Đừng
lấy nỗi buồn làm tiêu chí xác định mục đích của chiến tranh!
Trịnh Thu Tuyết
11/12/2025
https://baotiengdan.com/2025/12/11/dung-lay-noi-buon-lam-tieu-chi-xac-dinh-muc-dich-cua-chien-tranh/
Mấy
[hôm] nay tôi nhận được rất nhiều tâm tư của đồng nghiệp, bạn bè, học trò cũ…,
nhiều nhất là những câu hỏi của học sinh 2k7, khóa học trò lớp 12 đầu tiên học
chương trình 2018, bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống. Tất cả đều xoay
quanh vấn đề thời sự của văn học, cụ thể là cách đánh giá về tiểu thuyết ‘Nỗi
buồn chiến tranh’ và tác giả Bảo Ninh. Không tiện trả lời riêng từng em, tôi
chia sẻ đôi điều hỏi đáp ở đây.
1/ Tác
phẩm có xuyên tạc sự thật hay không?
–
Trái đất luôn có hai nửa ngày đêm sáng tối. Có người hân hoan ngắm ánh sáng rạng
rỡ của bình minh; có người buồn bã suy ngẫm về hoàng hôn và bóng tối của lụi
tàn – cả hân hoan và buồn bã đều là những trạng thái cảm xúc bình thường trước
từng phần sự thật của thế giới xung quanh.
Nhà
văn cũng vậy, họ không phải người chép sử, không có nhu cầu tái hiện một hiện
thực/ sự thật toàn vẹn, cả hai xu hướng “bình minh” và “hoàng hôn” đều chỉ lựa
chọn tái hiện, suy ngẫm, triết luận về một phần sự thật có tác động mãnh liệt tới
họ – “một phần sự thật” là sự thật chưa toàn vẹn, hoàn toàn khác với xuyên tạc
sự thật! Đừng né tránh nỗi buồn khi nó là một phần của cuộc sống!
2/ Viết
về nỗi buồn đau của một cuộc chiến tranh có phải là phản bội hay không?
–
Những câu văn mở đầu truyện ngắn Rừng xà nu đã tái hiện sự khốc liệt đáng sợ của
chiến tranh khi “Làng ở trong tầm đại bác của đồn giặc […]. Hầu hết đạn đại bác
đều rơi vào ngọn đồi xà nu cạnh con nước lớn”. Cả “làng” và “đồi xà nu” đều là
hình ảnh bình dị, hiền lành của sự sống – con người và cây cỏ sinh ra, lớn lên,
già đi, và chết, đó là quy luật bình thường, tự nhiên của sinh lão bệnh tử,
thành trụ hoại diệt. Nhưng khi con người đang sống, cây cỏ đang tốt tươi, rời rợi
sự sống, không dưng bị hủy diệt bởi ngoại lực từ ý chí chủ quan của con người
thì đó là những cái chết trái tự nhiên, phi nhân tính!
Cố
Thủ tướng Võ Văn Kiệt từng khẳng định chiến thắng 30-4 là vĩ đại nhưng người Việt
Nam cũng “đã phải trả giá cho chiến thắng đó bằng cả nỗi đau và nhiều sự mất
mát”, và ngày 30-4 “có hàng triệu người vui mà cũng có hàng triệu người buồn”
(Theo Báo Công an thành phố Hồ Chí Minh, ngày 30/4/2022).
Như
vậy, chiến tranh, với tất cả những sự khốc liệt, tự nó đã buồn. Buồn tới mức
sau khi kết thúc chiến tranh, bao người rưng rưng niềm vui cùng ca từ dịu dàng
của Văn Cao: “Mùa bình thường mùa vui nay đã về…” – chỉ cần cuộc sống trở lại
bình thường “với khói bay trên sông, gà đang gáy trưa bên sông, một trưa nắng
cho bao tâm hồn” đã là hạnh phúc!
Cho
nên, các tác phẩm văn học, nghệ thuật dù viết về niềm vui hay nỗi buồn, nỗi
đau…, dù là khúc khải hoàn Đất nước trọn niềm vui (Hoàng Hà) hay ca khúc Đất nước
(Phạm Minh Tuấn) với nỗi đau của bao người mẹ “Ba lần tiễn con đi, hai lần khóc
thầm lặng lẽ/ Các anh không về, mình mẹ lặng yên”…, đó là những cách khác nhau
nhưng đều thể hiện thái độ trân trọng, thủy chung và niềm tri ân sâu sắc với
quá khứ đau thương và hào hùng của dân tộc.
Tôi
đã hai lần tổ chức cho học trò đi thăm Nghĩa trang Trường Sơn, Thành cổ Quảng
Trị, Ngã ba Đồng Lộc… Nước mắt học trò tôi rơi trên cỏ non Thành cổ ngày xưa,
những lời nhắc xúc động của các em về sự trưởng thành ngày nay… khiến tôi yên
tâm là mình đã đúng khi đưa các em tới với nước mắt, nỗi buồn, lòng biết ơn…
thay vì một chuyến picnic với lửa trại, đánh bài, KFC, trà sữa và teambuilding!
Đừng
sợ nỗi buồn, nếu nỗi buồn ấy giúp con người thêm thấu hiểu cái giá của bình
yên, để biết tri ân và biết sống cho xứng đáng!
3/ Có
đánh tráo khái niệm “chiến tranh” không?
–
Chiến tranh vệ quốc là sự lựa chọn cuối cùng của một dân tộc khao khát hoà
bình, bất đắc dĩ phải cầm súng chiến đấu vì hoà bình! Những người lính trong
tác phẩm đã từ biệt gia đình, quê hương, trường đại học… lên đường nhập ngũ; họ
đã chiến đấu dũng cảm, đã kéo địch về phía mình để bảo vệ đồng đội, đã quyết liệt
can ngăn sự ngã lòng của đồng đội, đã vượt qua mọi sinh tử để đi tới tận cùng
cuộc chiến, đến cửa dinh Độc lập ngày 30/4, cùng cả dân tộc! Họ sẵn sàng hi
sinh tất cả vì mục đích chính nghĩa của cuộc chiến tranh vệ quốc, đó là sự thật
– nhưng những vết thương chiến tranh nhức buốt trên thân thể, đau đớn trong tâm
hồn họ cũng là sự thật. Họ có thể không thoát khỏi những nỗi đau ấy, và họ viết
về đau thương, mất mát chỉ để thiết tha bày tỏ khát vọng được sống bình yên, hạnh
phúc, yêu thương!
Hãy
đọc lại ba câu thơ của Thanh Thảo trong trường ca Những người đi tới biển:
“…
Chúng tôi đã đi không tiếc đời mình
(Nhưng
tuổi hai mươi làm sao không tiếc)
Nhưng
ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì còn chi Tổ quốc?”
Câu
thơ thứ hai đặt trong ngoặc đơn, như một lời thì thầm buồn bã, nhưng trước và
sau lời thì thầm rất thật, đầy nhân tính ấy, vẫn là hai câu thơ hào hùng của những
người chiến sĩ kiên cường sẵn sàng hi sinh tất cả cho cuộc chiến tranh chính
nghĩa. Nỗi buồn không phủ nhận sự hào hùng và ngược lại!
Cho
nên, đừng lấy nỗi buồn làm tiêu chí xác định mục đích của chiến tranh! Bởi chiến
tranh thực sự rất buồn!
No comments:
Post a Comment