Ngô Thế
Vinh
Wednesday, November 4, 2015
Mối
nguy cơ lơ lửng trên đầu cư dân miền Tây lại trở thành vấn đề thời sự. Theo Gs
Nguyễn Ngọc Trân, trong một báo cáo mới đây của Ủy ban sông Mekong Việt
Nam có đoạn viết rằng “Tác động của 11 đập thủy điện trên sông Mekong lên đồng
bằng sông Cửu Long là không đáng kể”! Gs Trân cho rằng đó là một
kết luận nguy hiểm. Và, tôi muốn thêm rằng đó cũng là một kết luận thiếu trách
nhiệm. Bài dưới đây của Bs Ngô Thế Vinh (California), người dành rất nhiều thời
gian để nghiên cứu về những tác động của những con đập của Tàu ở thượng nguồn,
cung cấp thêm thông tin thực tế để hiểu tại sao nhận định của Gs Trân là đúng.
=====
Thoi thóp trái tim miền Biển Hồ miền Tây đau thắc ngực
Gửi
Uỷ Hội Mekong Việt Nam
và
Nhóm Bạn Cửu Long
NGÔ
THẾ VINH
BA "NGŨ
NIÊN" CỦA THỦ TƯỚNG HUN SEN
Tháng
10, 2015_
Chỉ mới đây thôi, TT Hun Sen đã ký sắc lệnh huỷ bỏ ngày Lễ Hội Nước Bon Oum Tuk
dự trù tổ chức vào ngày 24 tới 26 tháng 11 "do mực nước sông quá thấp và
tình trạng hạn hán mà Vương quốc Cam Bốt đang phải đối đầu, đồng thời đòi hỏi mọi
người phải tập trung nỗ lực và vận dụng mọi phương tiện có thể có được nhằm giải
quyết vấn đề thiếu nước trên các ruộng lúa trong mùa khô." Đây là lần thứ
tư trong vòng 5 năm chính phủ Hun Sen đã phải huỷ bỏ Lễ Hội Nước truyền thống
hàng năm, thường tụ hội hàng mấy trăm ngàn người đổ về thủ đô Nam Vang để tham
dự lễ hội đua thuyền trên sông Tonle Sap. [Water festival
cancelled over drought fears_ Chhay
Channyda; Phnom Penh Post, Oct 31, 2015]
Tháng
11, 2010_
Năm năm trước, TT Hun Sen, sau Hội Nghị Thượng Đỉnh ACMECS ở Nam Vang, lại một
lần nữa đã bác bỏ mọi mối quan ngại về ảnh hưởng của các đập thủy điện trên thượng
nguồn đối với dòng chảy sông Mekong. Ông khẳng định rằng chu kỳ lũ lụt hay hạn
hán mới đây là hậu quả của thay đổi khí hậu / climate change và khí thải carbon
/ carbon emissions chứ chẳng liên hệ gì tới chuỗi những con đập thủy điện của
Trung Quốc.[Hun
Sen denies China Dam impacts – Thomas Miller & Cheang Sokha; The Phnom Penh
Post, Nov 17, 2010]
Tháng
7, 2005_
Mười năm trước, TT Hun Sen, trước khi sang dự Hội Nghị Thượng Đỉnh Côn Minh, đã
tỏ ra thỏa mãn với tình hình khai thác con sông Mekong như hiện nay, theo ông
chẳng có vấn đề gì phải quan tâm. Ông công khai lên tiếng ủng hộ Bắc Kinh, đối
với kế hoạch khai thác sông Mekong, ông còn cho rằng các ý kiến chỉ trích chỉ để
chứng tỏ họ chú ý tới môi sinh, và đôi khi họ dùng đó như thứ rào cản nhằm ngăn
sự hợp tác nên có giữa 6 quốc gia. [Hunsen backed China's often-criticized
development plans for the Mekong River, Phnom Penh, Jun 29, 2005, AFP]
BIỂN HỒ
TRÁI TIM CỦA CAM BỐT VÀ ĐBSCL
Với
đất nước Cam Bốt, ai cũng biết rằng trái tim Biển Hồ chỉ còn nhịp đập khi sông
Mekong trong Mùa Mưa còn đủ nước đổ vào con sông Tonlé Sap tạo dòng chảy ngược
vào Biển Hồ như một hiện tượng thiên nhiên kỳ diệu. Là hồ cạn chỉ với diện tích
2,500 km2 trong Mùa Khô, nhưng từ tháng 5 đến tháng 9 bước sang Mùa Mưa, khi nước
con sông Mekong dũng mãnh đổ về, khiến con sông Tonlé Sap đổi chiều, chảy ngược
vào Biển Hồ làm nước hồ dâng cao hơn từ 8 tới 10 mét và tràn bờ; diện tích Biển
Hồ tăng gấp 5 lần, khoảng hơn 12,000 km2. Những cánh rừng lũ / flooded
forest của Biển Hồ là cái nôi nuôi dưỡng và tái sinh nguồn thực phẩm
khổng lồ chủ yếu là cá, chiếm tới hơn 60% lượng cá của Cam Bốt. Chính con sông
Mekong và Biển Hồ từng là cái nôi của nền văn minh Angkor Khmer và nay vẫn là
cái nôi của nền văn minh xứ Chùa Tháp. [1]
Nhưng
rồi không có một bảo đảm nào cho một tương lai bền vững của Biển Hồ khi mà
không thiếu những dấu hiệu xấu dồn dập đổ xuống từ Phương Bắc, từ ngày có chuỗi
những con đập Vân Nam.
Với
Thủ tướng Hun Sen, thì lại chẳng có gì phải lo lắng. Hồi tháng 6 năm 2005, nhân
buổi lễ thả cá giống vào một hồ phía đông Cam Bốt, ông Hun Sen đã tỏ ra thỏa
mãn với tình hình khai thác con sông Mekong lúc bấy giờ. Trước khi bay sang dự
Hội Nghị Thượng Đỉnh Côn Minh, ông đã công khai lên tiếng ủng hộ Bắc Kinh đối với
kế hoạch khai thác sông Mekong, cho dù điều ấy đi ngược lại ý kiến quan ngại gần
như báo động của các chuyên gia bảo vệ môi sinh. Đi xa hơn thế nữa, ông Hun Sen
còn cho rằng ý kiến chỉ trích chỉ để chứng tỏ là họ chú ý tới môi sinh, và đôi
khi họ dùng đó như thứ rào cản nhằm ngăn chặn sự hợp tác nên có giữa 6 quốc
gia. [AFP, 6/29/05].
Hình
I: Một Biển Hồ thoi thóp, không còn co giãn với hai Mùa Mưa Nắng;
đang
co lại và cạn dần [nguồn: Tom Fawthrop]
Năm
năm sau, ngày 17 tháng 11 năm 2010, tại thủ đô Nam Vang bên bờ con sông Tonle
Sap, một lần nữa Thủ tướng Hun Sen, sau Hội Nghị Thượng Đỉnh ACMECS[Ayeyawady-Chao
Praya-Mekong Economic Cooperation Strategy] gồm 5 nước Cam Bốt, Miến
Điện, Lào, Thái Lan và Việt Nam, đã phủ nhận và bác bỏ mọi mối quan ngại về ảnh
hưởng của các đập thủy điện trên thượng nguồn đối với dòng chảy sông Mekong.
Ông khẳng định rằng chu kỳ lũ lụt hay hạn hán mới đây là hậu quả của thay đổi
khí hậu chứ chẳng liên hệ gì tới chuỗi những con đập thủy điện của Trung Quốc.
Khi
nói chuyện với các phóng viên báo chí, Thủ tướng Hun Sen đã “diễu cợt / mocked”
họ về các ý tưởng cho rằng các con đập trên thượng nguồn sông Mekong đưa tới hậu
quả làm tụt giảm mực nước có tính cách lịch sử trong thời gian vừa qua. Như một
thách đố, ông đưa ra câu hỏi: “Liệu mực nước lên xuống dọc theo sông Mekong
có phải là do các đập thủy điện hay không?” Rồi cũng rất tự tin, ông Hun
Sen tự đưa ra câu trả lời bằng những con số: “Năm 1998, mực nước Sông Mekong tụt
thấp tới mức kỷ lục 7.5 mét, nhưng tới năm 2000, mực nước lại cao tới 12 mét.
Cần
mở một dấu ngoặc ở đây về hai thời điểm mà ông Hun Sen nêu ra:
_
Năm 1998, đã có con đập thủy điện lớn đầu tiên của Trung Quốc chắn ngang dòng
chính sông Mekong: đập Mạn Loan / Manwan 1,500 MW hoàn tất từ 1993, tiếp tục lấy
nước và hoạt động toàn công suất từ 1995; lại thêm con đập thứ hai Đại Chiếu
Sơn / Dachaoshan 1,350 MW cũng đang được xây cất. Không đủ mưa, lại bị giữ nước
trong hồ chứa, đã khiến mực nước hạ lưu sông Mekong xuống rất thấp tới 7.5 mét.
_
Năm 2000, khoảng tháng 8-9 năm đó, do những những trận “mưa gió mùa / monsoon
rains”rất lớn và kéo dài bất thường, lại thêm hiện tượng “cường triều / high
tides” ngăn lũ thoát ra Biển Đông nên đã đẩy mực nước sông Mekong vùng hạ lưu
lên cao tới 12 mét, gây cảnh lũ lụt tệ hại nhất trong nhiều thập niên với nhiều
tổn thất cả về vật chất lẫn nhân mạng từ Cam Bốt xuống đến ĐBSCL.
_
Năm 2010, trong mấy tháng đầu của năm nay, mực nước lại xuống thấp tới mức kỷ lục
trong vòng 50 năm qua ở vùng đông bắc Thái và Lào, gây bao nhiêu lo ngại về an
toàn thực phẩm, nước uống và thủy lộ giao thông. Đây cũng là thời kỳ con đập thứ
tư Tiểu Loan/ Xiaowan 4,200 MW, sau con đập Cảnh Hồng / Jinghong, còn được gọi
là “con đập mẹ” với dung lượng hồ chứa lên tới 15 tỉ mét khối – bằng tổng số
dung lượng tất cả các hồ chứa khác của tỉnh Vân Nam, đang lấy nước vào hồ chứa
và bắt đầu hoạt động phát điện.
Nhưng
cũng vẫn theo ông Hun Sen, thì đơn giản đó chỉ là do “biến đổi khí hậu và
khí thải carbon; chính khí thải carbon đã làm những cơn mưa thay đổi bất thường”.
Rồi ông mạnh miệng khuyên nhủ: “Vậy các nhà hoạt động môi sinh đừng có quá
đáng / don’t be too extreme, và cũng đừng nói rằng vì các đập thủy điện mà thiếu
nước ở hạ nguồn. Đó là một sai lầm”. Thấy như vậy chưa đủ, ông Hun Sen còn
hỏi ngược: “Năm qua Trung Quốc cũng bị hạn hán, các anh sẽ lên án Trung Quốc
ra sao khi mà chính họ cũng thiếu nước?”
Không
ai phủ nhận “thay đổi khí hậu” là một yếu tố quan trọng nhưng không phải
là duy nhất. Hiện tượng bất thường ấy không loại bỏ những yếu tố ảnh hưởng lâu
dài khác của các con đập lớn trên dòng chính sông Mekong.
Phải
nhìn bức tranh toàn cảnh phức tạp, với những tác hại tích lũy và dây chuyền của
các con đập thủy điện trên nguồn nước, nguồn cá, nguồn phù sa, lúa gạo, và cả
gây ô nhiễm nơi hạ nguồn, chứ không thể như ông Hun Sen giản lược một cách thô
thiển bằng “vài con số” và một cụm từ “thay đổi khí hậu” rất thời
thượng.
Trong
khi chính Bắc Kinh đang phải vất vả chống đỡ với sức ép của dư luận và cả cố gắng
xoa dịu sự chống đối của các nhóm cư dân vùng Bắc Thái và Lào đang là nạn nhân
trực tiếp của các con đập Vân Nam, thì ông Hun Sen lại tự nguyện biến mình
thành “một luật sư hùng biện cho Trung Quốc / nhưng bất cần lý lẽ.”
Ông
Hun Sen lãnh đạo quốc gia Cam Bốt, khi đứng trước nguy cơ cả một hệ sinh thái của
con sông Mekong và Biển Hồ đang bị suy thoái “một cách hiển nhiên và nhãn tiền”
thì chính ông đã lại cố ý phủ nhận bao nhiêu mối quan tâm chính đáng và đầy trí
tuệ trong suốt mấy thập niên qua của bao nhiêu chuyên gia bảo vệ môi trường và
của các tổ chức môi sinh phi chính phủ như TERRA/ Towards Ecological Recovery
and Regional Alliance, IRN / International River Network, Viet Ecology Foundation…
Thái
độ của ông Hun Sen rõ ràng là “phủi tay rũ bỏ trách nhiệm” bằng cách đổ lỗi
“cho thiên nhiên, cho thay đổi khí hậu” thay vì do sự bất lực của chính quyền
do ông lãnh đạo từ bấy lâu nay. Trước hết ông đã không màng gì tới bao nhiêu nỗ
lực để bảo vệ Biển Hồ, cũng là nguồn cá nguồn lúa gạo của hơn 15 triệu người
dân Cam Bốt, rộng hơn là bảo vệ nguồn tài nguyên mong manh của con sông Mekong,
đang đe dọa trên đời sống của ngót 70 triệu cư dân của 7 quốc gia ven sông.
Theo
Fred Pearce, thì vào đầu thập niên tới, chuỗi đập Vân Nam sẽ có khả năng giữ lại
hơn nửa lưu lượng dòng chảy của con sông Mekong trước khi ra khỏi lãnh thổ
Trung Quốc. Đối với Bắc Kinh, con sông Mekong đã trở thành “Tháp Nước và Nhà
Máy Điện” của riêng họ.
Odd
Bootha, 38 tuổi, anh lái đò bến Chiang Khong Bắc Thái, đã than thở “Nếu
Trung Quốc cứ xây thêm đập thì sông Mekong chỉ còn là một con lạch.” Tình cảm
bài Hoa rất mạnh ở vùng Bắc Thái, chính dân làng đã công khai chống lại kế hoạch
phá đá phá ghềnh thác khai thông sông Mekong của Trung Quốc. [2]
Cũng
dễ hiểu là để có đủ nước vận hành những turbines trong các đập thủy điện Vân
Nam, Trung Quốc đã thường xuyên đóng các cửa đập khiến mực nước sông đã xuống tới
mức thấp nhất. Phía tả ngạn bên Lào, chỉ riêng trong tháng 3/2004 , tổ chức du
lịch đã phải hủy bỏ 10 chuyến du ngoạn trên sông chỉ vì những khúc sông quá cạn.
Chainarong
Sretthachau, giám đốc Mạng Lưới Sông Đông Nam Á cho rằng “Trung Quốc đã có
quyền lực để kiểm soát dòng sông Mekong.”
Chỉ
vì sự thiển cận và những quyền lợi rất ngắn hạn nhận được từ Bắc Kinh, ông Hun
Sen đã dễ dàng hy sinh một dòng sông như mạch sống và một Biển Hồ như trái tim
của đất nước Cam Bốt và Đồng Bằng Sông Cửu Long Việt Nam.
NGÀY HỘI
NƯỚC SẼ TRỞ THÀNH QUÁ KHỨ
Tin
báo Phnom Penh Post [31/10/2015] Thủ tướng Hun Sen một lần nữa đã phải
ký sắc lệnh huỷ bỏ ngày Lễ Hội Nước dự trù tổ chức vào ngày 24 tới 26 tháng 11
"do mực nước sông quá thấp và tình trạng hạn hán mà Vương quốc Cam Bốt đang
phải đối đầu, đồng thời đòi hỏi mọi người phải tập trung nỗ lực và vận dụng mọi
phương tiện có thể có được nhằm giải quyết vấn đề thiếu nước trên các ruộng lúa
trong mùa khô." Đây là lần thứ tư trong vòng 5 năm chính phủ Hun Sen đã phải
huỷ bỏ Lễ Hội Nước truyền thống hàng năm, thường tụ hội hàng mấy trăm ngàn người
đổ về thủ đô Nam Vang để tham dự lễ hội đua thuyền trên sông Tonle Sap. [3]
Không
biết từ bao lâu rồi, Lễ Hội Nước Bon Om Tuk có lẽ có từ thời vua Jayavaman VII
thế kỷ thứ XII, người có công xây dựng khu đền đài Angkor như một kỳ quan của
thế giới, và từ đó cứ hàng năm, khi vừa hết Mùa Mưa, mực nước sông Mekong bắt đầu
ổn định và con sông Tonlé Sap lại chảy xuôi dòng kéo theo vô số tôm cá từ Biển
Hồ đổ vào các nhánh sông Mekong, xuống xa tới ĐBSCL. Đây cũng là thời điểm của
Ngày Hội Nước được tính theo tuần trăng vào khoảng tháng 11 diễn ra trước
Hoàng Cung, khu mà người Pháp gọi là Quatre Bras /Chatomuk, nơi bốn
nhánh sông Mekong hội tụ. Trong dịp lễ hội này, vua và hoàng hậu tới đây chung
vui với thần dân, và “Khai Mùa” cho ngư dân đánh cá, cho nông dân bắt đầu mùa
gieo trồng.
Hình
II: Lễ Hội Nước Bon Oum Tuk hàng năm trên sông Tonlé Sap trước Hoàng Cung; năm
nay 2015 cũng là năm thứ tư phải huỷ bỏ vì Biển Hồ cạn nước và sông Tonlé Sap cạn
dòng [nguồn: internet]
Nhưng
rồi trong những năm gần đây, Ngày Hội Nước Bon Om Tuk, trong cái ý
nghĩa đích thực ban đầu, khi mà con sông Tonlé Sap còn đủ nước để chảy ngược
chiều, khi trái tim Biển Hồ còn giữ được nhịp đập thì nay chỉ còn là một trái
tim Biển Hồ thiếu nước và thoi thóp, điều mà chính những ngư dân nông dân Cam Bốt
và dưới ĐBSCL biết rất rõ, do lượng cá và lúa thì càng ngày càng “thất thu”.
Với
nhãn quan của các nhà hoạt động môi sinh, thì sẽ có một ngày “thảm họa môi
sinh lớn nhất / greatest ecological catastrophe” đến với đất nước Cam Bốt, khi
trái tim Biển Hồ ngưng đập; với cái chết chậm nhưng chắc chắn ấy của Biển Hồ
thì tên tuổi ông Hun Sen không phải là hoàn toàn vô can.
Tưởng
cũng cần nên ghi lại nơi đây những sự kiện phải nói là bi quan, liên hệ tới Biển
Hồ, sông Tonlé Sap và con sông Mekong ngay trong thập niên đầu của thế kỷ 21:
Trên
trang web World Wide Fund for Nature, đã ghi nhận: mực nước con
sông Mekong tụt thấp xuống tới mức báo động kể từ 2004 và trở thành những hàng
tin trang nhất trên báo chí. “Trung Quốc làm kiệt mạch sống sông Mekong_ New
Scientist”; “Sông Mekong cạn dòng vì các con đập Trung Quốc_ Reuters
AlertNet”; “Xây đập và con sông chết dần_ The Guardian”; “Sông cạn
do các con đập Trung Quốc_ Bangkok Post”. Hầu hết đều mạnh mẽ quy trách cho
việc xây các con đập thủy điện dòng chính của Trung Quốc trên khúc sông thượng
nguồn.
Theo
Fred Pearce, tác giả cuốn sách “Khi Những Con Sông Cạn Dòng, Nước – Khủng Hoảng
của Thế Kỷ 21” xuất bản 2006, trong chương viết về con sông Mekong, đã có
ghi nhận:
“Cuối
năm 2003 và đầu năm 2004 là thời gian tuyệt vọng trên Biển Hồ. Cơn lũ mùa Hè thấp
hơn. Thời điểm con sông Tonle Sap chảy ngược vào Biển Hồ đến trễ hơn và cũng chấm
dứt sớm hơn. Thay vì 5 tháng con sông đổi dòng nay chỉ còn có 3 tháng. Rừng lũ
thiếu ngập lũ và cá thì không đủ thời gian để tăng trưởng... Và mùa thu hoạch
cá chưa bao giờ thấp như vậy. Tại sao? Đa số ngư dân đổ tại con sông cạn dòng.
Khi con nước cạn trước Hoàng Cung, thì sẽ không có cá dưới sông.
…
Vào tháng 05/2009, Chương Trình Môi Sinh Liên Hiệp Quốc đã phải
lên tiếng cảnh báo rằng “chuỗi đập Vân Nam” là “mối đe dọa duy nhất – lớn
nhất / the single greatest threat” đối với tương lai và sự phồn vinh của con
sông Mekong, sẽ giết chết nhịp đập thiên nhiên của dòng sông vốn như một kỳ
quan của thế giới.
Aviva
Imhoff, nguyên giám đốc truyền thông Mạng Lưới Sông Quốc Tế / IRN, đưa ra nhận
định: Trung Quốc đang hành xử một cách hết sức vô trách nhiệm. Chuỗi đập
Vân Nam sẽ gây ra những tác hại vô lường nơi hạ lưu, gây rối loạn toàn hệ sinh
thái con sông Mekong xa xuống tới Biển Hồ, nó như một chuông báo tử cho ngư
nghiệp và nguồn cá vốn là thực phẩm của ngót 70 triệu cư dân sống ven sông.
Hình
III: Băng qua Biển Hồ tới khu Bảo Tồn Sinh Thái Tonlé Sap
Biosphere
Reserve 12/2001 [nguồn: tư liệu Ngô Thế Vinh]
Không ai tin rằng, ông Hun Sen lại có thể
không biết tới “Hồi Chuông báo Tử” ấy, ông đã cố tình không muốn biết do
nhu cầu chính trị ngắn hạn trong thời gian cầm quyền. Nhưng rồi ra, cái giá rất
cao phải trả sẽ là tương lai của dân tộc Cam Bốt và cả nền văn minh xứ Chùa
Tháp. Đã có những dấu hiệu sớm nơi Đồng Bằng Sông Cửu Long đang phải hứng chịu
những cơn đau thắt ngực dẫn xuống từ trái tim Biển Hồ thiếu nước.
Tới thời điểm này 2015, chỉ mới có 6 con đập
thượng nguồn Vân Nam hoàn tất, chưa có con đập dòng chính hạ lưu nào xây xong;
vậy mà năm nay cũng là năm thứ tư Ngày Lễ Hội Nước Bon Oum Tuk truyền thống
của Vương Quốc Cam Bốt trên Nam Vang đã phải huỷ bỏ do một Biển Hồ thiếu nước
và con sông Tonlé Sap thì quá cạn dòng; và cũng năm nay 2015, Đồng Bằng Sông Cửu
Long đã không có Mùa Nước Nổi. [4]
NGÔ THẾ
VINH
California, Nov 03, 2015
Tham Khảo:
1/ Cửu Long Cạn Dòng Biển Đông Dậy Sóng. Ngô
Thế Vinh; Chương XIV, Nxb Văn Nghệ 2000, Nxb Viet Ecology Press & Giấy Vụn
2014
2/ Mekong Dòng Sông Nghẽn Mạch. Ngô Thế Vinh;
Chương III, Nxb Văn Nghệ 2006, Nxb Văn Nghệ Mới 2007, Nxb Giấy Vụn 2013
3/ Water festival cancelled over drought
fears_ Chhay Channyda; Phnom
Penh Post, Oct 31, 2015
4/ Năm Nay 2015 Không Có Mùa Nước Nổi. Ngô Thế
Vinh. VOA 15/10/2015 www.voatiengviet.com/...nay-2015.../3007569.html
No comments:
Post a Comment