Bùi Văn
Phú
Gửi cho BBC từ Hoa Kỳ
19-4-2016
Hơn
một thập niên qua, cuộc chiến Việt Nam không còn được chính giới Mỹ nhắc đến nữa,
ngay cả trong các kỳ tranh cử tổng thống.
Sau
kỳ bầu chọn giữa ứng cử viên John Kerry, cựu chiến binh từng phục vụ tại Việt
Nam, đối đầu với George W. Bush (con) vào năm 2004 thì trong các cuộc vận động
sau đó, cụm từ “Cuộc chiến Việt Nam” đã lùi vào lịch sử, thay vào là Iraq và
Afghanistan.
Kỳ
bầu cử năm nay, ứng cử viên Ted Cruz có đề nghị ném bom trải thảm để tiêu diệt
ISIS, nhưng không ai nhắc đến cuộc chiến cách đây nửa thế kỷ, khi Mỹ dùng B-52
ném bom như trải thảm để tiêu diệt các căn cứ của Việt Cộng.
Ted
Cruz còn quá trẻ hay ông không có nhiều hiểu biết về cuộc chiến Việt Nam nên đã
đề nghị như thế mà không lường hậu quả sẽ ra sao. Cũng không có một nhà báo nào
đặt cho ông câu hỏi nếu phải đem quá khứ Việt Nam ra soi chiếu cho tương lai,
ông sẽ nghĩ sao về bom trải thảm.
Các
ứng cử viên Bernie Sanders và Donald Trump có nhắc đến hai chữ Việt Nam trong
khi đi vận động tranh cử, nhưng là trong khung cảnh phản đối hiệp định thương mại
TPP đã được Việt Nam ký kết với Hoa Kỳ.
Nhưng
cuộc chiến Việt Nam đang được gợi lại qua tiểu thuyết “The Sympathizer” – Cảm
tình viên – của Viet Thanh Nguyen (Nguyễn Thanh Việt). Một tác phẩm đã có rất
đông độc giả tìm đọc trong nhiều tháng qua.
Đó
là một câu chuyện tình báo, như James Bond hay Z-28, xoay quanh vấn đề độc lập,
tự do của người Việt và hệ lụy của cuộc chiến với tất cả những đớn đau và phản
bội đã được tác giả dựng lại một cách thật hồi hộp, hấp dẫn trên từng trang
sách.
Nhân
vật chính trong tiểu thuyết được sinh ra, từ nhỏ bị khinh chê vì là con lai, lớn
lên đi du học Mỹ, trở về gia nhập quân đội Việt Nam Cộng hòa, lên đến cấp bậc đại
úy và là cảm tình viên cộng sản.
Người
con lai đó là hai nửa, một nửa từ linh mục Pháp và nửa kia là bà mẹ người Việt.
Có điều gì trớ trêu hơn nữa không, hay cũng chỉ như tiểu thuyết “The Thorn
Birds” của Colleen McCullough về một tu sĩ công giáo đã được dựng thành phim tập
nhiều bộ?
“Cảm
tình viên” nhắc đến những tín điều của đạo công giáo, với các kinh bổn, kinh
tin kính mà ngay chính một linh mục không giữ được đức tin. Cũng như niềm tin
vào việc lấy lại quê hương của một cựu đề đốc, sau tháng Tư 1975 đã lập căn cứ
kháng chiến ở Thái Lan. Hay một cán bộ chính ủy trại giam tù cải tạo với niềm
tin tuyệt đối vào chủ thuyết Mác-Lê và tư tưởng Hồ Chí Minh, qua câu nói mà người
Việt ai cũng đã nghe qua: “Không có gì quí hơn độc lập, tự do”.
Tin
vào tôn giáo, tin vào lý tưởng tự do, hay tin vào cách mạng, nhưng tất cả rồi
chỉ là những phản bội.
Câu
chuyện bắt đầu vào những ngày hỗn loạn cuối tháng 4/1975, khi cảm tình viên được
di tản bằng máy bay từ Sài Gòn qua Guam, đi theo một tướng của Quân lực Việt
Nam Cộng hòa, là cấp chỉ huy trực tiếp, cùng với một người bạn là Bốn, đã uống
máu ăn thề với nhau từ ngày còn học sinh. Một bạn chí thân khác của hai người,
là Mẫn, thì ở lại.
Sau
cuộc di tản, cộng đồng người Việt tị nạn ở Mỹ thành hình và gồm đủ mọi thành phần,
làm nhiều công việc khác nhau, bác sĩ, luật sư, gác dan, bồi bàn, làm vườn hay
chỉ lãnh trợ cấp xã hội.
Ông
tướng qua Mỹ mở tiệm rượu nhưng vẫn quan tâm chuyện chính trị, muốn lấy lại quê
hương và được người của CIA cũng như một số dân cử ủng hộ.
Vì
thế không khí chống cộng hừng hực trong cộng đồng. Bốn là người sống chung với
cảm tình viên và chỉ muốn tiêu diệt những người cộng sản. Nhiều cựu sĩ quan,
binh sĩ mong muốn được trở về lấy lại quê hương. Trong nhà, trong chung cư nhiều
người Việt, dù là cựu chiến sĩ hay sinh viên phản chiến đều có treo đồng hồ
mang hình bản đồ nước Việt Nam, lúc nào cũng chỉ giờ Sài Gòn để nói lên nỗi nhớ
quê hương của họ.
Nhưng
là một điệp viên hai mặt nên từ khi định cư ở Mỹ cảm tình viên vẫn liên lạc và
báo cáo các tin tức sinh hoạt của cộng đồng người Việt tị nạn với cán bộ trong
nước, qua đường dây bên Pháp là một người dì. Những bức thư có khi dùng mật mã,
có khi viết bằng loại mực không hiện mặt chữ. Các hoạt động của cựu tướng, của
những hội Cựu chiến sĩ Quân lực Việt Nam Cộng hòa, của mặt trận, của các phong
trào yểm trợ kháng chiến, các chương trình gây quỹ đều được báo cáo về trong nước.
Đan
xen là những cuộc tình giữa cảm tình viên với nữ thư ký của trưởng khoa, với
con gái của ông tướng là cựu sinh viên Đại học Berkeley có tư tưởng tiến bộ
phóng khoáng.
Viết
về chiến tranh Việt Nam là nói đến những đau thương, ngoài những cái chết vì
bom đạn, chết ngoài chiến trường còn là những đau đớn vì tra tấn để khai thác
tin tức. Việt Cộng tra tấn người của Việt Nam Cộng hòa như cảnh trong phim do
Hollywood sản xuất, hay trong “phòng trắng” theo cách tra tấn của CIA dạy cảm
tình viên tại trung tâm thẩm vấn ở Sài Gòn trước đây, để rồi chính những hành hạ
đó sau này lại được dùng để điều tra cảm tình viên sau khi bị bắt trên đường
xâm nhập vào Việt Nam.
Tác
giả đã dựng lên những vụ giết người thật éo le. Đó là những vụ ám sát vì lý do chính
trị nhưng có thể hiểu là vì tình, vì bị cướp.
Như
cái chết của cựu thiếu tá mà Bốn và cảm tình viên chủ mưu ám sát rồi dàn cảnh
như là nạn nhân bị cướp giết.
Một
chủ báo từng là sinh viên du học Mỹ, có tư tưởng phản chiến, làm báo đưa tít:
“Move on. War over” cùng đăng những bài viết kêu gọi “hòa giải, trở về xây dựng
quê hương” mà cựu tướng cho là thân cộng và ông chỉ nói một câu là cảm tình
viên biết sẽ phải làm gì.
Thế
là chủ báo chết, được dàn dựng để bên ngoài cho là chết vì tình, cuộc tình giữa
chủ báo và người phụ nữ cực tả gốc Nhật mà cảm tình viên cũng mê, từng ân ái với
cô.
Giết
nhà báo xong, cảm tình viên được ông tướng đưa qua Thái Lan cùng với Bổn và hai
cựu sĩ quan nữa để tham gian kháng chiến, lấy lại quê hương. Nhưng thực trong
tâm cựu tướng muốn chia cắt quan hệ của cảm tình viên với con gái của ông.
Tiểu
thuyết kết thúc bất ngờ khi cán bộ chính ủy cho cảm tình viên rời trại học tập
cải tạo và giúp để vượt biển vào đầu năm 1979, từ Sài Gòn, cùng với Bốn. Ra đi
lần này, cảm tình viên đem theo 295 trang giấy viết tự kiểm thảo trong hơn một
năm bị giam trong trại học tập ở miền Bắc từ khi cảm tình viên, với Bốn và vài
kháng chiến quân nữa bị phục kích và bị bắt trong khi xâm nhập vào Việt Nam từ
Thái Lan qua ngả Lào.
Cách
hành văn lôi cuốn, đưa người đọc đến những ngạc nhiên và hồi hộp liên tục bên cạnh
những nét của đời sống người tị nạn ở Mỹ, phảng phất văn hoá Việt qua trang phục,
ẩm thực, sinh hoạt học đường, nếp sống gia đình, sinh hoạt văn hoá trước cũng
như sau tháng Tư 1975, với ca dao tục ngữ: “Công cha như núi Thái Sơn…”, với
thơ Tố Hữu “Mặt trời chân lý chói qua tim”, với văn chương Liên Xô: “Thép đã
tôi thế đấy”.
Nhiều
lần cụm từ “Không có gì quí hơn độc lập, tự do” được nhắc đến. Đó là câu nói mà
người Việt ai cũng biết. Vì câu nói đó mà bao triệu người Việt đã hy sinh để rồi
thực tế chỉ là không có gì.
“The
Sympathizer” được Nhà Xuất bản Grove Press phát hành năm ngoái và đã được giới
bình luận văn chương đưa ra nhiều lời khen trong những tháng qua.
Hôm
thứ Hai 18/4 tác phẩm này của Nguyễn Thanh Việt đã được trao giải Pulitzer
2016, thể loại tiểu thuyết hư cấu, là giải thưởng văn chương cao quí nhất ở Hoa
Kỳ.
Trên
chính trường Mỹ, cuộc chiến Việt Nam đã lùi vào dĩ vãng. Nhưng trên diễn đàn
văn chương, ở một góc độ náo đó thì tâm thức nước Mỹ vẫn chưa bao giờ quên. Chiến
tranh chấm dứt đã 41 năm, nay với giải Pulitzer 2016, cuộc chiến Việt Nam đã được
gợi lại, nhưng qua một góc nhìn mới lạ của Nguyễn Thanh Việt, từ một đứa trẻ tị
nạn, tốt nghiệp tiến sĩ văn chương từ Đại học Berkeley và đang giảng dạy tại
University of Southern California.
------------------------------
Bài
thể hiện quan điểm và cách hành văn riêng của người viết, một nhà báo tự do từ
vùng Vịnh San Francisco, California.
*
Lê Quỳnh
Trưởng
ban BBC Tiếng Việt
19-4-2016
Sự
kiện tác giả người Mỹ gốc Việt chiến thắng hạng mục Tiểu thuyết của giải thưởng
danh giá Pulitzer 2016 đã đem lại niềm tự hào cho cộng đồng người Việt trong
ngoài nước.
Những
người đã đọc tiểu thuyết The Sympathizer của ông Viet Thanh Nguyen (Nguyễn Thanh
Việt) nhận định đây là khoảnh khắc bước ngoặt trong văn chương Mỹ, hứa hẹn góc
nhìn của người Việt về Chiến tranh Việt Nam sẽ nổi bật hơn trong dòng chính của
phương Tây.
Nhưng
chưa rõ liệu tiểu thuyết sẽ có thể được dịch và in chính thức ở Việt Nam hay
không.
Tiểu
thuyết đầu tay The Sympathizer của ông Viet Thanh Nguyen, đang dạy ngành Nghiên
cứu Hoa Kỳ và Sắc tộc ở Đại học Nam California, đã được giải Pulitzer hạng mục
tiểu thuyết.
Nói
với BBC, nhà văn người Mỹ gốc Việt Vu Tran, dạy văn học ở Đại học Chicago, nhận
xét đây là “giây phút bước ngoặt cho văn học Mỹ”.
“Hy vọng độc giả ở Mỹ
và nước ngoài giờ đây sẽ có cái nhìn sâu sắc, rộng lớn hơn về giai đoạn lịch sử
chung này, khi đọc cuốn The Sympathizer, và các tác phẩm của nhiều tác giả người
Việt khác.”
Ông Vu Tran, sinh năm 1975 tại Sài Gòn
và cùng gia đình sang Mỹ năm 1980, có tiểu thuyết đầu tay Dragonfish.
Hai
tác phẩm đầu tay của Viet Thanh Nguyen và Vu Tran có điểm chung là cùng đánh
giá di sản Chiến tranh Việt Nam, cùng lọt vào danh sách bình chọn 2015 của báo
New York Times.
Ông
Vu Tran đánh giá tác giả Viet Thanh Nguyen “đã tạo ra bước ngoặt để người Việt
Nam và người Mỹ gốc Việt có thể chủ động hơn trong việc kể về cuộc xung đột
này”.
'Tiên
phong'
Trong
khi đó, nhà văn Nguyễn Quí Đức, đã nhiều năm sống ở Mỹ trước khi về Hà Nội, nói
ông Viet Thanh Nguyen là một trong những người “tiên phong”.
Ông
Viet đã “thúc đẩy người Việt hải ngoại viết lại các câu chuyện của mình, và cuốn
sách này là một tác phẩm quan trọng giúp giải thích tâm lý nhiều người trong cuộc
chiến”.
Trong
các phỏng vấn với truyền thông Mỹ, ông Viet Thanh Nguyen cho biết ông bắt đầu
viết văn từ khi còn là sinh viên nhưng rồi dừng lại để học lấy bằng tiến sĩ và
đi dạy.
Sau
khi đã ổn định công tác nghiên cứu ở đại học, ông quay lại đam mê văn chương.
Ông
đưa cho người môi giới một tuyển tập truyện ngắn, nhưng được khuyên phải viết
tiểu thuyết nếu muốn bán được sách.
Tiểu
thuyết The Sympathizer được ông viết suốt hai năm, được nhà xuất bản Grove/Atlantic
mua vào cuối năm 2013.
Trên
trang web của mình, ông Viet Thanh Nguyen cho biết: “Khi tôi lớn, tôi đọc sách,
xem phim về Chiến tranh Việt Nam của Mỹ, nhưng rất ít điều nói về người Việt, họ
được mô tả theo lối mòn, làm nền cho người hùng Mỹ.”
The
Sympathizer viết về cộng đồng người Việt tỵ nạn thời hậu chiến, với một nửa câu
chuyện diễn ra trên đất Mỹ và nửa kia bên Đông Nam Á.
Ông
Vũ-Đức Vượng, một nhà báo tại Mỹ, nhận xét: “The Sympathizer khẳng định lại chỗ
đứng của những người một thời tất tả chạy trốn đến khi tìm được chỗ đứng –dù là
còn mong manh và chưa thoát khỏi vòng kim cô của cuộc chiến-- trong một xã hội
đa dạng, Tây phương và khá dân chủ.”
Nhà văn Aimee Phan, tác giả cuốn The Reeducation of Cherry Truong, cũng khen ngợi với BBC rằng tác phẩm là “cách trả lời
thông minh, mạch lạc và đôi khi gay gắt trước những quan điểm và phê bình về
Chiến tranh Việt Nam”.
“Cuốn sách nêu bật
vai trò và trải nghiệm phức tạp của người Việt, vốn thường bị mô tả theo mô
hình rập khuôn, hay đóng vai phụ trong các câu chuyện, đặc biệt tại Mỹ.”
Được
in ở Việt Nam?
Nhiều
tờ báo ở Việt Nam đã nhanh chóng đưa tin về sự kiện.
Tuy
vậy, với nội dung về một điệp viên cộng sản được cài vào hàng ngũ Việt Nam Cộng
Hòa và sau đó sang Mỹ để theo dõi một nhóm “phản động”, chưa rõ tác phẩm có thể
được in tại Việt Nam hay không.
Ông
Vũ-Đức Vượng nói: “Việc dịch cuốn tiểu
thuyết này sang tiếng Việt, tuy không khó nhưng để được phát hành chính thức tại
Việt Nam cho người Việt đọc, tôi e là còn khó khả thi trong lúc này.”
“Nhìn vào chi tiết
thì nội dung có những điểm mà chính quyền trong nước hiện thời khó có thể chấp
nhận; còn nhìn vào chỗ đứng của The Sympathizer trên văn đàn thế giới thì tôi
nghĩ không khí văn hóa cũng như chính trị trong nước chưa cởi mở đủ để rộng tay
đón tác phẩm này.”
Ông
Vượng nói: “Có thể là tôi chẩn đoán sai về
tình hình trong nước, nhưng nếu tôi sai thì cũng là một điều đáng mừng cho dân
tộc mình.”
Nhận
xét chung về ảnh hưởng của The Sympathizer, nhà văn Aimee Phan nói: “Tiểu thuyết này có thể mở lại một cuộc đối
thoại lớn hơn về dư âm cuộc chiến. Thực sự, góc nhìn của người Việt xứng đáng
được phân tích.”
No comments:
Post a Comment