Nguyên
Lam & Nguyễn Xuân Nghĩa, RFA
2015-06-03
2015-06-03
Những biến cố dồn dập từ nhiều tháng qua trên vùng
Thái Bình Dương đã khiến dư luận thế giới e ngại rủi ro đụng độ hoặc thậm chí
xung đột trong khu vực. Nhìn từ giác độ kinh tế thì rủi ro ấy là những gì? Diễn
đàn Kinh tế nêu câu hỏi với chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa về vấn đề này
qua phần trao đổi sau đây của Nguyên Lam.
Nguyên
Lam: Xin kính chào ông Nghĩa. Thưa ông, tình trạng
căng thẳng tại khu vực Đông Hải của Việt Nam đã gây quan tâm cho nhiều quốc gia
vì nơi đây là tuyến hải lưu cho phân nửa lượng hàng hóa giao dịch trên toàn cầu.
Khi Trung Quốc ráo riết cải tạo các cụm đá ngầm thành đảo với trang bị quân sự
và tuần qua công bố Sách Trắng về Quốc Phòng, nhiều người lo rằng xứ này đang
bành trướng ảnh hưởng từ vùng biển cận duyên ra tới các đại dương, đã đe dọa chủ
quyền trên lãnh thổ và lãnh hải của các lân bang và có thể cản trở quyền tự do
lưu thông của các nước. Nhìn từ giác độ kinh tế, ông đánh giá thế nào về các rủi
ro đó trong khu vực?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: - Tôi xin đề nghị là ta nên lùi lại mà nhìn vấn
đề trên toàn cảnh và trong viễn ảnh nhiều năm, may ra thì thấy được những rủi
ro cho các nước, và trước nhất là rủi ro cho nước tác quái là Trung Quốc.
- Việc Bắc Kinh bành trướng ảnh hưởng qua nhiều hành
động cụ thể mà bất chấp dư luận quốc tế không chỉ xảy ra từ 18 tháng nay, khi họ
đòi kiểm soát một khu vực còn rộng lớn hơn biển Địa Trung Hải và trùm lên lãnh
hải của nhiều lân bang. Việc họ xác nhận tư thế đại cường hải dương qua tài liệu
quốc phòng vừa công bố cũng không có gì là ngạc nhiên. Bắc Kinh chuẩn bị điều ấy
từ lâu và nay mới công khai hóa. Nhưng cũng vì vậy mà họ lấy nhiều rủi ro chúng
ta cần thấy.
Nguyên
Lam: Thưa ông, vì sao ông lại khởi sự với rủi ro của
Trung Quốc do động thái vừa qua?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: - Vì nếu Trung Quốc tính ra rủi ro cho mình
thì họ sẽ thận trọng hơn và bớt gây rủi ro cho các các khác.
- Nói chung, lịch sử nhân loại cho thấy rằng khi một
cường quốc bành trướng ảnh hưởng và trở thành một đế quốc thì họ cũng mất một
thời gian dài. Trung Quốc thật ra mới chỉ là một đại cường cấp vùng đang ngoi
lên trình độ ấy và cố vươn từ vị trí cường quốc lục địa ngày xưa lên vị trí cường
quốc hải dương sau này. Lý do bành trướng là chưa khi nào kinh tế Trung Quốc lệ
thuộc vào thế giới như vậy và ngày nay họ muốn dùng sức mạnh bảo vệ quyền lợi
mà họ mơ ước sẽ là toàn cầu.
- Vì vậy, rủi ro đầu tiên là phải can thiệp vào
thiên hạ sự chứ không thể duy trì chính sách “không xen lấn vào nội tình của xứ
khác” như trước. Khi can thiệp như vậy thì Bắc Kinh phải chọn bạn mà cũng vì thế
lại dễ gây thù, chứ không thể ung dung mua chuộc mọi xứ bằng tấm chi phiếu.
Trung Quốc lấy rủi ro lớn khi xỏ chân vào đôi giày quá rộng của một siêu cường
toàn cầu như Hoa Kỳ. Tức là sẽ liên can vào nhiều chuyện bất ngờ không thể tính
trước, kể cả nạn kiều dân bị bắt làm con tin hay bị khủng bố chặt đầu như Hoa Kỳ
hay Nhật Bản đã từng bị.
Nguyên
Lam: Ông có thể nào nêu thí dụ cụ thể về rủi ro can
dự mà Trung Quốc sẽ gặp hay chăng?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: - Ta cứ chú ý vào tình hình Đông Hải nên quên là vì
dầu khí, Bắc Kinh đã can thiệp vào Nam Sudan tại Châu Phi khi cung cấp võ khí
cho chính quyền sở tại chống các nhóm phiến loạn. Hôm 22 vừa qua, họ phải di tản
400 nhân viên tại các giếng dầu của Nam Sudan. Nếu muốn bảo vệ quyền lợi tại
đây, Bắc Kinh có thể gặp cảnh “khi vào húng hắng khi ra vội vàng”!
- Một thí dụ khác là tình hình vùng Vịnh Ba Tư với nội
chiến tại Yemen, tranh chấp giữa hai nước có dầu là Iran với Á Rập Saudi, hoặc
sự tung hoành của lực lượng khủng bố xưng danh Nhà nước Hồi giáo. Ngay hiện tại,
Trung Quốc đã bị các tổ chức khủng bố Hồi giáo, từ al-Qaeda tới ISIL, quậy phá
đất Tân Cương. Nếu can dự vào Trung Đông để bảo vệ nguồn năng lượng, Trung Quốc
càng là đối tượng được các nhóm khủng bố tấn công trong lãnh thổ tại miền Tây
và trên Con Đường Tơ Lụa mà họ đang muốn thực hiện. Vài năm nữa thôi, người ta
sẽ thấy ra chuyện đó.
Nguyên
Lam: Quả thật là ông nêu ra vài chuyện bất ngờ,
nhưng ngay tại khu vực Thái Bình Dương, Trung Quốc còn gặp rủi ro nào khác
chăng?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: - Mọi cường quốc muốn thành Đế quốc, là giấc
mơ ngày nay của lãnh đạo Bắc Kinh, đều gặp bài toán tôi xin gọi tắt là “tiếp liệu”
cho đơn giản. Từ Trung Nguyên tại miền Đông, các Hoàng đế Trung Hoa mà muốn kiểm
soát Tây Vực và khống chế Trung Á đều căng mỏng phương tiện nên khó tiếp vận, rồi
trung ương còn bị nạn cát cứ ở vùng biên trấn. Mà thôn tính được vùng nào thì
cũng nuốt vào bụng sự chống đối của các sắc tộc đã bị họ khuất phục. Đó là hiện
tượng từng thấy ở nhiều nơi, tại nhiều xứ, kể cả Liên bang Xô viết hay Liên
bang Nga.
- Trở về Thái Bình Dương thi càng vươn ra biển xanh
dương, Bắc Kinh càng kéo dài đường tiếp vận từ bên trong cho các đơn vị Không
quân và Hải quân ở ngoài khơi và sẽ bị tốn kém rất cao. Nếu lại muốn lập ra hệ
thống nhận diện phòng không ADIZ trên các vùng họ vừ chiếm đóng thì đụng vào hệ
thống phòng không của xứ khác, thí dụ như Nhật Bản. Xứ Nhật có hệ thống nhận diện
phòng không rất gần với lãnh thổ và căn cứ Nhật, vả lại dân Nhật không có đất
lùi như dân Tầu nên chắc chắn là họ sẽ quyết liệt bảo vệ. Đấy là một rủi ro nữa.
- Cho nên, chẳng dàn ra thì thôi, nếu dàn trận tuyến
mà không có khả năng bảo vệ thì lãnh đạo Bắc Kinh làm chính người dân của họ thất
vọng vì dân Tầu cứ được tuyên truyền về sức mạnh của quốc gia. Thật ra, để bù
vào khó khăn kinh tế, đảng Cộng sản khích động tinh thần dân tộc cho quần chúng
thêm tự hào về chuyện ảo. Quần chúng và quân đội mà thất vọng vì khả năng chống
trả có giới hạn thì đảng lâm nguy như nhà Mãn Thanh đã từng bị trước khi sụp đổ.
Đây là ta chưa nói đến rủi ro ở nơi xa hơn, như tại Ấn Độ Dương, hay cả rủi ro
với Hoa Kỳ.
Nguyên
Lam: Hầu hết dư luận đều chú ý đến kịch bản đụng chạm về
quyền lợi hay đụng độ võ trang vì tai nạn bất ngờ giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc.
Ông nghĩ sao về loại rủi ro đó?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: - Vì tưởng Hoa Kỳ đang phân vân do dự giữa hai
ngả công thủ sau khi quá mệt mỏi với chiến tranh và bất ổn ở ngoài, lãnh đạo Bắc
Kinh mới thừa cơ bành trướng quân sự và cho rằng ít bị rủi ro lâm chiến với Mỹ.
Tôi thiển nghĩ là lý luận ấy có vẻ có cơ sở vì vài lý do.
- Thứ nhất, sau khi Chính quyền Barack Obama nói đến
việc chuyển trục về Đông Á từ năm 2011, với tiêu chí là sẽ đưa 60% các chiến hạm
của mình qua Thái Bình Dương từ nay đến năm 2020, thì ngay năm sau là 2012, Mỹ
phải cắt ngân sách quốc phòng, kể cả số chiến hạm. Ngược lại, trong hai năm
qua, Bắc Kinh đã hạ thủy nhiều chiến hạm nhất thế giới, với kết quả là tới năm
2020 Hoa Kỳ sẽ có 64 chiến hạn lẫn tầu ngầm trên biển Thái Bình, đối diện với tổng
số của Trung Quốc là 248 đơn vị. Với tương quan lực lượng đó và nếu áp dụng chiến
pháp gọi là “bất cân xứng” mà Bắc Kinh chủ trương thì họ nghĩ rằng tình hình
không đến nỗi tệ cho mình. Tuy nhiên, chính là vì cân nhắc như vậy, Bắc Kinh
càng lấy thêm nhiều rủi ro trong những năm tới.
- Trong khi đó, thực tế không là hỏa lực, số chiến hạm
hay phương tiện võ trang của hai nước. Thực tế là thực lực kinh tế của hai quốc
gia, với Hoa Kỳ vẫn giàu mạnh gấp bảy Trung Quốc nếu tính theo lợi tức bình
quân một đầu người. Ngoài ra, về trình độ công nghệ và kinh nghiệm chiến trường
thì Trung Quốc chẳng thể sánh được. Thứ nữa, thái độ khiêu khích của Bắc Kinh sẽ
làm dân Mỹ xoay chuyển và muốn tìm lại vai trò tích cực hơn trong vài năm tới.
Khi ấy ta chẳng nên quên rằng Mỹ đã từng tham chiến vì tinh thần chống lại chủ
nghĩa thực dân đế quốc, là điều ăn khớp với động thái ngày nay của Trung Quốc.
Sau cùng, Hoa Kỳ hiện có nhiều đồng minh hơn Trung Quốc mà Bắc Kinh càng hung
hăng thì số đồng minh với Mỹ lại càng tăng. Đấy là một rủi ro có cấp số nhân vì
nếu một đồng minh mà bị Tầu tấn công thì nhiều xứ khác sẽ có phản ứng.
Nguyên
Lam: Thưa ông, nói về các đồng minh của Hoa Kỳ
trong khu vực rộng lớn mà Bắc Kinh muốn bung ra thì ta thấy có Nhật với nền
kinh tế lớn thứ ba, Ấn Độ với nền kinh tế đứng thứ chín, Úc đứng hạng 12, Nam Hàn
hạng thứ 13, tức là một vòng đai các quốc gia bán đảo hay quần đảo thuộc loại
khá vững mạnh của địa cầu. Đấy có phải là một rủi ro khác cho Trung Quốc không?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: - Tôi nghĩ rằng rủi ro lớn nhất chính là sự phân
vân chần chờ ngày nay của Hoa Kỳ khiến Trung Quốc càng dễ phiêu lưu và làm các
quốc gia kể trên sớm liên kết với nhau.
- Họ liên kết với nhau trong tinh thần tương nhượng
để chia sẻ gánh nặng kinh tế cho yêu cầu an ninh và sẽ nhìn vào kế hoạch “Con
Đường Tơ Lụa” trên đất liền và trên biển của Bắc Kinh với cách lượng giá đầy
tính nghi ngờ về an ninh hơn kinh tế. Rồi theo truyền thống cố hữu, Mỹ chần chờ
và sẽ lại liên kết với các xứ đó, chưa kể một số nước trong Hiệp hội ASEAN. Sự
thật thì chính là các quốc gia nói trên của Á Châu mới bị Trung Quốc hăm dọa
nên sẵn sàng hợp tác với Mỹ.
- Cụ thể thì người ta đã thấy Nhật vừa ký kết hiệp ước
phòng thủ mở rộng với Mỹ theo chủ ý tích cực với vai trò quân sự quan trọng hơn
của Nhật vì lý do là bênh vực các đồng minh bị tấn công. Mới đây, Thủ tướng
Shinzo Abe cũng hứa hẹn gia tăng đầu tư và viện trợ của Nhật cho các nước Đông
Nam Á để tìm lại ảnh hưởng kinh tế năm xưa ở trong vùng. Cho nên, vấn đề không
thu hẹp vào sự ganh đua hoặc tranh chấp giữa Mỹ và Tầu mà sẽ có sự tham dự của
nhiều quốc gia khác. Tôi thiển nghĩ rằng hóa ra chính lãnh đạo Bắc Kinh mới lập
ra vòng đai phòng thủ của cả chục quốc gia nằm trên con đường bành trướng của
Trung Quốc.
Nguyên
Lam: Tổng kết lại, thưa ông, có phải là Trung Quốc
cứ khẳng định quyền bành trướng của họ mà lại gặp nhiều rủi ro chứ không dễ gì
tác động như Bắc Kinh đã trù tính ban đầu?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: - Thật ra, Bắc Kinh có quyền lợi và tham vọng
cao quá khả năng quân sự. Tại các vùng đất xa xôi mà họ muốn vươn tới cho mục
tiêu kinh tế thì bộ máy quân sự chưa theo kịp các dự án kinh tế nên những chọn
lựa bạn thù hoặc quyết định can thiệp vào xứ khác vì quyền lợi kinh tế sẽ khiến
Trung Quốc dễ bị tấn công hơn xưa, chưa nói đến nạn hải tặc hay khủng bố.
- Thứ hai, dù có một chủ trương “lý tài” là chỉ giao
du vì quyền lợi, Trung Quốc vẫn có thể bị lôi vào những tranh chấp hay
chiến tranh của xứ khác, với hậu quả dây chuyền. Và nếu chiến tranh bùng nổ thì
trận địa sẽ ở gần lãnh thổ Trung Quốc mà ở xa Hoa Kỳ. Vì kinh tế Tầu bị lệ thuộc
bên ngoài hơn là kinh tế Mỹ, tổn thất cho Trung Quốc sẽ rất cao và kết cuộc thì
Hoa Kỳ còn mạnh hơn trước, như người ta đã thấy sau hai Thế chiến của thế kỷ
20. Nếu Trung Quốc lượng giá lại như vậy thì may ra họ sẽ bớt hung hăng và thế
giới bớt gặp rủi ro. Nếu không, sau chiến tranh bất ngờ, thì khủng hoảng kinh tế
và chính trị sẽ đẩy lui Trung Quốc vào sự tàn tạ của thế kỷ 19.
Nguyên
Lam: Xin cảm tạ ông Nghĩa về phần nhận định khá độc
đáo này.
No comments:
Post a Comment