việt Nam.” Những sáng tác của Lam Phương sau tháng 4, 1975, chúng tôi sẽ đề cập tới trong một bài viết khác, khi có dịp.
.
.
.
No comments:
Post a Comment