Thụy My – RFI
Đăng ngày 13-04-2017
«
Chúng ta đã bị mất Biển Đông hay chưa ? ». Đó là tựa đề
bài viết của giám đốc tổ chức Sáng kiến Minh bạch Hàng hải châu Á, ông Gregory
B.Poling, trên trang web của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (CSIS)
ngày 11/04/2017.
Theo chuyên gia Poling, Trung Quốc đang ngày càng có
nhiều quyền lực trên Biển Đông, nhờ vào các căn cứ có thể sử dụng cho mục đích
quân sự lẫn dân sự tại quần đảo Trường Sa, và việc nâng cấp các thiết trí quân
sự ở Hoàng Sa. Bắc Kinh nhất quyết bảo vệ « quyền lịch sử » rộng
rãi nhưng lại được định nghĩa một cách mơ hồ của mình, về « đường lưỡi
bò » chín đoạn, vốn vi phạm luật pháp quốc tế.
Trong khi đó tân chính quyền Mỹ vẫn chưa có chiến lược
rõ ràng về Biển Đông, để lại những dấu hỏi lớn về sự cam kết của Washington
trong khu vực. Và ngoại trừ Hà Nội, các nước Đông Nam Á khác có yêu sách chủ
quyền tại Biển Đông, trước những diễn biến gần đây đã có những phản ứng khác
nhau – từ thái độ chấp nhận thua cuộc ở Manila, đến ý định nhắm mắt cho qua của
Jakarta và Kuala Lumpur.
Mặc dù trong chín tháng vừa qua Trung Quốc không leo
thang mạnh mẽ lắm, nhưng chưa bao giờ cán cân ở Biển Đông nghiêng hẳn về Bắc
Kinh như lúc này, với chiến lược bậc thầy của Trung Nam Hải. Tình hình này khiến
các nhà phân tích phải tự hỏi, liệu Hoa Kỳ và các quốc gia có cùng quan điểm đã
thua trận trong cuộc chiến đấu hay không. Phải chăng bây giờ là lúc Mỹ ra đi, bỏ
lại các nước Đông Nam Á phải tự chống chọi, trong cuộc chiến không cân sức với
Trung Quốc ?
Biển
Đông chưa được quan tâm đúng mức
Một lý do chính cho sự yếu kém thấy rõ của Mỹ và các
nước khác trong khu vực, là đa số người Mỹ vẫn chưa hiểu được tại sao
Washington phải quan tâm đến Biển Đông. Ngay cả trong chính phủ, câu trả lời
cũng bất nhất giữa các cơ quan với nhau, và trong nội bộ từng cơ quan. Làm thế
nào Hoa Kỳ và các đối tác có thể theo đuổi một chiến lược dẫn đến thành công,
hoặc thừa nhận thất bại, nếu họ không thể đồng ý với nhau về những gì được coi
là chiến thắng ?
Chính quyền Obama đã duy trì một danh sách khá logic
về các lợi ích của Mỹ tại Biển Đông : bảo vệ trật tự dựa trên cơ sở luật pháp,
duy trì an ninh khu vực (trong đó có sự an toàn của các đồng minh Mỹ), và tự do
hàng hải. Tiếc rằng cũng như nhiều chính sách châu Á khác, đội ngũ của ông
Obama chứng tỏ có tầm nhìn chiến lược mạnh mẽ, nhưng trong việc giải thích và
áp dụng thì lại yếu ớt. Cũng giống như khái niệm xoay trục được định nghĩa qua
các sáng kiến an ninh, mặc dù đã tốn rất nhiều thời gian cho các nỗ lực kinh tế,
ngoại giao và văn hóa xã hội, cuộc tranh luận về Biển Đông vẫn bị đè nặng bởi
lý giải sai lầm rằng đây là sự ganh đua giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc về quân sự.
Tranh chấp Biển Đông không phải là vấn đề song
phương Mỹ-Trung, và không thể giải quyết bằng cách mặc cả giữa Washington và Bắc
Kinh. Biển Đông cũng không phải chủ yếu là sự đối đầu quân sự, và như vậy không
thể có giải pháp quân sự.
Điều này không có nghĩa là quân đội Trung Quốc không
nhìn thấy một mệnh lệnh chiến lược mạnh mẽ trong tranh chấp Biển Đông, hay năng
lực bành trướng của Trung Quốc đang mở rộng từ các đảo nhân tạo, sẽ không gây
khó khăn cho cuộc chiến đấu của Hoa Kỳ trong một cuộc xung đột tiềm năng. Đó là
những nhân tố góp phần trong tranh chấp, cũng như việc tranh giành tài nguyên,
tuyến đường hàng hải chiến lược và nhiều vấn đề khác. Nhưng đây không phải là gốc
rễ của tranh chấp Biển Đông, cũng không là lợi ích cơ bản của Hoa Kỳ và các nước
bạn.
Như chuyên gia Bill Hayton đã lập luận một cách đầy
thuyết phục, tranh chấp Biển Đông thực chất là sự ganh đua của các chủ nghĩa
dân tộc. Đặc biệt là luận điệu về các quyền của Trung Quốc, đang thách thức mọi
sự kiện lịch sử, luật pháp quốc tế và lợi ích của các nước láng giềng. Bắc Kinh
cho là mình có quyền và quyết tâm độc chiếm Biển Đông bằng mọi phương tiện cần
thiết. Việc này đã trực tiếp đe dọa lợi ích của Hoa Kỳ, mà lợi ích này vượt xa
lên trên khả năng tự do hoạt động của Hải quân Mỹ tại Biển Đông.
Đó chính là một hệ thống quốc tế rộng rãi – gọi là « trật
tự dựa trên luật pháp » vẫn thường được chính quyền Obama nêu ra.
Trong đó các Nhà nước đều bình đẳng với nhau theo các quy định và tiêu chuẩn đã
cùng thỏa thuận ; đàm phán cũng như thủ tục trọng tài thay thế cho cưỡng bức và
vũ lực - được coi là phương cách giải quyết tranh chấp.
Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) và các
luật lệ theo tập quán quốc tế làm chỗ dựa cho công ước, là những thành phần chủ
yếu của hệ thống này. Tất cả đã bị thiệt hại nghiêm trọng bởi những hành vi nhằm
xác quyết chủ quyền của Trung Quốc tại Biển Đông. Các quốc gia khác sẽ nhanh
chóng nhận ra rằng họ bị bất lợi khi nghiêm túc tôn trọng UNCLOS, trong khi
Trung Quốc bất chấp.
Hậu
quả : Biển Đông sắp mất
Tiếc thay, trật tự dựa trên cơ sở luật pháp thì trừu
tượng, không giúp bán được báo. Sự yểm trợ quân sự của Hoa Kỳ và các cường quốc
bậc trung khác như Úc, Nhật Bản, Ấn Độ hết sức quan trọng để giúp các nước Đông
Nam Á không bị Trung Quốc đè bẹp.
·
Đọc thêm: Biển Đông : Đã đến lúc phải dằn mặt Bắc Kinh
Hoa Kỳ phải đóng vai trò chủ đạo để răn đe thái độ
hiếu chiến và các hành động leo thang quan trọng khác của Trung Quốc - như đã từng
lên tiếng cảnh cáo ý định xây dựng trên bãi cạn Scarborough mùa xuân vừa rồi.
Các quốc gia đối tác cần tìm cách tăng cường năng lực cho Hải quân và tuần
duyên các nước Đông Nam Á, để họ có thể bảo vệ vùng biển tranh chấp, vốn đang
phải đối mặt với áp lực chưa bao giờ tăng cao đến thế của Trung Quốc. Nhưng những
nỗ lực an ninh này nhằm cải thiện tình hình tại chỗ, chứ chưa phải là hồi kết.
« Chiến thắng » tối hậu trên Biển Đông cho Hoa Kỳ và
các đối tác là thuyết phục được Trung Quốc điều chỉnh những yêu sách của mình
cho phù hợp với luật pháp quốc tế, và bình đẳng với các nước láng giềng. Đó là
một thử thách khổng lồ, đòi hỏi phải có một chiến dịch ngoại giao và luật pháp
tập trung vào việc vạch trần tính bất hợp pháp của các yêu sách Trung Quốc, khiến
Bắc Kinh phải mang tai tiếng.
Quan trọng nhất là phải có những cam kết dài hạn. Việc
vạch mặt chỉ tên và tố cáo để Trung Quốc tỏ ra khiêm tốn hơn, có thể phải mất cả
một thập niên. Trung Quốc không phải là miễn nhiễm trước áp lực quốc tế hay trước
cái giá phải trả cho việc trở thành một kẻ ở ngoài vòng pháp luật, nhưng sức
kháng cự của họ rất lớn.
Hoa Kỳ và Philippines muốn tập hợp một liên minh quốc
tế cho nỗ lực này. Trước hôm Manila chiến thắng ở Tòa án Trọng tài Thường trực
La Haye tháng 7/2016, một số đáng kể các quốc gia trên thế giới đã kêu gọi
Trung Quốc tuân thủ phán quyết của tòa. Nhưng liên minh này đã tan rã sau khi tổng
thống Rodrigo Duterte quyết định từ bỏ việc sử dụng áp lực quốc tế, với hy vọng
Bắc Kinh sẽ đáp ứng một cách hòa hoãn hơn.
Quyết định của ông Duterte chủ yếu do quan điểm tư
tưởng của ông, nhưng được biện minh là do Hoa Kỳ sẽ không bảo vệ Philippines chống
lại Trung Quốc. Đây là một vết thương tự gây ra, có thể tránh được nếu chính
quyền Obama nói rõ là hiệp ước quân sự hỗ tương giữa hai nước có thể áp dụng, để
hỗ trợ cho quân đội và tàu chiến của Philippines trong vùng biển tranh chấp.
Trong khi được Duterte chìa ra cành ô liu và chính
quyền Trump lo tập trung vào những hồ sơ khác, Trung Quốc tiếp tục củng cố các
lợi ích của mình. Nhờ có các hải cảng và cơ sở hạ tầng đi kèm, số lượng tàu
Trung Quốc tăng lên đáng kể tại khu vực nửa phía nam của đường 9 đoạn. Trong
khi đội quân tiên phong này liên tục lấn chiếm vùng biển của các nước láng giềng,
Trung Quốc tăng cường hơn bao giờ hết khả năng can thiệp, để ngăn trở các nước
Đông Nam Á sử dụng vùng biển và đáy đại dương mà luật pháp quốc tế bảo đảm cho
họ.
Nếu không có gì thay đổi, Trung Quốc trên thực tế sẽ
kiểm soát toàn bộ vùng biển, vùng trời và tài nguyên của Biển Đông. Hải quân
Hoa Kỳ có thể tiếp tục tiến hành các hoạt động ở vùng biển tranh chấp, làm ngơ
trước những hành vi quấy nhiễu của đối tác Trung Quốc, nhưng sẽ không dễ chịu
chút nào cho các nước Đông Nam Á cũng đòi hỏi chủ quyền Biển Đông. Việt Nam có
thể tiếp tục phản đối thực tế mới này, nhưng những nước khác có cơ phải thích ứng
với thực trạng tại chỗ. Hậu quả là hệ thống quốc tế và trật tự khu vực châu Á sẽ
thường xuyên bị thay đổi theo hướng gây thiệt hại nặng nề cho lợi ích của Mỹ.
Thế nên, phải chăng Hoa Kỳ và các nước bạn đã bị mất
Biển Đông ? Câu trả lời là chưa. Nhưng họ đang đánh mất, và mất một cách nhanh
chóng.
Để thay đổi tình hình, trước tiên Washington cần phải
nhìn nhận tầm quan trọng của hồ sơ này. Chính quyền Trump cần có chính sách rõ
ràng và mạnh mẽ để bảo vệ lợi ích của Mỹ, đặc biệt là trật tự dựa trên luật
pháp tại Biển Đông. Thứ đến, chính phủ Hoa Kỳ cần nắm lấy cơ hội, khi chính quyền
Duterte nhận ra rằng Bắc Kinh không nhượng bộ như họ vẫn hy vọng - có lẽ qua lệnh
cấm đánh cá trong khu vực, kể cả ở bãi cạn Scarborough kể từ ngày 1/5 của Trung
Quốc.
Để đặt nền móng cho việc này, chính quyền ông Trump
phải làm một việc từ lâu được chờ đợi : nói rõ rằng theo hiệp ước hỗ tương giữa
hai nước, Mỹ sẽ yểm trợ lực lượng Philippines tại Biển Đông, vì vùng biển này
thuộc Thái Bình Dương, theo điều V của hiệp ước. Như vậy công việc khó khăn là
tái lập lực lượng quốc tế đối phó với yêu sách của Trung Quốc mới có thể khởi đầu.
------------------------------
Minh Anh – RFI
Đăng ngày 13-04-2017
Hội
nghị thượng đỉnh Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á - ASEAN sẽ diễn ra vào ngày
29/04/2017, tại Manila, Philippines, quốc gia chủ tịch luân phiên. Ngoài việc
thảo luận tăng cường hợp tác để xây dựng và nâng cao ý thức cộng đồng nhân kỷ
niệm 50 năm ngày thành lập, các vấn đề an ninh khu vực như các tranh chấp ở Biển
Đông và tình hình bán đảo Triều Tiên nằm trong chương trình nghị sự.
Báo Thái Lan The Nation, ngày 12/04/2017, trích lời
phó tổng vụ trưởng vụ ASEAN, bộ Ngoại Giao Thái Lan Suriya Jindawong, cho biết,
cuộc họp thượng đỉnh ASEAN năm nay mang chủ đề: “Tăng trưởng dựa vào dân và
cải tiến công nghệ, phát triển một ASEAN bền vững”.
Tuy nhiên, cuộc họp thượng đỉnh cũng sẽ đề cập đến Bộ
Quy Tắc Ứng Xử trên Biển Đông COC, mang tính ràng buộc về pháp lý, do ASEAN và
Trung Quốc cùng soạn thảo để kiểm soát hành vi của các quốc gia tại khu vực có
tranh chấp chủ quyền lãnh hải.
·
Đọc thêm : Bộ quy tắc COC sẽ do Trung Quốc sắp đặt ?
Philippines và một số thành viên khác của khối như
Việt Nam, Malaysia đang có những tranh chấp lãnh thổ, chủ quyền với Trung Quốc ở
Biển Đông.
Năm 2002, khối ASEAN đã ký bản Tuyên Bố Về Ứng Xử
Các Bên tại Biển Đông (DOC). Thế nhưng văn kiện không mang tính ràng buộc này
đã thất bại trong việc ngăn ngừa tình hình căng thẳng thêm tồi tệ.
Theo phó tổng vụ trưởng vụ ASEAN bộ Ngoại Giao Thái
Lan, thì hiện nay, chuyên gia và quan chức của ASEAN và Trung Quốc đang xây dựng
một bộ khung cho Bộ Quy Tắc – COC và dự kiến kết thúc vào giữa năm nay. Một khi
bộ khung được thông qua, các bên sẽ bắt đầu các cuộc đàm phán về nội dung Bộ
Quy Tắc Ứng Xử.
No comments:
Post a Comment