24.12.2015
Mấy
tuần nay, trên báo chí trong nước cũng như trong các diễn đàn mạng, người ta
bàn tán sôi nổi về hiện tượng hầu hết những học sinh xuất sắc nhất của Việt
Nam, sau khi du học ở nước ngoài, đều không về nước. Theo thống kê, hiện nay có
trên 100,000 du học sinh rải rác ở nhiều quốc gia trên khắp thế giới. Tôi không
biết chính xác là bao nhiêu người trong họ quyết định ở lại nước ngoài. Chỉ
nghe nói là rất nhiều. Ví dụ thường được nêu lên là trong số 13 học sinh thắng
giải “Đường lên đỉnh Olympia” và được đi du học, chỉ có một em, một em duy nhất,
chịu về nước. Theo kinh nghiệm của tôi, từ các môn tôi dạy vốn có khá đông sinh
viên du học ghi danh, số người nghĩ đến việc về nước sau khi tốt nghiệp chỉ là
một phần nhỏ, may lắm là một phần ba. Còn lại, tất cả đều hoặc phân vân hoặc
quyết định là sẽ tìm cách ở lại Úc.
Vấn
đề là: tại sao nhiều sinh viên không muốn về Việt Nam sau khi tốt nghiệp?
Lý do đầu tiên các sinh viên của
tôi nêu lên là họ không tự tin là sẽ tìm ra được việc làm, nhất là những công
việc thích hợp với chuyên môn của họ. Thú thật, thoạt nghe lý do này, tôi hết sức
băn khoăn. Tôi nghĩ Việt Nam đang phát triển và đang cần nhân tài, những người
được đào tạo từ nước ngoài, do đó, trên lý thuyết, sẽ dễ dàng được trọng dụng.
Nhưng không phải. Tôi có một số sinh viên và người quen, sau khi học xong Cử
nhân hoặc có khi Thạc sĩ ở Úc, trong đó có nhiều người học về Y hoặc Luật, sau
khi về Việt Nam, chạy đôn chạy đáo để tìm việc cả năm trời vẫn không được; sau,
phải tìm cách quay lại và xin định cư tại Úc. Nguyên nhân, người ta kể, là
không có “quan hệ”. Ở Việt Nam, không có “quan hệ” hoặc “tiền tệ” để đút lót,
việc kiếm được việc làm tốt coi như vô vọng. Ngược lại, tôi cũng biết khá nhiều
người, thuộc “con cháu các cụ” (CCCC), học hành không giỏi giang gì cả, sau khi
về nước một thời gian ngắn, được bổ dụng làm giám đốc công ty này công ty nọ. Bởi
vậy, ở Việt Nam mới có câu tục ngữ:
Thứ
nhất hậu duệ
Thứ nhì quan hệ
Thứ ba tiền tệ
Thứ tư trí tuệ
Trong câu ấy, “trí tuệ”, tức khả năng chuyên môn, nằm ở cuối cùng. Thậm chí, ở một biến thể của câu tục ngữ trên, nó còn không có mặt:
Thứ nhì quan hệ
Thứ ba tiền tệ
Thứ tư trí tuệ
Trong câu ấy, “trí tuệ”, tức khả năng chuyên môn, nằm ở cuối cùng. Thậm chí, ở một biến thể của câu tục ngữ trên, nó còn không có mặt:
Thứ
nhất tiền tệ
Thứ nhì hậu duệ
Thứ ba ngoại lệ
Thứ tư đồ đệ
Lý do thứ hai là lương bổng ở Việt Nam quá thấp. Nhiều người có bằng cử nhân, khi về nước làm việc, lương mỗi tháng chỉ khoảng vài triệu đồng Việt Nam, tương đương với vài trăm dollar; trong khi đó, nếu họ tìm được việc làm ở Úc, lương khởi đầu trung bình là 4,5 chục ngàn dollar. Đành là ở Úc, cũng như các quốc gia Tây phương khác, thuế cao và vật giá đắt đỏ hơn ở Việt Nam, nhưng ngay cả sau khi trừ thuế và các khoản chi tiêu, số tiền còn lại cũng nhiều hơn hẳn lương hướng ở Việt Nam. Ở đây, chúng ta cần ghi nhận một điều: ở Việt Nam, phần lương thường khá khiêm tốn nhưng phần bổng lại nhiều, có khi gấp chục, thậm chí, gấp trăm lần lương thật, tuy nhiên, muốn có bổng lộc cao, người ta phải có chức tước lớn. Mà muốn có chức tước lớn, điều kiện đầu tiên lại là “hậu duệ” hay “quan hệ”. Với những người thân cô thế cô, thu nhập duy nhất chỉ có thể đến từ lương. Mà lương lại èo uột. Trong số bạn bè của tôi ở Việt Nam, khá nhiều người dạy đại học. Lương trung bình của một giảng viên đại học là khoảng 6 triệu đồng (khoảng 300-400 Mỹ kim). Muốn tăng thu nhập, cách duy nhất họ có thể làm được là dạy thật nhiều giờ ở nhiều trường khác nhau. Có người dạy cả 3,4 chục giờ một tuần. Thú thật, nghe số giờ dạy như vậy, tôi không thể tưởng tượng được. Tại Úc, ở bậc đại học, số giờ dạy trung bình mỗi tuần của các giảng viên chỉ khoảng trên dưới 10 tiếng. Thì giờ còn lại là để nghiên cứu. Với số giờ dạy như ở Việt Nam, công việc nghiên cứu hoàn toàn bất khả thi. Kiến thức của các thầy cô giáo, do đó, cứ ngày một lạc hậu và mòn mỏi dần.
Thứ nhì hậu duệ
Thứ ba ngoại lệ
Thứ tư đồ đệ
Lý do thứ hai là lương bổng ở Việt Nam quá thấp. Nhiều người có bằng cử nhân, khi về nước làm việc, lương mỗi tháng chỉ khoảng vài triệu đồng Việt Nam, tương đương với vài trăm dollar; trong khi đó, nếu họ tìm được việc làm ở Úc, lương khởi đầu trung bình là 4,5 chục ngàn dollar. Đành là ở Úc, cũng như các quốc gia Tây phương khác, thuế cao và vật giá đắt đỏ hơn ở Việt Nam, nhưng ngay cả sau khi trừ thuế và các khoản chi tiêu, số tiền còn lại cũng nhiều hơn hẳn lương hướng ở Việt Nam. Ở đây, chúng ta cần ghi nhận một điều: ở Việt Nam, phần lương thường khá khiêm tốn nhưng phần bổng lại nhiều, có khi gấp chục, thậm chí, gấp trăm lần lương thật, tuy nhiên, muốn có bổng lộc cao, người ta phải có chức tước lớn. Mà muốn có chức tước lớn, điều kiện đầu tiên lại là “hậu duệ” hay “quan hệ”. Với những người thân cô thế cô, thu nhập duy nhất chỉ có thể đến từ lương. Mà lương lại èo uột. Trong số bạn bè của tôi ở Việt Nam, khá nhiều người dạy đại học. Lương trung bình của một giảng viên đại học là khoảng 6 triệu đồng (khoảng 300-400 Mỹ kim). Muốn tăng thu nhập, cách duy nhất họ có thể làm được là dạy thật nhiều giờ ở nhiều trường khác nhau. Có người dạy cả 3,4 chục giờ một tuần. Thú thật, nghe số giờ dạy như vậy, tôi không thể tưởng tượng được. Tại Úc, ở bậc đại học, số giờ dạy trung bình mỗi tuần của các giảng viên chỉ khoảng trên dưới 10 tiếng. Thì giờ còn lại là để nghiên cứu. Với số giờ dạy như ở Việt Nam, công việc nghiên cứu hoàn toàn bất khả thi. Kiến thức của các thầy cô giáo, do đó, cứ ngày một lạc hậu và mòn mỏi dần.
Lý do thứ ba là cơ chế và văn hoá
làm việc ở Việt Nam hoàn toàn không phù hợp với những người được đào tạo ở nước
ngoài. Ở nước ngoài, đi làm, mọi người được khuyến khích phát huy sáng kiến
cũng như tinh thần độc lập và việc thăng tiến trong nghề nghiệp được căn cứ chủ
yếu trên khả năng của mỗi người. Ở Việt Nam thì sự thành công tuỳ thuộc vào
quan hệ hơn là chuyên môn. Trong cái gọi là “quan hệ” ấy, ngoài chuyện con ông
cháu cha, còn một yếu tố quan trọng khác: làm sao vừa lòng cấp trên. Để làm vừa
lòng cấp trên, người ta thường có hai cách: đút lót hoặc nịnh bợ. Cách nào cũng
là một sự sỉ nhục đối với lòng tự trọng.
Không
phải chỉ với những sinh viên mới tốt nghiệp, ngay cả những chuyên gia có bằng cấp
cao và chức vụ lớn ở hải ngoại, vì nhiệt tình, muốn về Việt Nam để đóng góp vào
việc xây dựng đất nước cũng gặp khó khăn với cơ chế và văn hoá làm việc ở Việt
Nam. Một trong những lời than thở tôi nghe nhiều nhất là: Các cán bộ lãnh đạo ở
Việt Nam rất ít khi lắng nghe ý kiến của họ. Hầu như người ta không thể chịu nổi
sự phê phán. Nghe phê phán, dù xuất phát từ nhiệt tình và thiện chí, người ta
sa sầm nét mặt ngay tức khắc. Thành ra, những người muốn đóng góp cho đất nước
rất dễ vỡ mộng. Phần lớn chỉ làm được một thời gian rồi cũng quay ra hải ngoại
trở lại. Điều đó giải thích tại sao mặc dù giới lãnh đạo Việt Nam thường kêu gọi
các chuyên gia ở hải ngoại về nước nhưng cho đến nay, số người trở về rất ít ỏi.
Số người chịu làm việc lâu dài lại càng ít ỏi. Chuyên gia còn thế, huống gì là
sinh viên mới ra trường.
Việc
du học sinh, học xong, không về nước không phải là vấn đề liên quan đến cá nhân
của họ. Mà nó liên quan đến cả tiền đồ của đất nước. Ai cũng biết, trong thời đại
ngày nay, để phát triển, đất nước cần nhiều thứ, trong đó, có một thứ quan trọng
nhất là vốn trí thức. Đã đành không phải ai tốt nghiệp ở nước ngoài cũng đều là
những người giỏi nhưng ngay cả những người không giỏi cũng là những người được
đào tạo bài bản, với những kiến thức được cập nhật và có căn bản ngoại ngữ tốt.
Mất họ là một thiệt thòi lớn của đất nước.
*
* Blog của Tiến sĩ
Nguyễn Hưng Quốc là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng
ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
------------------------
Du học sinh : Về hay ở ?
Giáo sư Nguyễn Minh
Thuyết chỉ ra 4 căn nguyên nhân tài đi mà không trở lại (Thùy Linh - GDVN) 13/12/15
No comments:
Post a Comment