Mặc Lâm, biên tập viên RFA
2015-07-18
2015-07-18
Đại hội của Hội nhà văn Việt Nam lần thứ IX vừa kết
thúc với nhiều băn khoăn trong dư luận có quan tâm với những người chọn nghề viết
lách mà xã hội luôn khẳng định họ là giai cấp tinh hoa, dẫn đường và khơi mào ý
thức thẩm mỹ cũng như lên tiếng các vấn đề xã hội khác cho đất nước. Mặc Lâm phỏng
vấn anh Inra Sara, nhà phê bình văn học, chuyên gia nghiên cứu văn hóa Chăm
cũng là người tham gia đại hội từ ngày đầu để biết thêm diễn biến bên trong nội
tình của Hội trong đợt bầu bán lần này.
Dân
chủ thiếu khoa học
Mặc
Lâm: Đại hội nhà văn lần thứ IX được nhiều nhà văn cho là
cũng như tám lần trước, tức là chỉ phân chia ghế ngồi còn thực chất thì không
có một chút gì lo toan cho bản thân người cầm bút trong hội. Anh thấy sao về những
bàn tán này?
Inra
Sara: Công bằng mà nói thì không có sự chia chác ở đây mà
ngược lại khá dân chủ nữa là khác. Dân chủ nhưng dân chủ ở Hội nhà văn Việt Nam
là dân chủ rất thiếu khoa học. Ví dụ như bầu Ban chấp hành khóa IX này thì Ban
chấp hành khóa trước muốn cơ cấu vùng miền và số tuổi của ban chấp hành có hình
quả trám, rất là lý tưởng. Tuy nhiên qua sự dân chủ một cách thiếu khoa học này
nên đã xảy ra các vấn đề như đại biểu của lớp trẻ không có. Đại biểu nữ không
có. Đại biểu dân tộc thiểu số cũng không, và quan trọng hơn là tính vùng miền,
ngay cả miền Trung và Tây nguyên rộng lớn như vậy không có một đại biểu nào. Miền
Đông và miền Tây nam bộ cũng thế. Nói chi các vùng miền mà ngay cả thành phố
Sài gòn, một thành phố mênh mông, một trung tâm lớn như vậy mà cũng không có một
đại biểu nào để đại diện cho mình trong ban chấp hành khóa này! Đấy, chúng ta
làm việc như thế!
Nếu so sánh với khóa trước, khóa VIII chẳng hạn có
15 người thì khóa này còn có 6, đó là điều mà Ban chấp hành hoàn toàn không muốn,
còn nói họ có lo không thì tôi thấy họ có lo chứ. Lo rất nhiều nữa là khác
nhưng nhiều lúc lo sai bởi cái lo đó nặng tính hình thức là chính.
Mặc
Lâm: Vâng, anh có thể nói thêm “nặng tính hình thức” nó cụ
thể như thế nào thưa anh?
Inra
Sara: Nó như thế này. Nói là quan tâm rất nhiều chẳng hạn
như mình mở các hội thảo về văn học, hội thảo đủ loại. Mở các trại viết văn trẻ,
trại sáng tác…tất cả những cái này đều mang tính hình thức. Tôi đơn cử như “trại
sáng tác” chẳng hạn, những người dự trại sáng tác đa phần đi chơi là chính. Đi
gặp gỡ giao lưu mang tính cá nhân là chính. Tại sao mình không tổ chức hội thảo
bỏ túi ở đó, một hội thảo không tốn tiền nhưng rất lợi ích cho nền văn học, ví
dụ như “Bàn tròn văn chương” mà tôi chủ trì ở các tỉnh miền Nam và thành phố
HCM cũng như ở ngoài Bắc. Đây là một tổ chức ngoại vi của Hội nhà văn Việt Nam
mà mỗi kỳ như vậy thì Hội Nhà văn chỉ chi 300 ngàn đồng, mỗi người một ly trà
đá nhưng chúng tôi đã làm được rất nhiều.
Tám kỳ ở miền Nam và ba kỳ ở miền Bắc chúng tôi có 3
cái gọi là tự do. Thứ nhất, là người tham dự tự do, thứ hai là đề tài tự do và
thứ ba là thảo luận rất tự do. Chúng tôi chi tiền của mình có 300 ngàn mỗi kỳ
mà thôi.
Tôi đã gợi ý rất nhiều lần cho các trại sáng tác
nhưng chúng ta vẫn mang tính hình thức. Hình thức như Festival Thơ Châu á Thái
bình dương vừa rồi thì cũng vậy thôi, tức là hoàn toàn không có đại biểu của thế
hệ đổi mới càng không có đại biểu của tuổi trẻ như vậy làm sao chúng ta có thể nói
là đại biểu đủ thành phần, đại biểu của thế hệ có thể quảng bá văn học Việt Nam
ra nước ngoài, quảng bá thơ Việt Nam ra nước ngoài để người ngoài biết được tiến
trình của thơ Việt hoặc là văn học Việt đương đại. Tôi nói mang tính hình thức
là như vậy.
Đại hội của Hội nhà
văn Việt Nam lần thứ IX diễn ra từ ngày 9 đến 11 tháng 7 tại Hà Nội. Courtesy
photo.
Mặc
Lâm: Nhà văn thì cần tác phẩm còn Hội nhà văn thì chức
năng lớn nhất của của nó là vun quén, bồi đắp hay tìm kiếm những tác phẩm lớn
nhưng trong suốt thời gian khoảng hai mươi năm trở lại thì tác phẩm lớn như “Nỗi
buốn chiến tranh” hay “Chuyện kể năm 2000” không thấy xuất hiện nữa, trong khi
các vấn đề xã hội nóng lên hàng ngày? Có điều gì bất ổn ở đây?
Inra
Sara: Tôi không tin là văn học Việt Nam đương đại không có
tác phẩm lớn. Có, nhưng mà họ lớn kiểu khác và lớn ở nơi khác chứ không phải lớn
ở Hội nhà văn Việt Nam, ví dụ như tiểu thuyết của Nguyễn Viện xuất hiện trên
trang Web Tiền Vệ đó là một tác phẩm lớn. Tiểu thuyết đó in photocopy ở miền
Nam. Hay là “Xe lên xe xuống” của Nguyễn Bình Phương chẳng hạn được in ở Diễn
đàn thế kỷ cách đây hai năm vì không in được ở Việt Nam. Hai năm sau Nhà xuất bản
Trẻ mới in lại. Tôi cho đó là một tác phẩm lớn. Ngay cả lãnh vực thơ cũng vậy.
Thơ Lê Vĩnh Tài trên Facebook cá nhân thôi nhưng anh ấy sáng tác liên tục, sáng
tác dữ dội, sáng tác mạnh mẽ và đầy ấn tượng. Tôi cho đó là các tác phẩm lớn.
Như vậy chứng tỏ nhà văn Việt Nam vẫn viết, vẫn nỗ lực.
Nhưng bên cạnh đó cái ngạc nhiên nhất của tôi là mảng phê bình lý luận ví dụ
như thơ Việt Nam thời Thơ mới. Khi thời Thơ mới vừa kết thúc thì Hoài Thanh đã
ra cuốn Thi nhân Việt Nam mà chúng ta đánh giá rất cao mà lúc đó chưa có Hội
nhà văn Việt Nam, lúc đó Hội nhà văn Việt Nam chưa ra đời, chưa có Hội đồng lý
luận phê bình của Hội nhà văn Việt Nam.
Trong khi Thơ đổi mới đã diễn ra, đã xong rồi 10 năm
sau nhưng có ai cầm lên trên tay được một cuốn phê bình để có thể nhận diện được
thơ đổi mới của Việt Nam không? Đó là điều tắc trách của Hội nhà văn Việt Nam
vì đáng lẽ Hội phải tổ chức làm chuyện đó nhưng chúng ta chưa làm hay làm chưa
được.
Cơ
chế lỗi thời và lạc hậu
Mặc
Lâm: Là người nghiên cứu văn hóa Chăm anh có được Hội
khuyến khích một cách đặc biệt hay không?
Inra
Sara: Không có gì đặc biệt cả! Cá nhân tôi Inra Sara cũng
như mọi người khác, cũng như mọi nhà văn khác. Trước đây tôi giữ vai trò Phó Chủ
tịch Hội đồng Văn học dân tộc nhưng ở đó cũng không làm gì. Sau khi Hội đồng
Văn học dân tộc tan rã thì tôi giữ chức Phó Chủ tịch Hội đồng thơ của Hội nhà
văn Việt Nam nhưng trách nhiệm này thì tôi làm cũng giống như một nhà thơ Việt
Nam và tôi không đòi hỏi gì thêm. Có đòi hỏi chăng là đòi hỏi ở Hội Văn học dân
tộc Việt Nam nhưng ở đây có đến 54 dân tộc cho nên tôi cũng không đòi hỏi nữa!
ội nhà văn Việt Nam có phụ bản của báo Văn Nghệ là
Dân tộc miền núi cũng đã đình bản 10 năm nay rồi nên gọi là quan tâm đặc biệt
không có. Nghiên cứu văn học Chăm cũng vậy tôi tự thân vận động ngay cả đặc san
“Bằng lăng” cũng do tôi tự thân vận động chứ Hội nhà văn không khuyến khích
không quan tâm chứ nói gì tới việc “quan tâm đặc biệt”!
Mặc
Lâm: Theo như những gì mà anh vừa trình bày thì cơ chế và
tư duy của Hội nhà văn có vẻ hơi lỗi thời hay chính xác hơn là lạc hậu nữa! Như
vậy cái nhìn của anh về tương lai của Hội nhà văn trong giai đoạn tới thì điều
gì có thể làm cho nó khởi sắc lên một chút bên cạnh những khuyết điểm liệu có một
ưu điểm nào khiến anh hy vọng hay không?
Inra
Sara: Thực ra thì tương lai Hội nhà văn Việt Nam hoàn toàn
thuộc vào cơ chế. Còn hội nhà văn bây giờ có quan tâm với nhà văn hay không tôi
thấy không còn là vấn đề vì bây giờ là thế giới mở và qua không gian văn hóa
Internet người ta đã nghĩ khác và làm khác. Người ta đã viết khác và in khác.
Hội nhà văn hầu như không còn sức mạnh như xưa. Ngay
trong kỳ đại hội này nhà văn Nguyễn Việt Chiến đã phát biểu rất mạnh bạo là Hội
nhà văn có bảo vệ được nhà văn hội viên bị nạn của mình hay không? Anh dẫn ra
trường hợp của anh bị nạn bị tù trong khi tác phẩm của anh thể hiện lòng yêu nước
rất nồng nàn. Hoặc là anh dẫn chứng trường hợp nhà văn Nguyễn Quag Lập là vụ mới
nhất Hội nhà văn cũng không lên tiếng để bảo vệ hội viên của mình. Nguyễn Việt
Chiến cũng tuyên bố rằng chúng ta, Hội nhà văn Việt Nam đừng đẩy họ về phía đối
lập. Nếu chúng ta không bảo vệ được hội viên của mình thì rất dễ đẩy các nhà
văn kia về phía đối lập.
Ngay cả giải thưởng cũng vậy. Mấy năm gần đây Hội
nhà văn cũng có những ủng hộ phía cách tân nhưng khi các tác phẩm cách tân bị
công kích thì hội cũng không đứng ra bảo vệ được mà phó mặt cho tác giả của tác
phẩm đó bơi với dư luận quần chúng.
Còn thay đổi thì tôi nghĩ rất là khó thay đổi. Kể cả
diễn đàn tranh luận thì quy chế nói rất rõ ràng phải tôn trọng diễn đàn tranh
luận nhưng lại không có diễn đàn tranh luận. Tôi lấy ví dụ trong vụ Nhã Thuyên
khi nhà phê bình Phan Trọng Thưởng viết một bài rất dài trên báo Văn Nghệ như
là tổng kết vụ đó tôi mới viết một bài lại cũng dài không kém, tôi gửi cho báo
Văn Nghệ thì báo Văn Nghệ không đăng! Gửi cho tạp chí Nhà Văn của Hội nhà văn
Việt nam cũng không đăng luôn cho nên tôi mới gửi cho Tiền Vệ.
Chúng ta vẫn chưa có thay đổi và chúng ta cũng chưa
chuẩn bị cho tư tưởng thay đổi. Đó là nhận xét của tôi vể đại hội kỳ này.
Mặc
Lâm: Xin cám ơn anh.
No comments:
Post a Comment