Chủ nghĩa hiện thực
trong chính sách nhân quyền - Kỳ 1: Trung Quốc
March
31 2025 7:45 PM
https://www.luatkhoa.com/2025/03/chu-nghia-hien-thuc-trong-chinh-sach-nhan-quyen-ky-1-trung-quoc/
https://www.luatkhoa.com/content/images/size/w2000/format/webp/2025/03/Mar-31.png
Nguồn
ảnh: Beijing Tours, Xinhua News. Đồ hoạ: Thiên Tân / Luật Khoa.
Nhân
quyền đã và đang tiếp tục là một khái niệm gây tranh cãi trong nghiên cứu quan
hệ quốc tế lẫn pháp luật quốc tế.
Sẽ
là sai lầm nếu bỏ qua nền tảng lịch sử nhân loại để cho rằng nhân quyền không
có bất kỳ vai trò nào trong sự ổn định của thế giới hiện tại. Lịch sử đã trải
qua sự tàn nhẫn của chủ nghĩa thực dân cho đến các cuộc chiến diệt chủng, xung
đột sắc tộc diễn ra ở khắp châu Âu, châu Phi, hay châu Á. Nhân quyền có thể nói
là một trong các khái niệm mấu chốt để xây dựng trật tự thế giới mới, ổn định
hơn và an toàn hơn.
Tuy
nhiên, sự công nhận trên không phủ nhận một thực tế là khái niệm nhân quyền vẫn
đang có nhiều điểm yếu trong các thảo luận pháp lý đa phương.
Một
số cho rằng nhân quyền không hề có tính phổ quát (universal), mà cần phải cân
nhắc không gian văn hóa và giá trị địa phương. Khái niệm này dần được gọi là
tương đối văn hóa (tiếng Anh là cultural relativism), trong nghiên
cứu nhân quyền.
Một
cách tiếp cận khác (và sẽ được xem xét phần nào trong bài viết này) là việc vận
dụng lý thuyết hiện thực trong quan hệ quốc tế (realism) để phân tích và
hiểu chính sách nhân quyền của các quốc gia nhất định.
Đây
được xem là một lý thuyết quan hệ quốc tế thẳng thắn và dễ hiểu. Lý thuyết hiện
thực và các phân nhánh khác nhau của nó đều nhấn mạnh vào ba yếu tố trong quá
trình hình thành của mọi chuẩn mực, trật tự, hay kể cả sự thật trong không gian
hỗn mang quốc tế: sự sống còn của quốc gia (state survival), tinh thần tự
lực tự cường (self-help), và sự thống trị của quyền lực (mà quan trọng
nhất là quân sự - kinh tế).
Với
một lý thuyết như thế, khó mà tưởng tượng nhân quyền sẽ có bất kỳ vị trí nào
trong việc hình thành đường lối ngoại giao và chính sách quốc tế nói
chung.
Tuy
nhiên, trong trường hợp của Trung Quốc (Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Trung Hoa) và
Đài Loan (Trung Hoa Dân Quốc), lý thuyết hiện thực có thể được áp dụng phần nào
để hiểu cách mà hai thực thể chính trị đang sử dụng nhân quyền cho các mục tiêu
chính trị của mình.
Trung
Quốc
Khác
với nhiều nhận định phổ biến, Trung Quốc không phủ nhận hoàn toàn triết lý hay
ngôn ngữ nhân quyền được ghi nhận trong các văn bản pháp luật quốc tế.
Ngược
lại, sau sự kiện thảm sát Thiên An Môn, họ bất ngờ trước phản ứng khá mạnh mẽ của
các nền kinh tế lớn phương Tây mà Trung Quốc mong muốn nhận được đầu tư hay tiếp
cận thị trường. [1]
Bắc
Kinh nhận ra rằng họ không thể theo đuổi quyền lực kinh tế mà không chấp nhận
tính đương nhiên của ngôn ngữ nhân quyền hiện đại. “Lướt sóng” các định chế
nhân quyền quốc tế trở thành một chiến lược mang tính sống còn của
nhà nước xã hội chủ nghĩa này.
Bắc
Kinh chấp nhận một phần nền tảng nhân quyền quốc tế, thể hiện qua các “Sách trắng”
về nhân quyền của Trung Quốc. [2] Việc viện dẫn và sử dụng ngôn ngữ của các
công ước nhân quyền chính yếu của hệ thống pháp luật quốc tế cho thấy xu hướng
này.
Ngoài
ra, chính quyền Trung Quốc cũng hạn chế rất đáng kể các ngôn ngữ nhân quyền
mang phong cách Marx-Lenin mà trước đó từng là nền tảng truyền thông chính thức
của họ. Từ việc gọi Trung Quốc là “chính quyền xã hội chủ nghĩa của nền chuyên
chính vô sản dân chủ” hay mục tiêu xây dựng nhà nước là “xóa bỏ” chủ nghĩa đế
quốc, chủ nghĩa phong kiến và chủ nghĩa tư bản quan liêu, v.v. những diễn ngôn
này ngày một hiếm gặp trong không gian chính trị chính thức của Trung Quốc.
Không
chỉ vậy, chính quyền Trung Quốc còn nỗ lực xây dựng cả một hệ thống nghiên cứu
và tư tưởng nhân quyền khá hoàn thiện. Hệ thống này bao gồm hàng loạt các trung
tâm, viện nghiên cứu nhân quyền; nguồn tài trợ dành cho các dự án nghiên cứu và
hội nghị quốc tế về nhân quyền; và giới ngoại giao Trung Quốc cũng bắt đầu được
đào tạo bài bản về nhân quyền.
Trong
hệ thống nói trên, cũng không thể không điểm tên cái gọi là “Hiệp hội Nghiên cứu
Nhân quyền Trung Quốc” (tạm dịch từ China Society for Human Rights Studies) được
dùng để phát triển một hệ thống hợp tác nghiên cứu nhân quyền quốc tế. [3]
Tuy
nhiên, những tiến triển kể trên không đồng nghĩa với việc chúng ta có một Trung
Quốc dễ đoán và chấp nhận các giá trị nhân quyền được xem là phổ quát. Những
nhượng bộ này có thể nói được sử dụng nhằm vào hai mục tiêu chính:
1.
Thứ
nhất, chúng xây dựng hình ảnh của một Trung Quốc “có thể đối thoại”, “có thể
đàm phán”, và “có thể tin tưởng” trong giao thương. Theo lý thuyết hiện thực,
điều này sẽ tạo ra không gian và thời gian cho sự phát triển kinh tế của Trung
Quốc, đồng thời với năng lực quân sự của họ.
2.
Thứ
hai, việc thích ứng với ngôn ngữ nhân quyền của hệ thống pháp luật nhân quyền
quốc tế cho phép Trung Quốc hiểu, gây ảnh hưởng đến các định chế quốc tế và thậm
chí là từ đó xây dựng nên các giá trị nhân quyền “mang đặc sắc Trung Hoa”.
Sự chuẩn bị này đồng thời có thể được dùng để gầy dựng và tìm kiếm các đồng
minh “tư tưởng” về nhân quyền với Trung Quốc, mà đặc biệt là các quốc gia toàn
trị hay các quốc gia thế giới thứ ba. Những tổ chức như Hiệp hội Nghiên cứu
Nhân quyền Trung Quốc ngày càng có tiếng nói về mặt tư tưởng và định hướng
nghiên cứu với các lý thuyết chủ yếu như hậu thực dân (post-colonialism) hay
tương đối văn hóa (cultural relativism), những lý thuyết thậm chí đang thống trị
không gian học thuật phương Tây.
Chiến
lược này của Trung Quốc trong suốt bốn mươi năm qua có thể nói đã đạt được nhiều
thành tựu. Kết quả tăng trưởng kinh tế và nguồn tài chính ngày một dồi dào giúp
cho tiếng nói của quốc gia này có trọng lượng lớn trong hầu hết các mặt trận
kinh tế - chính trị quốc tế, bao gồm cả nhân quyền.
Bắc
Kinh trước tiên cung cấp học bổng, nguồn tài trợ, và các khoản đầu tư cho các dự
án nghiên cứu nhân quyền thân thiện và có lợi cho Trung Quốc (một thực hành mà
người viết không thể phủ nhận rằng nhiều quốc gia phương Tây cũng làm, dù tính
tự do học thuật của họ cao hơn).
Họ
cũng đồng thời xây dựng và cung cấp tài chính cho các mạng lưới “xã hội dân sự”
riêng để tham gia vào các buổi điều trần quốc tế và tạo lập nền tảng ủng hộ cho
khái niệm nhân quyền kiểu Trung Hoa.
Tuy
nhiên, với nguồn lực khổng lồ chỉ thua kém Hoa Kỳ, Trung Quốc cũng không ngại sử
dụng quyền lực cứng của họ khi cần.
Vào
năm 2010, khi Ủy ban Nobel Na Uy trao giải thưởng Nobel Hòa bình cho Lưu Hiểu
Ba, chính quyền Bắc Kinh áp đặt hàng loạt các biện pháp trừng phạt về mặt kinh
tế lẫn chính trị, trong đó bao gồm việc hạn chế một trong những mặt hàng nhập
khẩu lớn nhất từ Nauy sang Trung Quốc - cá hồi. [4]
Hay
năm 2018, công ty xe hơi Đức lừng danh Mercedes-Benz có sử dụng một câu nói của
Đức Dalai Lama trong chiến dịch quảng cáo của mình. Bản thân câu nói này cũng
không hề có tính chính trị gì cả: “Look at the situations from all angles, and
you will become more open” (tạm dịch “Hãy nhìn mọi sự từ mọi góc, và bạn sẽ cảm
thấy yên lòng”).
Tuy
nhiên, việc sử dụng câu nói và ý tưởng của Dalai Lama, một biểu tượng của tự do
tôn giáo và người Trung Quốc, người Tây Tạng lưu vong trên khắp thế giới, biến
Mercedes-Benz trở thành đối tượng bị chỉ trích dữ dội của báo chí nhà nước
Trung Quốc. Làn sóng tẩy chay Mercedes từ đây mà trở thành khủng hoảng, buộc
công ty này phải tạm dừng chiến dịch quảng cáo và xin lỗi chính thức. [5]
Rõ
ràng, áp dụng lý thuyết hiện thực để lý giải hành vi và định hướng chính sách của
Trung Quốc không phải là một lựa chọn tồi, dù sẽ còn cần nhiều lý thuyết khác để
bổ sung và hoàn thiện một góc nhìn hoàn chỉnh về nhân quyền và công dụng của nó
đối với chính quyền Bắc Kinh.
-----------------
Độc
giả có thể tham khảo bài viết “Chủ nghĩa hiện thực
trong chính sách nhân quyền - Kỳ 2: Đài Loan.”
---------------
Chú
thích
[1]
Kent A, China, the United Nations, and Human Rights: The Limits of
Compliance (University of Pennsylvania Press 1999)
[2]
State Council of the People’s Republic of China, ‘Archive - White Papers.’
State Council Information Office of the People’s Republic of China, ‘The
Communist Party of China and Human Rights Protection — A 100-Year Quest’, 5
[3]
China Society for Human Rights Studies, ‘2019 South-South Human Rights Forum’, http://www.chinahumanrights.org/html/Features/08/.
Kinzelbach,
‘Human rights in Chinese foreign policy: a battle for global public
opinion.’
[4]
Piccone, T. (2018, September 18). China’s long game on human rights at
the United Nations. Brookings. https://www.brookings.edu/articles/chinas-long-game-on-human-rights-at-the-united-nations/
[5]
Sui-Lee Wee, ‘Mercedes-Benz Quotes the Dalai Lama. China Notices. Apology
Follows’, New York Times, February 6, 2018, https://www.nytimes.com/2018/02/06/business/mercedes-daimler-dalai-lama-china.html
No comments:
Post a Comment