Đỗ Thùy
Gửi cho BBC từ Hà Nội
13 tháng 3 2016
.
Vụ việc tranh chấp
bản quyền giữa VTV với một chủ tài khoản trên kênh Youtube thu hút sự chú ý của
dư luận VN thời gian gần đây.
Năm 2011, khi còn làm tại Công ty Truyền thông Le Media,
tôi đã chứng kiến Tổng giám đốc của mình duyệt thêm một khoản tiền rất lớn để
chi trả quyền tác giả các bức ảnh mà chúng tôi dùng trong ấn phẩm The World in
của The Economist.
Trước đó, chúng tôi đã mua bản
quyền để xuất bản ấn phẩm này bằng Tiếng Việt và phát hành tại Việt Nam. Chúng
tôi phải liên lạc trao đổi với các đơn vị giữ bản quyền từng ảnh đi kèm theo
bài bởi The World In trước đó trả tiền để dùng những bức ảnh của bài viết nhưng
không kèm quyền sử dụng cho các phiên bản dịch sang các tiếng khác nhau.
Năm 2012, sau khi trả lời phỏng
vấn một ấn phẩm và gửi ảnh cho họ thì tôi nhận được yêu cầu ký vào văn bản miễn
trừ bản quyền tác giả (Copyright Clearance Form) để cho phép họ dùng hình của
mình.
Ứng xử với bản quyền
Đây chỉ là hai trong nhiều ví dụ
tôi từng trải qua có liên quan tới vấn đề bản quyền tác giả. Ở một xã hội văn
minh, đề cao và tôn trọng bản quyền tác giả và tác phẩm, bất kì ai tham gia tạo
ra sản phẩm nào thì có thể yên tâm là mình được pháp luật bảo vệ. Người có ý định
sử dụng cũng ngại vi phạm vì sẽ bị xử theo đúng chế tài pháp luật. Những điều
đó góp phần thúc đẩy phát triển xã hội khi khuyến khích mỗi cá nhân lao động và
làm việc tạo ra sản phẩm mới cho xã hội mà không trông chờ, ỉ lại với tâm lí cứ
ngủ một giấc, mai có người làm cái đó và mình chỉ việc copy thôi.
Trở lại với câu chuyện đang gây
ồn ào trên báo chí, trên các diễn đàn trong những ngày gần đây liên quan tới việc
tài khoản của Đài truyền hình Việt Nam (VTV) bị xóa khỏi trang YouTube theo sau
những cáo buộc vi phạm bản quyền hình ảnh trong các video clips của tài khoản
có tên Trung Tá Yamaha. Chủ tài khoản YouTube Trung Tá Yamaha ngoài đời là anh
Bùi Minh Tuấn cho biết đã phát hiện hơn 11 chương trình, phóng sự của VTV đã sử
dụng hình ảnh từ tài khoản của anh mà không xin phép, không trích dẫn.
Hiện nay, tài khoản YouTube của
VTV (từng có gần 100,000 người theo dõi) vẫn chưa được mở lại do vụ việc chưa
được giải quyết giữa hai tài khoản trên.
Không dừng ở đó, Bùi Minh Tuấn
chính thức gửi đơn tới các cơ quan chức năng Việt Nam để khiếu kiện bảo vệ quyền
sở hữu các video clips của mình theo Luật Sở hữu Trí tuệ.
Đây là hành động tiếp nối sau
nhiều nỗ lực gửi công văn tới VTV để mong đơn vị này xử lý (từ những năm 2015)
nhưng đến ngày 5/3/2016 anh Tuấn thông tin cho biết vẫn ghi lại được bằng chứng
rằng VTV vẫn tái diễn việc sử dụng hình ảnh của anh mà không thông tin về tác
giả và nguồn gốc xuất xứ của hình ảnh, không xin phép, không trích nguồn. Xem
xét theo Luật Sở hữu Trí tuệ của Việt Nam (ngày 29/11/2005), việc làm của phóng
viên VTV có thể bị coi là vi phạm Mục 2, Điều 25 và Mục 2, Điều 26 khi không
tuân thủ“phải thông tin về tác giả và nguồn gốc, xuất xứ tác phẩm.”
Một thông tin trên
'Góc khán giả' thuộc trang nhà của vtv.vn phản hồi về vụ việc giữa VTV và ông
Bùi Minh Tuấn.
Cũng theo cáo buộc của anh Bùi
Minh Tuấn, phóng viên VTV đã dùng biện pháp kỹ thuật (dùng phần mềm Cốc Cốc để
tải về), dùng kỹ xảo trong dựng hình để cắt và xóa logo dòng chữ bảo hộ bản quyền
Trung Tá Yamaha. Hành động này sẽ bị coi là vi phạm Mục 7, Điều 35 “Cố ý huỷ bỏ
hoặc làm vô hiệu các biện pháp kỹ thuật do chủ sở hữu quyền liên quan thực hiện
để bảo vệ quyền liên quan của mình.”
Xử lý khủng hoảng
Trước những cáo buộc trên, VTV
có tiến hành liên hệ với Bùi Minh Tuấn để trao đổi và giải quyết sự việc. Tuy
nhiên, ngoài những cuộc điện thoại qua lại, đã không có cuộc gặp nào diễn ra. Sự
việc này ngày càng nhận được sự quan tâm của dư luận và chắc chắn nó là tin bài
đáng quan tâm đối với bất kỳ cơ quan đơn vị báo chí nào, với rất nhiều góc cạnh
cần được mổ xẻ. Xét trên góc độ tác nghiệp báo chí và đạo đức báo chí thì rõ
ràng các phóng viên VTV đã vi phạm đạo đức nghề nghiệp và đạo đức báo chí khi sử
dụng hình ảnh của người khác làm hình ảnh của mình mà không trích nguồn, gây hiểu
lầm đó là hình ảnh do chính VTV tạo ra. Ngoài ra, còn là câu chuyện về nhận thức
khi nhà báo phát ngôn trên các diễn đàn mở, câu chuyện về quản trị thương hiệu
và xử lý khủng hoảng truyền thông.
Có thể thấy là dù được báo đài
liên lạc thì VTV vẫn giữ im lặng, chưa đưa ra thông điệp trả lời công chúng hiện
đang rất quan tâm và dõi theo sự việc. Trong khi đó, các cá nhân thành viên của
VTV lại tranh luận trên trang Facebook cá nhân với nhiều quan điểm và lời lẽ có
thể gọi là ‘đổ thêm dầu vào lửa’. Trả lời các comments trong dòng status của
nhà báo Lê Bình (VTV24), tài khoản Facebook Mai Thi Le Thuy (được biết là của
chị Lê Thị Thùy Mai, VTV8) viết “VTV
không tạo ra khủng hoảng mà chính đám đông tạo ra khủng hoảng. Lý ra không việc
gì VTV phải xin lỗi và hẹn gặp bạn Tuấn khi mọi việc chưa đi đến đâu. Với những
cái đầu đầy định kiến hẹp hòi thì việc cầu thị lại trở thành thị phi…” Chủ
tài khoản này cũng nói "Em có từng
nói ở bên Face (Facebook) của LS. Trần Vũ Hải, có cảm giác một số người giống
như ma quỷ đang phá Đức phật khi người chuẩn bị nhập cõi Niết Bàn…
"Chính ra Tuấn cũng chỉ là nạn nhân của đám đông thôi chị ạ.”
Còn tài khoản Facebook Hà Trần,
được biết là phóng viên thường trú của VTV tại Hoa Kỳ thì nói "Những cái nào sai, VTV đã nhận. Những cá
nhân sai VTV đã kỷ luật. Vậy tại sao nhiều người vẫn cố tình vào miệt thị, dùng
những lời rất nặng nề, khó nghe? Trước có khóc thuê. Giờ có chửi thuê?"
Có lẽ các cá nhân phóng viên
nhà báo này đã không hiểu hoặc cố tình không hiểu rằng, họ chính là đại diện
hình ảnh của VTV. Mỗi phát ngôn, câu nói nào của họ sẽ bị nhìn nhận là nhà báo
VTV chứ không còn là riêng cá nhân họ. Mọi phát ngôn của họ có thể vô tình tiếp
thêm lời ra tiếng vào cho câu chuyện của công chúng và khơi thêm những phản ứng
tiêu cực trước cách hành xử, ứng xử của VTV của công chúng. Giờ là lúc thể hiện
xự ứng xử cầu thị chứ không phải là lúc để khơi mào thêm những ý kiến như này.
“Cách hành xử, nhẹ hơn gọi là
"ứng xử" của VTV thực sự là kém về văn hóa, yếu về pháp luật, thiếu về
tầm đối với vai trò là một nhà đài của một quốc gia... và đương nhiên sẽ là
đáng buồn về môi trường sống trong một thể chế XH... “ (trích comment của bạn nguyenminhthai trên https://www.youtube.com/watch?v=lPLO2138JSs)
Lối ra cho VTV
Tác giả (đầu tiên từ
trái) trong một hội nghị có liên quan truyền thông về khủng hoảng kinh tế
Lối ra nào cho xử lý khủng hoảng
hình ảnh, thương hiệu hiện nay? Một trong các cách xử lý khủng hoảng truyền
thông, quản trị danh tiếng và uy tín cá nhân/tổ chức là thái độ và hành xử đúng
mực, phản ứng hợp lý nhanh nhẹn. Tổ chức hoặc người trong cuộc phải nhận diện
được các nguy cơ, rủi ro tới hình ảnh và có kế hoạch giảm tối thiểu rủi ro đó.
Ví dụ, khi tổ chức bị đưa lên báo và danh tiếng đang bị xấu đi trong con mắt
công chúng do các tương tác trên các phương tiện truyền thông thì cần có phản ứng
nhanh mới mong dập tắt đốm lửa mới nhen.
Có một lời khuyên rất đúng rằng
“trong cứu hoả, dập lửa là ưu tiên số 1”. Việc tìm ra kẻ nào gây ra lửa, rằng-thì-là-mà
nguyên nhân vì sao cháy có thể làm sau chưa muộn. Do vậy, tổ chức cần thành lập
tổ Phản ứng nhanh gồm các chuyên gia trong lĩnh vực Quản trị và xử lý khủng hoảng
để chuẩn bị các thông điệp truyền thông rõ ràng, đưa thông tin để trao đổi với
công chúng, qua kênh phương tiện truyền thông mình có.
Với trường hợp VTV, những ngày
qua dư luận đã lên tiếng yêu cầu VTV phải có lời xin lỗi. Đã đến lúc, VTV không
thể giữ im lặng được mãi mà cần có phát ngôn chính thức từ đại diện của mình để
bớt tiếng ồn, giảm nhiễu (noise). Ai cũng biết câu ‘To err is human’. Đã là con
người, có làm thì cũng có sai. Chỉ không làm mới hy vọng không mắc lỗi. Lãnh đạo
và quản lý VTV cần kiểm tra lại hết quy trình sản xuất.
Để biết gốc sai ban đầu thì họ
cần kiểm tra lại thật kĩ để từ đó có thể tránh những cái sai sau này. Ngoài việc
sửa cái sai bên trong thì VTV cần có lời xin lỗi phù hợp và thành thật.
Theo Jeff Ansell và Jeffrey
Leeson, tác giả cuốn When the Headline is you ‘để thể hiện sự thành tâm và chân
thật, lời xin lỗi phải ghi nhận lỗi lầm, nhận trách nhiệm và tỏ ra hối tiếc” từ
đó có ‘cam kết cải thiện hành vi’ có biện pháp hành động giải quyết thấu đáo giảm
thiệt hại cho các bên.
Như vậy, Tổng Giám đốc VTV hoặc
cử đại diện phát ngôn VTV cần lên tiếng chính thức. Thông điệp đưa ra từ VTV
nên thể hiện là VTV tôn trọng các vấn đề liên quan tới bản quyền tác phẩm, đặc
biệt trong các chương trình của VTV sản xuất. VTV có thể cho công chúng biết hiện
tại họ đang kiểm tra lại các chương trình/phóng sự được Bùi Minh Tuấn cung cấp
là có sử dụng tư liệu hình ảnh của Tuấn. Và cam kết khi có kết quả kiểm tra
chính xác, VTV sẽ ngồi lại với anh Tuấn để trao đổi quyền lợi tác giả. Đại diện
VTV có thể đưa ra lời xin lỗi và cảm ơn các bạn đã quan tâm.
Bảo vệ thương hiệu
Tác giả cho rằng
lãnh đạo của VTV nên có lời xin lỗi trong vụ việc có liên quan tới bản quyền
trên Youtube với ông Bùi Minh Tuấn.
Sẽ là không thông minh và thiếu
văn minh nếu bất kỳ tổ chức cá nhân đưa ra lời xin lỗi bao biện mà theo Jeff
Ansell và Jeffrey Leeson lời xin lỗi sẽ không có tác dụng nếu “Xin lỗi, đó
không phải lỗi của chúng tôi” hoặc “Xin lỗi, đó là lỗi của Quý vị”. Cùng lúc
đó, hai tác giả này đưa ra Bộ công cụ Thông điệp truyền thông và La bàn Giá trị
giúp tổ chức cá nhân xác định cách hành xử, ứng xử để thoát khỏi khó khăn “khi
bạn trở thành tâm điểm của truyền thông”.
VTV là một cơ quan báo chí lớn.
Cũng giống như nó, các cơ quan báo chí cần biên soạn Bộ quy tắc Đạo đức nghề
nghiệp (Code of Ethics) để giúp nhân viên của mình hiểu và nắm rõ những cách
hành xử đúng mỗi khi tác tác nghiệp cũng như phát ngôn. Phóng viên nhà báo cần
bình tĩnh và kiểm soát phát ngôn của mình trên mọi diễn đàn, phương tiên mạng
xã hội, trang cá nhân và hướng tới một thông điệp chung của tổ chức. Bởi bạn
không muốn là kẻ phá bĩnh trong nỗ lực chung của tổ chức mình.
Tại các cơ quan báo chí lớn quốc
tế, họ làm điều này rất quy chuẩn. Nhân viên khi vào làm việc sẽ được đọc kỹ và
nếu đồng ý sẽ ký cam kết tuân thủ Bộ Quy tắc đạo đức nghề nghiệp.
Các phóng viên, nhà báo tôn trọng
các quy định đạo đức nghề nghiệp, tác nghiệp. Đây là cơ sở rất quan trọng để bảo
vệ cho phóng viên nhà báo trong trường hợp tác nghiệp đúng, và cũng là cơ sở để
sa thải nếu nhân viên có phản ứng, tương tác thái quá đối với công chúng, bạn đọc,
bạn xem của mình.
Không chỉ trong lĩnh vực báo
chí, mà tất cả các tổ chức khác có thái độ đúng và nghiêm túc về tôn trọng bản
quyền tác giả bạn sẽ tránh được các tranh cãi, rủi ro không đáng có về pháp luật,
giữ gìn và bảo vệ được hình ảnh, thương hiệu chuyên nghiệp của cơ quan, tổ chức
của mình. Và một điều cần thiết là phải nhìn lại chính mình trước khi đổi lỗi
cho người bên ngoài.
Và việc xây dựng Bộ Quy tắc Đạo
đức nghề nghiệp cũng là cần thiết cho bất kỳ đơn vị, cơ quan, tổ chức nào trong
bối cảnh hiện nay.
Tôi kết bài này bằng câu trích
sau đây của Sakti Makki, nhà Đồng sáng lập và Giám đốc Điều hành công ty
MakkiMakki chuyên về thương hiệu tổ chức: “Xây
dựng và bảo vệ thương hiệu của bạn từ bên trong trước khi ai đó hủy hoại nó từ
bên ngoài.”
-------------------
Bài viết thể hiện văn phong và
phản ánh quan điểm riêng của tác giả, cựu nhân viên của Đài truyền hình Việt Nam, có bằng thạc sỹ báo chí
tại Hoa Kỳ và hiện làm việc trong lĩnh vực truyền thông và thương hiệu tại Việt
Nam.
*
*
BBC Tiếng Việt
15 tháng 3 2016
Ông Bùi Minh Tuấn
theo đuổi vụ tố cáo VTV sử dụng lại nhiều hình ảnh trong clip flycam của ông về
vẻ đẹp Việt Nam
Đài
Truyền hình Việt Nam (VTV) đã gửi văn bản đến ông Bùi Minh Tuấn xác nhận
"sai sót" vì các chương trình có sử dụng hình ảnh của kênh YouTube
Yamaha Trung Tá.
Trang tin Dân Việt của báo Nông Thôn Ngày Nay dẫn lại
ba lý do dẫn đến vi phạm bản quyền, gồm "không thực hiện đúng quy trình sản
xuất", "một số chương trình Đài phát sóng do các cơ quan, Bộ, ngành,
địa phương cung cấp cho Đài, hay hình ảnh, tư liệu được họ cung cấp cho Đài –
mà theo thỏa thuận, các chương trình này họ chịu trách nhiệm về vấn đề bản quyền",
và "các đồng nghiệp khác vô tình nghĩ là đã có bản quyền và đã khai thác,
sử dụng lại, dẫn đến sự vi phạm."
Trong văn bản này VTV nói "các đơn vị sản xuất
chương trình chịu trách nhiệm về mặt nội dung do đơn vị mình sản xuất".
VTV bảo ông Tuấn "làm việc trực tiếp với các
đơn vị" để "được đáp ứng các quyền lợi".
Trước đó, trả lời phỏng vấn BBC Tiếng Việt hôm 6/3,
ông Tuấn nói: "Tôi cần lời xin lỗi nên bằng tư cách công dân của tôi, tôi
phải bảo vệ bản thân tôi."
Ông Tuấn đã định tường thuật trực tiếp buổi gặp mặt
giữa ông và VTV trên Youtube hôm 6/3, nhưng đại diện của VTV không xuất hiện
như đã hẹn.
No comments:
Post a Comment