27/03/2020
Giữa
nạn dịch Covid-19 mọi người phải rửa tay, nghe chuyện bác sĩ Châu Âu thế kỷ 19
không rửa tay trước khi đỡ đẻ có lẽ khó tin lắm nhỉ?
Sống ở thời hiện đại, với nền y học tân tiến đến từ
Tây phương, gần như ít ai trừ một số các nhà sử học, biết rằng ngày xưa dân Âu
châu ăn ở rất là dơ.
Thế kỷ 14 bệnh dịch hạnh lan tràn vì thành phố lâu
đài xây bên sông rác rưởi xác bò xác chuột xả xuống đấy rồi đến lúc khát lại
múc nước đó lên uống. Đầu thế kỷ 16, khi Hernán Cortés xâm lăng đất Mexico, đám
lính tráng đã ngạc nhiên khi thấy người Aztec tắm mỗi ngày. Rảnh rỗi dữ, một số
thành viên trong đoàn quân viễn chinh viết lại trong du ký như vậy.
Đầu thế kỷ 19 mới có người lên tiếng cảnh báo là bác
sĩ nên rửa tay trước khi đỡ đẻ. Không nghe theo thì chớ, giới bác sĩ còn bắt
ông đồng nghiệp này nhốt vào bệnh viện tâm thần nơi ông bị đánh, bị nhiễm trùng
chết khi mới 47 tuổi.
Google vinh danh Bác sĩ Ignaz Semmelweis với “Google doodle”. (Ảnh:
Google)
Ông là Ignaz Semmelweis, người Hungary. Do ông đi
tiên phong trong việc kêu gọi rửa tay giữ gìn vệ sinh, nay trong giữa thời dịch
Covid-19, Google đã chọn vinh danh ông với “Google doodle” ngày 20 tháng 3,
2020.
Semmelweis sinh năm 1818 và mất năm 1865. Để hiểu
niên đại này, nên so sánh là Pasteur nghiên cứu thuyết vi trùng trong khoảng thời
gian 1860 và đến cuối thập niên đó mới thuyết phục được giới khoa học và bác
sĩ.
Bác sĩ Ignaz Semmelweis năm 1860, khuôn khắc bằng đồng của Jenő Doby.
(Public domain)
Semmelweis không nghiên cứu về thuyết vi trùng,
nhưng ông có làm thống kê các con số. Có thể xem như cách làm việc của ông là
tiền thân của lối suy nghĩ khoa học “evidence based” hiện nay - dựa trên con số
và nếu lý thuyết đi ngược các con số thì phải thay đổi lý thuyết chứ không thể
nằng nặc bám vào giáo điều.
“Chủ nghĩa” của y học thời đó là thừa hưởng từ thời
sau nạn dịch hạch thế kỷ 12. Với kinh nghiệm uống nước dơ lây bệnh, giới y học
Âu châu thời đó cho rằng có một loại “khí độc,” họ gọi là “miasma” lan truyền
trong không khí và do đó người bệnh, các vết lở, vết thương, thường hay có mùi
hôi thối. Khí độc này vào ai thì người đó bị bệnh. Vì tin vào khí độc, nên chuyện
một người lành có thể làm lây bệnh qua người khác là chuyện các bác sĩ thời đó
không tin nổi.
Bác sĩ Semmelweis làm việc trong bệnh viện phụ sản ở
Vienna, Áo, với chức vụ tương đương với trưởng nội trú hiện nay. Bệnh viện này
có bệnh nhân hầu hết người nghèo, và có hai khu, Khu 1 do các bác sĩ đỡ đẻ và
Khu 2 do các bà mụ đỡ. Ông nhận thấy Khu 1 bệnh nhân chết nhiều hơn hẳn Khu 2.
Thực tế là các sản phụ bị sốt rồi thiệt mạng do nhiễm trùng tử cung, nhưng nên
nhớ là hồi đó y học chưa tin vào thuyết nhiễm trùng nha, họ vẫn tin vào thuyết
khí độc. Người nghèo mà, khí độc thiếu gì, họ nghĩ vậy.
Hai khu trong cùng bệnh viện , bệnh nhân hai bên
cùng nghèo như nhau, nếu có khí độc thì cả hai đều bị, tại sao bên bị nhiều bên
bị ít? Dùng toán thống kê sơ khai, ông chứng minh được là, nếu nói theo ngôn ngữ
hiện đại, có sự khác biệt không chỉ do ngẫu nhiên, giữa tỷ lệ sản phụ bị sốt rồi
thiệt mạng trong Khu 1 (bác sĩ), so với Khu 2 (bà mụ). Khu 1 tử 10 tới 20%, Khu
2 dưới 5%.
Không cần ông chứng minh, chính các sản phụ Vienna
cũng biết điều này. Khu 1 và Khu 2 luân phiên nhận bệnh nhân. Hôm nay Khu 1,
ngày mai Khu 2. Semmelweis kể lại có người trở dạ trong ngày Khu 1 nhận bệnh
nhân, họ quỳ lạy năn nỉ để được vào Khu 2. Có người thà đẻ luôn ngoài đường
thay vì vào Khu 1, thì Semmelweis ghi nhận bằng con số thống kê, là họ còn ít bị
tử vong hơn Khu 1.
Các bác sĩ không muốn nghe điều này. Họ cho rằng các
vụ tử vong trong Khu 1 là do đông bệnh nhân hơn. Semmelweis chỉ ra rằng nếu
tính trên đầu người thì mỗi bác sĩ làm chết nhiều sản phụ hơn mỗi bà mụ. Vẫn
không tin, vẫn cho rằng tình trạng đông bệnh nhân chung làm ảnh hưởng sản phu.
Nhưng Semmelweis vẫn chưa phát hiện nguyên do, cho tới
khi một bạn thân ông bị một sinh viên y khoa lỡ tay cắt trúng bằng dao mổ xác
chết. Vết cắt tuy không bao nhiêu nhưng ông bạn bác sĩ này sau đó lên cơn sốt rồi
qua đời. Khám nghiệm tử thi ông bác sĩ này cho thấy nhiều chi tiết giống các sản
phụ tử vong.
Semmelweis nghĩ có cái gì đó trong việc mổ xác chết
làm lây bệnh. Và ông suy ra rằng đó là lý do sản phụ Khu 1 chết nhiều hơn Khu
2: Buổi sáng các bác sĩ và sinh viên y khoa học cơ thể học trên xác chết, rồi
sau đó họ vào bệnh viện đỡ đẻ, chả rửa tay gì sất.
Với hiểu biết của thời đó và sự tin tưởng vào thuyết
“khí độc,” họ thấy làm vậy là bình thường. Nếu có khí độc gì, thì nó nằm bên
nhà xác. Làm sao bệnh tật gì theo qua bên bệnh viện phụ sản được?
Ngay chính Semmelweis cũng chưa tin vào thuyết vi
trùng. Thời đó, các bác sĩ ở Trung Đông đã sử dụng thuyết vi trùng để chữa bệnh,
nhưng ở Âu châu xem đó là nhảm, không tin. Semmelweis cũng chỉ giải thích là có
thể không chỉ có “khí” độc mà có các “hạt độc tố” nào đó trong xác chết mà các
bác sĩ mang từ nhà xác qua bệnh viện.
Ông đề nghị các bác sĩ phải rửa tay. Ông bắt sinh
viên dưới quyền ông phải rửa tay bằng nước pha hỗn hợp clor (calcium
hypochloride, Ca(ClO)2). Ông lại thống kê cho thấy tỷ lệ tử vong xuống hẳn khi
các bác sĩ, sinh viên rửa tay.
Tháng Tư 1847, tỷ lệ tử vong của Khu 1 là 18.3%. Giữa
tháng 5 ông bắt rửa tay, tới tháng 6, tỷ lệ xuống còn 2.2%, tháng 7, 1.2%,
tháng 8, 1.9%.
Các cộng sự của ông viết về sự thành công này trong
các bài báo y học. Các sinh viên của ông trình bày tại các hội nghị. Nhưng cá
nhân ông không viết và không đi hội nghị, nên nhiều bác sĩ nghe các cộng sự và
sinh viên nói mỗi người mỗi kiểu, và họ không tin lý thuyết của ông.
Thay vì chấp nhận các con số biết nói, theo kiểu
“evidence-based practice” thời nay, thì không, họ chống đối. Khí độc là khí chứ
sao là hạt được! Cái sự tin tưởng vào chủ nghĩa nó mạnh như vậy đó.
Kết Cuộc Buồn
Năm sau là năm Cách mạng Hungary 1848 chống nhà cầm
quyền Áo. Chính quyền Áo đàn áp bằng 70,000 quân, xử tử lãnh tụ cách mạng và
phá hủy thành phố Pest. Ông giáo sư của Semmelweis người Áo tỏ vẻ không tin tưởng
ông này người Hung, nên khi hợp đồng chấm dứt, tuy Semmelweis được nhiều thầy
khác ủng hộ, giáo sư của ông cũng chọn một ứng viên khác người Áo vào thay thế.
Semmelweis trở về Hung, về Pest, năm 1950. Là người
Hung trở về từ vùng đất của Áo, nơi vừa phá nát thành phố Pest, ông Semmelweis
cũng không được hoan nghênh nơi quê nhà. Ông nhận chức vụ trưởng khoa phụ sản một
bệnh viện nhỏ; ngày đầu tiên vào làm ông đã chứng kiến một sản phụ vừa thiệt mạng
và nhiều người nữa bị sốt sắp chết. Ông lại bắt bác sĩ rửa tay trước khi đỡ đẻ
và một lần nữa tỷ lệ tử vong giảm xuống gần số không. Trong 4 năm, có 933 ca
sanh thì chỉ 8 sản phụ thiệt mạng.
Mặc dù với con số đáng nể như vậy, các bác sĩ Hung
cũng lỳ không kém bác sĩ Áo, không tin thuyết của Semmelweis, không chịu rửa
tay. Họ vẫn cho là có khí độc gì đó trong tử cung sản phụ, nhất là các sản phụ
nghèo.
Tới năm 1858, Emmelweiss mới bắt đầu công bố các kết
quả của mình trên báo chuyên khoa. Nhưng các y bác sĩ khác đã không tin là vẫn
không tin. Ông bắt đầu bị khủng hoảng tinh thần. Bị chống đối dữ quá, ông bắt đầu
phản công lại bằng những Thư ngỏ tố cáo người này người kia. Cách xử sự của ông
cũng thay đổi, cực đoan hơn.
Năm 1865, một đồng nghiệp lừa đem ông vào bệnh viện
tâm thần, giả cách mời ông đi thăm bệnh viện. Lúc biết ra, ông tính bỏ trốn thì
bị bắt lại, bị đánh, bị thương. Vết thương bị nhiễm trùng, ông mất chỉ 14 ngày
sau đó.
Một bác sĩ khác thế chỗ ông trong bệnh viện phụ sản,
bắt đầu lơ là vụ rửa tay, và tỷ lệ tử vong vọt lên gấp 6. Không ai thắc mắc,
không ai đòi quay lại chết độ rửa tay. Có lẽ họ mừng là trút bỏ được một anh
khùng phản lại chủ nghĩa của họ.
Mà thật. Nếu không có nạn dịch Covid-19, nếu không
có được nhắc rửa tay thường xuyên trong 20 giây, nếu không có Google doodle, chắc
đã không có bài này.
No comments:
Post a Comment