04.05.2011
Bùi Chát, người sáng lập và điều hành nhà xuất bản Giấy Vụn nhận Giải thưởng Tự do Xuất bản do International Publishers Association (IPA) Hiệp hội Nhà xuất bản Quốc tế trao tặng, tại Buenos Aires ngày 25-4-.2011 - là một vinh dự lớn cho cá nhân anh, nhà xuất bản và Nhóm Mở Miệng đồng thời là niềm khích lệ lớn đối với văn nghệ sĩ tự do khác.
Để giúp độc giả có được tài liệu tập trung về Nhóm Mở Miệng (thành viên gồm Lý Đợi, Bùi Chát, Khúc Duy, Nguyễn Quán) và NXB Giấy Vụn, tôi tạm cung cấp vài trích đoạn và đường dẫn cần thiết (chỉ riêng của Inrasara) về hoạt động và thành tựu của họ.
1. Các bài viết có trích đoạn bình luận về Nhóm Mở Miệng, các thành viên và NXB Giấy Vụn
- “Khủng hoảng thơ trẻ Sài Gòn”, Tham luận tại Đại hội Hội Nhà văn TP HCM, tháng 3-2005; đăng trên Tiền Vệ, 17-3-2005.
Họ là ai? Là Lý Đợi, Bùi Chát, Khúc Duy, Nguyễn Quán. 4 sinh viên tốt nghiệp khoa Ngữ văn, ra trường vô công rỗi nghề trong giai đoạn thơ Việt đang kì ảm đạm, “có mặt bằng nhưng chưa có đỉnh cao”, như chúng ta từng dễ dãi nhận định. Họ tự cho mình [vô] trách nhiệm với nền thơ nước nhà, cấp kì lập ra Nhóm Mở miệng, trưng bảng nhà xuất bản Giấy Vụn và, tuyên xưng: Không làm thơ! Thế là ba tập thơ in photocopy xếp hàng mở m[iệng]ắt chào đời: Vòng tròn sáu mặt, Xáo chộn chong ngày, Cai lon bo di và vài thi tập chưa “xuất bản” nhưng được tiếp thị rùm beng khác…
- “Thơ văn trẻ Sài Gòn ở đâu?”, báo Văn nghệ trẻ, số 45, 11-11-2007; đăng trên Tiền Vệ, 27-11-2007.
Không đâu hạ sinh hiện tượng thơ văn lí luận vỉa hè như nhóm Mở Miệng cùng sự kiện Nhà xuất bản Giấy Vụn cho ra đời hàng chục tác phẩm photocopy, đã và đang gây ấn tượng sâu đậm đến cuộc sống văn chương như thế.
- “Thơ Việt Nam trong năm 2010”, BBC Vietnamese, 20-12-2010.
Song song với văn học dòng chính, năm 2010, sinh hoạt văn chương “vỉa hè” tạo nên dấu ấn đậm bằng hàng loạt ấn phẩm do Nhà xuất bản Giấy Vụn cho ra mắt công chúng: Bài thơ của kẻ yêu nước mình của Trần Vàng Sao, Bài thơ một vần của Bùi Chát, Khi kẻ thù ta buồn ngủ của Lý Đợi, và Trước khi thành giấy vụn của Trúc Ty.
Phong trào in photocopy khởi động từ đầu thiên niên kỉ mới tại Sài Gòn, qua một thập niên, đã đặt nền móng vững chắc cho dòng văn chương “phi chính thống”. Họ có quan niệm khác về thơ, về lối làm thơ, hình thức in ấn và phát hành, và nhất là - thái độ thơ của các văn nghệ sĩ tự do. Cách làm của họ đã tác động ngấm ngầm đến sinh hoạt văn học đương thời, ở đó không ít nhà văn cư lưu lề phải cũng không ngần ngại nhập cuộc.
Vài năm qua, thơ và thái độ thơ kia tạo được tiếng vang đáng kể ở ngoài nước. Nhà thơ Bùi Chát, thành viên sáng lập Nhóm Mở Miệng đồng thời là người điều hành Nhà xuất bản Giấy Vụn, được Literaturwerkstatt Berlin mời qua Berlin tham gia đọc và thảo luận tại dự án “Văn học từ Việt Nam” vào cuối năm nay, là một minh chứng. Vậy mà, chúng cứ bị cho là phi chính thống. Bị đặt ra ngoài lề.
- “Sáo chộn với Bùi Chát”, Tiền Vệ, 21-12-2003; tạp chí Thơ, mùa Đông 2003.
Tập thơ Xáo Chộn Chong Ngày – phạm thánh, phạm thượng, phạm chữ, phạm nghĩa, phạm cả các khái niệm lâu nay thế giới văn minh tôn sùng như thứ không thể phạm. Nhưng hãy dẹp mấy thứ đó cho nhà luân lí, nhà ngôn ngữ, nhà hoạt động xã hội… phán. May: Bùi Chát đã không phạm con người!
- “Lý Đợi không làm thơ”, Tiền Vệ, 11-1-2009.
Lý Đợi là người viết báo, biên tập viên, nhà viết văn xuôi, kẻ làm thơ in photocopy, người phỏng vấn và trả lời phỏng vấn; Lý Đợi trình diễn thơ và thuyết trình về chữ nghĩa, workshop và triển lãm; Lý Đợi — tên choãi vã (từ dùng của Đinh Linh) bạt mạng và ương bướng, kẻ hoạt động chữ nghĩa vỉa hè chuyên nghiệp, dân làm phim tài liệu và chụp ảnh nghiệp dư, cùng duy trì Nhà xuất bản Giấy Vụn và sáng lập nhóm văn chương ngoài luồng Mở Miệng hay là tay ăn nói bá láp đầu đường xó chợ tạp pí lù Sài Gòn. Lý Đợi là loài sinh linh làm đủ thứ nghề không ra nghề để sống và viết. Viết theo kiểu của mình, tùy sở thích của mình. Viết như không cần viết; viết như chọc những người biết viết. Viết ngoài vòng kiểm soát và kiểm duyệt, cho hay không cho phép chính thống. Lý Đợi là nhà thập cẩm độc nhất [vô nhị] của trò chơi chữ nghĩa hôm nay, hệ quả [lụy] độc đáo của xã hội Việt Nam hậu chiến, hậu thuộc địa, hậu Cộng sản, kiểm duyệt và tự kiểm duyệt, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ nghĩa Cộng sản khoa học, định hướng văn nghệ, thơ ca của báo văn nghệ các loài, phê bình văn học trên báo phổ thông đủ loại, cho phép xuất bản và thu hồi, biểu tình xin phép, tự do bầu cử, tự do tín ngưỡng và tự do không tín ngưỡng.
- “Bùi Chát mở miệng qua giấy vụn”, Tiền Vệ, 21-1-2009.
Sáng lập và cán đáng Giấy Vụn, nhà xuất bản đầu tiên ở Việt Nam chuyên in ấn & phát hành tác phẩm của các nhà thơ vỉa hè dưới hình thức photocopy, vượt qua sự kiểm duyệt của chính quyền, anh đã cho lưu hành hơn chục tác phẩm, từ thơ đến văn xuôi. Của bằng hữu và của mình. Qua Giấy Vụn, từ tập thơ riêng đầu tay: Xáo chộn chong ngày (2003), qua Cai lon bo đi & những bài thơ chửi rủa [bới, lộn] (2004), Tháng tư gãy súng (2005) đến tập thơ mới nhất: Xin lỗi chịu hổng nổi (2007), Bùi Chát mở miệng. Và anh chưa một lần phản bội ý hướng của mình, của nhóm mình: “cố gắng hoàn thiện chính là những ý niệm về thơ”. Chứ không phải thơ.
2. Các bài viết khác có liên quan đến Nhóm Mở Miệng và NXB Giấy Vụn
- “Sẽ không có cuộc cách mạng thơ ở Việt Nam trong tương lai gần”, Tham luận tại Hội thảo thơ TP HCM, 25-8-2006; báo Người Đại biểu nhân dân, số 184 & 185, tháng 7-2006; tạp chí Nhà văn, số 3, 2008.
- “Thơ hậu đổi mới, và… đang khủng hoảng”, Tham luận tại Hội nghị Lí luận-Phê bình lần thứ hai, Đồ Sơn tháng 9-2006; Talawas, 2006.
- “Văn chương Sài Gòn hậu đổi mới, nhìn qua lăng kính thơ ca”, Tham luận tại Hội thảo khoa học Đời sống Văn học - nghệ thuật TP HCM thời kì hội nhập, 16-10-2007, đăng trên Tiền Vệ, 20-10-2007.
- “Hậu hiện đại và Thơ hậu hiện đại Viêt”, Vanchuongviet, 21-12-2007.
- “Nhập lưu hậu hiện đại không quá độ hiện đại hậu kì”, Tham luận tại Hội thảo Thơ Việt Nam đương đại, tại Trường Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn, TP HCM, 19-2-2008; Talawas, 21-2-2008.
- “Thơ Việt, từ hiện đại đến hậu hiện đại”, Tiền Vệ, 18-2-2009.
- “Văn chương tiếng Việt năm 2008 - 10 tác phẩm tôi chọn”, BBC Vietnamese, 20-2-2009.
- “Nhận diện các trào lưu thơ Việt đương đại”, tạp chí Hợp Lưu, số 110, 6&&-2010; báo Người Hà Nội, 23&30-4-2010; đăng trên Tiền Vệ, 19-8-2010.
- “Văn chương TP Hồ Chí Minh, giữa đường biên bảo thủ và nổi loạn”, Tham luận tại Đại hội Nhà văn Việt Nam khu vực TP HCM nhiệm kì 2010-2015, ngày 15-6-2010.
3. Các bài phê bình về tác phẩm được in ở NXB Giấy Vụn
- “Sáo chộn với Bùi Chát”, Tiền Vệ, 21-12-2003; tạp chí Thơ, mùa Đông 2003.
- “Phạm Lưu Vũ và Ngụ ngôn hậu hiện đại”, Tiền Vệ, 17-7-2007.
- “40 km/h với Vũ Thành Sơn”, Tiền Vệ, 23-8-2008.
- “Đinh Linh giải phẫu vành tai tiếng Việt”, Tiền Vệ, 5-1-2009.
- “Trần Wũ Khang & ‘Quà tặng của quỷ sứ’”, Tiền Vệ, 13-1-2009.
- “Đoàn Minh Châu, sau chiêm nghiệm nỗi buồn”, Inrasara, 8-2009.
4. Các trả lời phỏng vấn liên quan đến Nhóm Mở Miệng và NXB Giấy Vụn
- Nguyễn Đức Tùng, “Thơ đến từ đâu?”, Talawas, 22-6-2006.
- “Phê bình văn học đứng ngoài ’văn hóa đọc’”, Thanh Xuân thực hiện, Vietvn, 23-7-2007.
- “Inrasara: Cần phải gọi tên đúng sự thể”, Phong Điệp thực hiện, báo Văn nghệ, 24-5-2008; Phongdiep, tháng 5-2008.
- “Nhà thơ - nhà phê bình Inrasara, Cái mới: nhận diện và song thoại”, Nhã Thuyên thực hiện, Tiền Vệ, 6-9-2008.
- “Điểm mặt thơ Việt hôm nay”, Hiền Hòa thực hiện, báo Giáo dục và Thời đại, số Xuân 2009.
- “Con đường đi vào văn chương hậu hiện đại Việt Nam”, Thiện Khanh thực hiện, báo Điện tử Tổ quốc, 25-4-2009.
- Hiền Nguyễn: “Phê bình văn học, tiếng nói người trong cuộc”, báo Toquoc, 23-7-2009.
- “Đối thoại hậu hiện đại”, Tiền Vệ, 5-3-2009.
-------------------------
Các bài liên quan:
02.05.2011
[TỰ DO XUẤT BẢN] ... Ở Việt Nam, sự tồn tại của cá thể nào đó, xét theo nghĩa rộng, chưa hẳn là do cá thể đó có thể quyết định được. Nó phụ thuộc rất lớn, hoặc trong nhiều trường hợp là phụ thuộc hoàn toàn vào cái được gọi là “ý định” của những kẻ cầm quyền. Ví dụ như trường hợp của nhà thơ Bùi Chát... (...)
[TỰ DO XUẤT BẢN] ... thêm nhà thơ bị bắt / văn nghệ sỹ buồn không? / thêm nhà thơ bị bắt / báo chí dửng dừng dưng // thêm một người bị bắt / liệu có bịt được mồm / thêm một người bịt mắt / thiên hạ có sáng hơn? ... (...)
[TỰ DO XUẤT BẢN] ... Phần tôi, không khỏi ngỡ ngàng trước tin Bùi Chát bị như thế, mặc dù chẳng có gì đáng ngỡ ngàng ở đây cả. Không liên lạc được với ai liên quan, tôi chỉ biết nhắn lên đây lời bày tỏ ngưỡng mộ đối với Bùi Chát cùng Lý Đợi, người bạn thật tuyệt vời của anh... (...)
01.05.2011
[TỰ DO XUẤT BẢN] ... Nghe tin Bùi Chát bị bắt, tôi nhớ tới một bài thơ của Czeslaw Milosz viết từ 1950, nhưng vẫn đậm đặc tính thời sự ở Việt Nam: “Ngươi kẻ ngược đãi một người bình thường / Rồi cười phá lên trước tội ác đó / Và vây quanh ngươi bằng những thằng ngốc / Ðể trộn lẫn lành và dữ, để xoá nhòa lằn ranh...” ... (...)
[TỰ DO XUẤT BẢN] ... Sáng nay đọc bài anh Ngô Huy Liễn “phàn nàn” về cái vụ Nhà thơ Bùi Chát đoạt Giải thưởng Tự Do Xuất Bản IPA 2011, nhưng báo chí Việt Nam im thin thít, cùng lúc với tin Bùi Chát bị bắt tại sân bay. Điều nay làm tôi chợt nghĩ rất có thể rồi anh Ngô Huy Liễn sẽ khỏi cần “phàn nàn” nữa vì nếu nhà thơ dũng cảm của chúng ta bị khởi tố... (...)
[TỰ DO XUẤT BẢN] ... Đêm 30.04.2011, lúc khoảng 20 giờ, khi vừa đặt chân xuống sân bay Tân Sơn Nhất sau chuyến đi Argentina để nhận Giải thưởng Xuất Bản Tự Do, nhà thơ Bùi Chát đã bị chận lại và giam giữ... (...)
28.04.2011
Nhà thơ Bùi Chát đoạt Giải thưởng Tự Do Xuất Bản IPA 2011, nhưng báo chí Việt Nam im thin thít - Ngô Huy Liễn
[TỰ DO XUẤT BẢN] ... Điều này ai cũng hiểu tại sao. Họ không đưa tin vì đối với họ bất cứ sự kiện nào dù có gây tiếng vang trên thế giới nhưng không làm cho Đảng và Nhà nước hài lòng thì không phải là tin tức. Ngược lại, những chuyện đời tư vặt vãnh giữa các đào kép cũng trở thành tin tức trên trang nhất trên báo chí Việt Nam vì Đảng và Nhà nước muốn nhân dân đầu tư thì giờ nhìn qua lỗ khóa để tiêu khiển cho quên đi những vấn đề nhức nhối của chính trị và xã hội... (...)
27.04.2011
Diễn từ nhận Giải thưởng Tự Do Xuất Bản (tiểu luận / nhận định) - Bùi Chát
... Ở một nơi mà tự do chỉ có thể tồn tại trong những hành vi tùy tiện của chính quyền thì những cố gắng cho sự hiện diện của công lí và tình người dường như là vô nghĩa, và để hành động cho những điều tưởng như viển vông này chúng tôi đã chọn xuất bản. Cũng như những anh em đang bị tù đày, quản thúc và tất cả những người đang đấu tranh cho một tương lai tốt đẹp ở Việt Nam, chúng tôi luôn tin tưởng vào lương tri. Thông qua việc xuất bản một cách tự do những điều cần thiết, chúng tôi biết rằng nhiều độc giả của chúng tôi sẽ tìm thấy lại lương tri của mình... (...)
Bài ca ngợi sự dũng cảm (tiểu luận / nhận định) - Escribano, José Claudio
... “Một thế giới tốt đẹp hơn cần phải có nhiều hơn những người đàn ông và đàn bà tự do đi trên con đường của Bùi Chát và những đồng nghiệp ở Nga, Iran, Zimbabwe, Tunisia, trước kia đã nhận cùng vinh dự kiệt xuất này ... Những điển hình tuyệt vời có thể khởi động sức mạnh cho những tâm hồn yếu đuối...” [Hoàng Ngọc-Tuấn trích thuật] (...)
Nhà thơ Bùi Chát được trao tặng Giải thưởng Tự Do Xuất Bản của Hiệp Hội Nhà Xuất Bản Quốc Tế (ký sự / tường thuật) - Tienve.org
Chiều ngày 25.04.2011, tại Buenos Aires, nhà thơ Bùi Chát — người sáng lập và điều hành nhà xuẩt bản Giấy Vụn — đã vinh dự nhận Giải thưởng Tự Do Xuất Bản do International Publishers Association (IPA) / Hiệp Hội Nhà Xuất Bản Quốc Tế trao tặng. Buổi lễ trao giải long trọng diễn ra tại sảnh đường Jorge Luis Borges trong bối cảnh của Hội Chợ Sách Quốc Tế lần thứ 37... (...)
BÀI THƠ MỘT VẦN (thơ) - Bùi Chát
Sự phát triển của nghệ thuật / Có thể kết liễu một chế độ độc tài // Bao nhiêu người đã nói / Những điều tương tự vậy... | ... Đâu nhất thiết phải quan tâm / Nhắc nhở lời đe dọa / Bởi, với chúng ta / Sợ hãi – không bao giờ là mục đích... | ... Sau cộng sản là nhà xuất bản Giấy Vụn / quang vinh mười lăm năm / Sau cộng sản là niềm tin ơi chào mi / Sau cộng sản ánh sáng cởi mở // Khi đó chúng ta thoải mái làm người...
.
.
.
No comments:
Post a Comment