Bình luận của blogger Nguyễn Nhơn
2024.05.13
https://www.rfa.org/vietnamese/news/comment/blog/north-and-south-newspapers-05132024114917.html
Người
bán báo đọc báo đợi khách hàng ở sạp báo bên đường tại Hà Nội hôm 26/9/2015
(minh họa) - REUTERS/Kham
Hôm
cuối tháng 4 vừa qua, tờ báo của Hội Nông dân Việt Nam tổ chức lễ kỷ niệm 40
năm ngày xuất bản số báo đầu tiên. Lễ lạt kiểu này thì đơn vị cơ quan nào cũng
có, nhưng điểm độc đáo của báo Nông Thôn Ngày Nay lại ở thời điểm trước khi lễ
kỷ niệm diễn ra cơ.
À
mà không, (nói chung thì) hầu như cơ quan đơn vị nào cũng thế. Nó đã thành đặc
trưng của một nền báo chí Việt Nam thời kỳ … công cụ hóa.
Chuẩn
bị cho lễ kỷ niệm 40 năm ngày thành lập, báo Nông Thôn Ngày Nay lên kế hoạch vận
động các doanh nghiệp tài trợ tổng cộng 9,5 tỷ đồng. 43 tập đoàn lớn của cả nước
được ghi tên rõ ràng trong danh sách vận động, chỉ tiêu vận động được thấp nhất
là 50 triệu đồng, cao nhất là 700 triệu đồng.
Thực
ra “vận động” là nói giảm, nói tránh. Dùng từ chính xác thì nó là “bóp cổ”
doanh nghiệp. Dám từ chối không?
Mối
quan hệ cộng sinh phức tạp
Mối
quan hệ giữa các doanh nghiệp với hầu hết các tờ báo ở Việt Nam hiện nay, đặc
biệt với các tờ báo có chủ quản và trụ sở phía Bắc thì luôn là mối quan hệ cộng
sinh mập mờ giữa (luôn luôn) cần nhau, đồng thời không bỏ qua cơ hội nào làm thịt
nhau. Trong đó, doanh nghiệp là cây ATM của báo chí, còn báo chí lúc là người bảo
vệ, lúc là chó canh cửa, lúc lại đi cắn người khác để bảo vệ chủ-cũng chính là
nguồn thức ăn. Nhưng dù ở vai trò nào chăng nữa thì mục đích thường xuyên và
liên tục của những tờ báo kiểu này cũng chỉ là kiếm tiền trong cái túi của
doanh nghiệp. Kiếm tiền dần dần chuyển hóa thành vòi tiền, đòi tiền, làm tiền
và cuối cùng, ở cảnh giới cao nhất là kết bè làm ăn.
Còn
doanh nghiệp lúc thì nhờ báo chí che chắn trước các thông tin bất lợi, lúc xua
báo chí chiến đấu với các đối thủ, lúc sử dụng báo chí loan tin và viết bài quảng
cáo có lợi cho việc kinh doanh của mình.
Cho
nên tài trợ tiền cho báo chí thực hiện kế hoạch gì đó là việc “bình thường” của
doanh nghiệp. “Bình thường”, vì thậm chí cả khi tờ báo và doanh nghiệp chưa thiết
lập mối quan hệ cộng sinh thì doanh nghiệp vẫn không nên từ chối. Nếu không, khả
năng cao sẽ bị các anh em ghi thù, thu thập tài liệu bất lợi của doanh nghiệp rồi
hôm nào “đánh cho nó một bài”.
Là
vì thứ hai: người trực tiếp đi “vận động” tài trợ sẽ nhận hoa hồng 15%-30%, cá
biệt có đến 35%-40% tổng số tiền tài trợ. Đó là một khoản thu nhập khá lớn, thậm
chí là thu nhập chính của không ít “nhà báo”. Lợi ích thúc đẩy người này trở
thành đối tác truyền thông, tay trong hoặc tay chân của doanh nghiệp trong tờ
báo đó và giới báo chí nói chung, tùy vào phẩm cách và hệ giá trị của họ. Trong
đại đa số trường hợp thì sẽ thành tay trong hoặc tay chân, vì có mấy ai đứng vững
được trước đồng tiền đâu cơ chứ!
Thứ
hai, số tiền đó đem về tờ báo sẽ được chi vào các khoản khác nhau, trong đó
không thể thiếu “tiền trách nhiệm” cho ban biên tập của tờ báo, gồm tổng biên tập,
các phó tổng biên tập và Tổng thư ký tòa soạn, những vị trí chủ chốt nhất điều
hành và phát triển tờ báo. Đây chính là hệ thống chống lưng đằng sau cho doanh
nghiệp khi cần tiếng nói của truyền thông. Tiền bơm vào càng nhiều, bộ sậu lãnh
đạo tờ báo càng bỏ túi nhiều thì hệ thống càng mạnh mẽ, tất nhiên.
Thế
nhưng đằng sau mối quan hệ cộng sinh này lại thường là những cú nghiến răng của
doanh nghiệp. Đó là vì những tờ báo có tiếng trong làng đi xin tài trợ lại thường
chẳng có miếng nào trong làng báo chí Việt Nam-xét về mặt chuyên môn. Đại đa số
họ là những tờ báo kém cỏi, nội dung tẻ nhạt, đơn điệu, không thu hút người đọc.
Chính vì không thể kiếm tiền chính đáng bằng nghề nghiệp nên họ mới dày mặt đi
xin tài trợ.
Doanh
nghiệp hoạt động trong làn nước đục của hệ thống quản lý và luật pháp Việt Nam
hầu như ai chẳng có vài điểm yếu, cho nên như đã nói, tốt nhất là xì tiền mua sự
yên ổn.
Đổi
lại, doanh nghiệp được hứa trả tài trợ bằng một hoặc vài bài báo ca ngợi thành
tích kinh doanh hoặc ca ngợi đích thân lãnh đạo, dưới nhiều hình thức như phỏng
vấn, phóng sự… Người trả tiền nhiều nhất sẽ được bài viết dài nhất, ca ngợi
khéo léo nhất, đăng ở ngay trang đầu tiên, còn hình ảnh người đứng đầu sẽ được
lên bìa tạp chí. Nữ thì mặc áo dài hay áo đầm, áo vest, phong cách tổng tài hoặc
dịu dàng quyến rũ thêm phần trí tuệ, kẹp thêm cuốn Năng đoạn kim cương chẳng hạn.
Nam thì khoanh tay trước ngực đầy ngạo nghễ.
Cũng
thỏa mãn lòng hư vinh lắm chứ!
Cảm
ơn Ủy viên Bộ Chính trị
Trở
lại sự kiện báo Nông thôn ngày nay. Có người hỏi kỷ niệm 40 năm thành lập thì cần
số tiền to như thế làm gì?
Như
đã nói ở trên, họ tổ chức chuỗi sự kiện kỷ niệm. Thế nhưng mục đích chính không
phải tri ân đội ngũ những người làm báo và độc giả đã cùng nhau xây dựng tờ báo
suốt 40 năm, mà để khẳng định vai trò tờ báo trong con mắt những người lãnh đạo,
thăm dò khả năng trụ chức, thăng chức và xin được ngân sách nhiều hơn. Điều này
chủ yếu diễn ra ở các tờ báo phía Bắc, nơi tờ báo chủ yếu sống nhờ ngân sách
nhà nước xin được qua sự hài lòng của sếp chủ quản, cũng như nguồn đăng quảng
cáo, tài trợ của các doanh nghiệp.
Chuỗi
sự kiện kỷ niệm của một tờ báo quốc doanh phía Bắc sẽ kết thúc bằng một đêm
vinh danh, thường được tổ chức tại Nhà hát Lớn Hà Nội. Đó là địa điểm hoành
tráng nhất mang tính truyền thống, rất được ưa dùng để tổ chức các sự kiện đậm
màu quốc doanh. Tờ báo sẽ mời bằng được một số quan chức cao cấp nhất của Đảng
và Chính phủ đến dự, ngồi ghế đầu, phát biểu chúc mừng. Tốt nhất là có mặt một
hoặc một số Ủy viên Bộ Chính trị. Điều này quan trọng khủng khiếp vì thể hiện tầm
quan hệ của tờ báo, cũng ngầm thể hiện người chống lưng, chiếc ô của tổng biên
tập. Có mối quan hệ với các cốp to nhất thì các thế lực đang gấm ghé chiếc ghế
tổng biên tập sẽ phải chùn tay, còn các doanh nghiệp vốn mắt tinh hơn mắt đại
bàng có thể nhìn ngay ra chiếc cầu nối đến những bến bờ vui, những sợi dây quan
hệ mà bất kỳ người kinh doanh dày dạn kinh nghiệm nào ở Việt Nam cũng mơ ước sắm
được vài chiếc giắt thắt lưng. Danh và lợi cho cả các bên đều từ những điểm tưởng
như rất không liên quan gì như thế mà ra cả.
40
năm thành lập sẽ bao gồm các bài diễn văn của các lãnh đạo Đảng và Nhà nước, Hội
chủ quản, một số tập đoàn, doanh nghiệp giàu có nhất, và có thể một số chủ tịch
Hội nông dân được chọn lọc lên nói những lời biết ơn.
Để
minh chứng việc độc giả và đội ngũ làm báo không hề là nhân vật linh hồn của lễ
kỷ niệm ngày thành lập báo, xin mời quý vị đọc chính bản tin đăng trên
báo Nông Thôn Ngày Nay và các báo khác cách đây 10
năm, tại lễ kỷ niệm 30 năm thành lập báo:
“Nhân
dịp này, Báo Nông thôn ngày nay trân trọng cảm ơn đồng chí Trương Tấn Sang, Ủy
viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Nước; đồng chí Nguyễn Xuân Phúc, Ủy viên Bộ Chính
trị, Phó Thủ tướng Chính phủ đã gửi lẵng hoa chúc mừng Báo.
Trân
trọng cảm ơn đồng chí Vũ Đức Đam, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Thủ tướng Chính
phủ đã đến dự, động viên và trao Huân chương cao quý cho Báo.
Trân
trọng cảm ơn đồng chí Nguyễn Quốc Cường, Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Hội
Nông dân Việt Nam, tập thể Thường trực, các đồng chí lãnh đạo Trung ương Hội
Nông dân Việt Nam các thời kỳ; lãnh đạo các Ban, đơn vị Trung ương Hội, lãnh đạo
các tỉnh, thành Hội; lãnh đạo các bộ, ban, ngành, cơ quan trung ương; lãnh đạo
các tỉnh, thành phố; các đơn vị, doanh nghiệp, đối tác; các cơ quan truyền
thông; các chuyên gia, nhà khoa học, các bạn đọc, cộng tác viên...”
Khối
độc giả chủ chốt của tờ báo được xướng tên lên sau cùng, hạng bét, trước dấu ba
chấm.
Nhìn
chung, các tờ báo phía Nam sạch sẽ hơn. Cũng ráo riết làm quảng cáo, xin tài trợ,
nhưng họ hiểu sinh tồn của tờ báo nằm trong tay số đông người đọc chứ không phải
trong tay cá nhân anh Ba chú Bảy nào đó. Do vậy, nguồn lực trọng yếu của tờ báo
vẫn dồn vào để phát triển nội dung, cung cấp thông tin, phản ánh xã hội. Các lễ
kỷ niệm ngày thành lập thường được gọi thân thương là sinh nhật báo. Sinh nhật
báo là ngày vui trước tiên của những người đang làm việc trong tờ báo, là ngày
hội gia đình, ngày họ được thưởng, được xả hơi, được gặp mặt chuyện trò với những
đồng nghiệp ở xa mà cả năm họ không gặp được nhau và là dịp tri ân độc giả.
Ví
dụ, trong dịp kỷ niệm 45 năm thành lập báo Tuổi Trẻ, họ đăng lên trang nhất lời cảm ơn và thông tin
như sau: “Nhân dịp sinh nhật lần thứ 45 của báo Tuổi Trẻ, chúng tôi đã gặp gỡ
những bạn đọc lâu năm, những chủ sạp báo gắn bó để lắng nghe tâm tư, nguyện vọng,
hiến kế của độc giả với báo Tuổi Trẻ” (…).
Sự
khác nhau giữa hai tờ báo này đồng thời cũng là sự khác nhau rõ rệt giữa báo
chí hai miền Nam-Bắc. Nguyên nhân thuộc về lịch sử hình thành và phát triển báo
chí của từng miền.
Một
bên được tự do lập hội, lập báo, tự bỏ tiền kinh doanh, hưởng lãi, chịu lỗ và đối
diện nguy cơ bị ra tòa, thậm chí đóng cửa nếu vi phạm Luật báo chí. Một bên, tất
cả các tờ báo đều là cơ quan ngôn luận của một cơ quan, đơn vị, ngành nghề, hội
đoàn quốc doanh, chịu sự lãnh đạo toàn diện của Đảng, sự chỉ đạo sát sao của
Ban tuyên giáo và cơ quan chủ quản. Một bên công nhận quyền tự do báo chí là
quyền căn bản trong chế độ. Một bên mặc định báo chí là cánh tay phải của Đảng,
là công cụ của Đảng và Nhà nước.
Dấu
ấn tự do dân chủ của một thời báo chí miền Nam (tuy cũng có những giai đoạn bị
chính quyền o ép nhưng sức phản kháng của báo giới và xã hội rất mạnh nên chính
quyền phải thay đổi) di truyền đến tận các thế hệ làm báo hiện tại. Cho dù ngày
càng bị lai tạp và ảnh hưởng xấu bởi hệ tư tưởng báo Bắc nhưng nói chung báo
Nam vẫn chưa đến nỗi tự nô dịch hóa hoàn toàn cho đồng tiền hoặc cho thế lực
nào đó.
___________
Tham
khảo:
https://danviet.vn/loi-cam-on-cua-tong-bien-tap-bao-ntnn-7777417636.htm
https://tuoitre.vn/cang-kho-cang-phai-chieu-long-ban-doc-20200902210906629.htm
*
Bài viết không thể hiện quan điểm của Đài Á Châu Tự Do.
*
Nguyễn Nhơn là nhà báo Việt Nam hiện đang sống ở Thái Lan. Nhà báo Nguyễn Nhơn
quan tâm đến tình hình đất nước và viết nhiều bài về các vấn đề chính trị và xã
hội trong nước.
---------------------------------------------
Tin,
bài liên quan
BLOG
Báo
chí đảng & báo chí người Việt
Báo
chí “Cách mạng” hay “Phản Tiến Bộ”?
Ngày
nhà báo: Chỉ chúc mừng “Báo chí cách mạng”
Tuổi
Trẻ, Pháp luật TP HCM-những vị nhạc trưởng không biết nốt nhạc bẻ đôi
No comments:
Post a Comment