03.03.2015
Tôi có một sinh viên người Úc rất mê Việt Nam. Cứ
hễ có chút tiền là anh ấy bay đi Việt Nam. Mỗi năm đi Việt Nam ít nhất một lần.
Tôi hỏi: Anh mê nhất ở Việt Nam điều gì? Anh đáp: Tình người. Anh khen người Việt
Nam thân thiện và hiếu khách, lúc nào cũng cười, và khi cần, sẵn sàng giúp đỡ
anh, một người ngoại quốc chỉ bập bẹ được đôi ba câu tiếng Việt hết sức đơn giản.
Khi tôi hỏi tiếp: Có gì anh không thích ở Việt Nam? Anh đáp: tính bạo động. Anh
thường xuyên thấy cảnh người Việt gấu ó và đánh lộn với nhau. Trên đường, quẹt
xe nhau một tí: dừng lại chửi bới nhau, thậm chí, thượng cẳng chân hạ cẳng tay
với nhau. Trong quán nhậu, giữa những lúc ồn ào hò la dzô dzô, bỗng dưng nỗi quạu,
nhào tới vung tay thọi nhau chí choé làm náo động cả quán. Anh cho đó là một
nghịch lý mà anh không hiểu tại sao. Anh băn khoăn hỏi tôi: Tại sao như vậy?
Đó cũng là câu hỏi thỉnh thoảng tôi tự đặt ra với chính
mình. Về tính thân thiện của người Việt, chúng ta khỏi cần bàn: Nó khá hiển
nhiên. Nhưng còn sự hung hãn? Cứ mở bất cứ tờ báo nào ra, chúng ta cũng thấy những
bản tin về chuyện người Việt Nam đánh lộn với nhau, có khi gây tử vong, chỉ vì
những duyên cớ hết sức nhỏ nhặt. Trong lễ hội đền Gióng tại huyện Sóc Sơn, Hà Nội
vừa rồi, cả hàng trăm người nhào tới cướp hoa tre để lấy may mắn; từ giành giật
dẫn đến xô xát; và khi xô xát, người ta dùng cả gậy gộc để phang thẳng vào đầu
nhau khiến lễ hội đáng lẽ rất linh thiêng trở thành một cuộc hỗn chiến nhếch
nhác, người thì u đầu người thì sứt trán. Cũng theo báo chí trong nước, từ ngày
27 tháng chạp đến mồng bốn tết Ất Mùi vừa qua, trong cả nước có 6.200 người phải
đưa vào bệnh viện cấp cứu chỉ vì đánh nhau. Những người đánh nhau ấy có khi là
bạn bè của nhau. Cứ rượu vào thì lời ra; lời, đến mức nào đó, nghe chói tai, thế
là người ta nhào đến vung tay vung chân hạ gục nhau. Có khi tay chân không đủ, người ta sử
dụng cả vũ khí nữa.
Trong phạm vi gia đình, chúng ta cũng dễ dàng bắt gặp những
hành vi bạo động như vậy. Nặng thì đánh đập nhau: một hình thức bạo động bằng
vũ lực; nhẹ thì dùng lời nói để làm nhục nhau: một hình thức bạo động bằng ngôn
ngữ. Cả hai hình thức bạo động ấy không chỉ xảy ra giữa vợ chồng, anh em, mà
còn xảy ra giữa bố mẹ và con cái.
Vấn đề là: tại sao người Việt Nam lại hung hãn đến như vậy?
Tôi ngờ là đằng sau những sự hung hãn ấy là một thứ văn hoá, tạm gọi là văn hoá
bạo động.
Có thể định nghĩa văn hoá bạo động là niềm tin hay nếp
nghĩ cho rằng các xung đột chỉ có thể được giải quyết thông qua bạo lực.
Trong xã hội loài người, ở đâu và thời nào cũng có các xung đột hoặc về lợi ích
hoặc về tư tưởng và tính tình. Để giải quyết các xung đột ấy, người ta có nhiều
biện pháp khác nhau. Trong văn hoá bạo động, các biện pháp ưu tiên hàng đầu là
thượng cẳng chân hạ cẳng tay.
Đặc điểm đầu tiên của văn hoá bạo động là
người ta không có thói quen giải quyết xung đột và mâu thuẫn bằng các biện pháp
thương thảo. Tôi sống ở Tây phương khá lâu, tôi nhận thấy điều này:
khi có điều gì bất hoà hoặc bất đồng, người ta thường ngồi lại với nhau để phân
tích ai đúng ai sai. Giữa vợ chồng hay giữa bố mẹ và con cái hay giữa bạn bè với
nhau, người ta đều làm vậy. Sau khi phân tích, người có lỗi nhận lỗi và người
kia thì cũng bỏ qua, mâu thuẫn và xung đột coi như được giải quyết. Ngoài xã hội
cũng vậy. Thỉnh thoảng tôi thấy các cảnh cãi cọ nhưng hiếm khi nào thấy cảnh
người ta ẩu đả với nhau. Có. Đâu đó vẫn có cảnh đánh lộn. Nhưng mức độ chắc chắn
là rất ít. Trong các dịp lễ hội tại Úc, ví dụ, trong các đêm giao thừa, có khi
cả triệu người đổ xô xuống đường, nhưng hiện tượng ẩu đả nhau khiến cảnh sát phải
can thiệp rất hiếm, có khi hoàn toàn không có.
Đặc điểm thứ hai của văn hoá bạo động là sự
thiếu vắng niềm tin vào lý lẽ và vào luật pháp. Lấy ví dụ về những chuyện đụng xe với nhau. Ở Úc, tôi từng chứng kiến cảnh
xe cộ đụng nhau khá nhiều lần. Chưa bao giờ tôi thấy cảnh người ta đánh nhau
hay cãi cọ với nhau. Thường, người ta chỉ ghi bằng lái và số xe của nhau. Tất cả
các phần còn lại đều do các hãng bảo hiểm hoặc, trong những trường hợp trầm trọng,
do toà án giải quyết. Người ta không cần sử dụng bạo động trong ứng xử hoặc
trong ngôn ngữ vì người ta tin vào luật pháp, tin vào lý lẽ. Ở Việt Nam thì
khác. Trong các vụ đụng xe, hầu như không ai tin vào những thứ ấy. Người ta
giành quyền giải quyết chuyện thắng thua ngay tại chỗ. Và bằng sức mạnh của nắm
đấm.
Với hai đặc điểm nêu trên, văn hoá bạo động có gốc rễ từ
bản năng của con người, đặc biệt, khi bản năng ấy chưa được thuần hoá bằng giáo
dục và bằng nếp sống văn minh đặt trên nền tảng của lý trí và luật pháp. Có lẽ
ngày xưa, ở đâu người ta cũng có thứ văn hoá bạo động như vậy. Tuy nhiên, ở những
nơi lý trí và luật pháp được coi trọng, thói quen tranh luận và thương thảo đã
thành nếp, văn hoá bạo động dần dần nhạt đi, những cảnh ẩu đả vì những lý do vu
vơ dần dần giảm xuống.
Ở Việt Nam, văn hoá bạo động không những
không giảm thiểu mà còn bộc phát mạnh mẽ. Theo tôi, điều này có thể được giải thích bằng hai nguyên nhân: Thứ nhất,
đó là di sản của chiến tranh, một biến dạng của văn hoá chiến tranh trong thời
bình. Trước, suốt bao nhiêu năm chiến tranh, ở bất cứ phe nào, người ta cũng
khuyến khích văn hoá bạo động, sử dụng bạo động để giành chiến thắng. Riết,
thành thói quen trong nếp nghĩ và trong cách hành xử. Thứ hai, quan trọng hơn,
người ta không tin vào pháp luật. Nguyên nhân của việc không tin vào pháp luật
là chính chính quyền cũng không tin và không hành xử theo pháp luật. Bởi vậy, để
giảm thiểu văn hoá bạo động, mọi người, bắt đầu từ giới có quyền lực, phải sống
theo luật pháp.
Người xưa thường nói: thượng bất chính, hạ tắc loạn. Văn hoá bạo động tại
Việt Nam hiện nay, do đó, xuất phát từ sự bất chính của giới lãnh đạo. Không thể
thay đổi điều gì được nếu không bắt đầu thay đổi từ gốc: chính quyền.
*
Blog của Tiến sĩ Nguyễn Hưng Quốc là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được
đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường
của Chính phủ Hoa Kỳ.
No comments:
Post a Comment