Tác
giả : Tổng thống Vaclav Havel
Người dịch : Nguyễn Thanh Mai - Tiếng Dân
Người dịch : Nguyễn Thanh Mai - Tiếng Dân
22/02/2015
LGT : Khi
cô đồng nghiệp biết mình dịch bài diễn văn này, cô ấy bảo cô ấy rất mừng là đã
được sống qua những năm 90 ở đây, rằng đó là những năm tháng đáng sống. Người
Tiệp bấy giờ tự hào vì bài diễn văn của vị tân Tổng thống bấy giờ là Vaclav
Havel. TV bây giờ thỉnh thoảng vẫn chiếu lại hình ảnh từ chuyến đi hồi đó: người
đàn ông nhỏ bé, dáng vẻ có gì đó rụt rè, chiếc quần ống cộc sau này đã thành biểu
tượng của ông.
Nội
dung bài viết vẫn còn tính thời sự bởi "... chúng ta vẫn chưa biết đặt đạo
đức lên trên chính trị, khoa học và kinh tế. Chúng ta vẫn chưa thể hiểu rằng -
để có đạo đức - xương sống duy nhất của tất cả các hành động của chúng ta chính
là trách nhiệm. Trách nhiệm với điều gì đó cao cả hơn là gia đình của tôi, đất
nước của tôi, nhà máy của tôi, thành công của tôi. Trách nhiệm với trật tự của
cuộc sống, nơi mà tất cả các hành vi của chúng ta đều được lưu giữ vĩnh viễn,
và là nơi mà chỉ ở đó mọi điều sẽ được đánh giá và một cách công bình"
Từ đó đến nay đã đúng
25 năm.Bài diễn văn có thể nghe lại tại đây: https://www.youtube.com/watch?v=zplMpbZkEaM
****
Bài diễn văn của Tổng thống Tiệp Khắc Vaclav Havel tại Lưỡng
viện Quốc hội Hoa kỳ
Washington,
ngày 21.2.1990
Kính
thưa Ông chủ tịch
Kính
thưa Tổng thống
Kính
thưa các Nghị sĩ và các vị Đại biểu Quốc hội,
Thưa
các quý Bà quý Ông,
Dịp
quan trọng này, tôi được các cố vấn khuyên nên phát biểu bằng tiếng Séc. Tôi
cũng không biết tại sao. Có lẽ họ muốn các bạn thưởng thức âm điệu mềm mại tiếng
mẹ đẻ của tôi.
Khi
bị bắt lần cuối cùng ngày 27.10 năm ngoái, tôi không biết sẽ bị bắt giữ hai
ngày, hay là hai năm.
Khi
nghệ sĩ nhạc rock Michael Kocab nói với tôi đúng một tháng trước đây, rằng tôi
có lẽ sẽ được đề cử vào chức Tổng thống, tôi đã nghĩ đó là một trong những trò
đùa thường tình của ông ấy.
Khi
người bạn tôi, diễn viên Jiri Bartoska, trong một buổi mít tinh tại Praha ngày
10.12.1989 đã đề cử tôi vào Văn phòng Tổng thống để đại diện cho Diễn
đàn Công dân, tôi đã cho rằng sẽ chẳng bao giờ xảy ra việc Quốc hội của chúng
tôi vốn do chế độ trước đó để lại, sẽ bầu tôi vào Văn phòng này.
Khi
tôi được mọi người nhất trí bầu làm Tổng thống ở đất nước tôi, mười chín ngày
sau đó, tôi không ngờ rằng chỉ chưa đầy hai tháng sau, tôi sẽ đứng phát biểu trước
Quốc hội nổi tiếng và hùng mạnh này, và rằng hàng triệu người vốn chẳng biết
tôi là ai, sẽ theo dõi trực tiếp bài phát biểu của tôi, và hàng trăm nhà chính
khách và các nhà chính trị học sẽ mang từng lời tôi nói để nghiên cứu chuyên
môn.
Khi
bị bắt giữ ngày 27.10, tôi đang sống tại đất nước có một nhà nước công sản bảo
thủ nhất châu Âu, và toàn bộ xã hội như đang ngủ gật dưới một tấm đậy là chế độ
toàn trị.
Hôm
nay, sau chỉ chưa đầy 4 tháng, tôi nói chuyện với các bạn với tư cách là
đại diện của một đất nước đã bước theo con đường dân chủ, đất nước đó đã
có đầy đủ tự do ngôn luận, họ đang chuẩn bị bầu cử tự do, họ muốn xây dựng một
nền kinh tế thị trường thịnh vượng và muốn có chính sách ngoại giao của riêng
mình.
Tất
cả những điều đó thật là đặc biệt.
Nhưng
tôi ở đây không phải để nói về bản thân, về những cảm giác của mình, hay chỉ
nói về đất nước của mình. Tôi nói những điều đã nói chỉ là để minh họa cho những
gì đó rất chung, rất quan trọng trong sự việc rất nhỏ nhoi nhưng rất quen thuộc
đối với tôi.
Bởi
vì chúng ta đang sống trong một giai đoạn hết sức đặc biệt. Giai đoạn mà bộ mặt
của thế giới con người bỗng nhiên thay đổi với vận tốc mà mọi đồng hồ đo vận tốc
vốn quen thuộc từ trước tới nay của nghành chính trị học đều trở thành yếu
kém.
Chúng
tôi, các nhà viết kịch, vốn phải biết cách đưa cả một đời người, hay cả một
giai đoạn lịch sử vào một vở kịch vỏn vẹn hai tiếng, còn tạm hiểu được cái vận
tốc này. Nếu như điều đó còn là khó hiểu với chúng tôi, thì sẽ là khó hiểu đến
nhường nào đối với các nhà chính trị học, những người phần lớn cả đời chỉ
nghiên cứu lĩnh vực của những gì có thể xảy ra và sẽ phải có ít kinh nghiệm hơn
chúng tôi, những nhà viết kịch, trong lĩnh vực với những gì khó xảy ra.
Tôi
sẽ cố gắng giải thích, tại sao tôi lại cho rằng, vận tốc thay đổi ở nước tôi, ở
trung và đông Âu và dĩ nhiên ở cả Liên bang Xô viết đã để lại vết tích đáng kể
đến như vậy cho bộ mặt thế giới ngày nay như là một tổng thể, và tại sao điều
đó lại liên quan đến số phận tất cả mọi người, có nghĩa là cả người Mỹ các bạn.
Tôi muốn suy nghĩ về điều đó – trước tiên từ khía cạnh chính trị học, sau đó là
từ khía cạnh mang tên triết học.
Trong
thế kỷ 20, thảm họa thế giới đã hai lần đe dọa, cả hai lần châu Âu đều là nơi
chúng phát sinh và cả hai lần, các bạn những người Mỹ đã phải cùng với những
người khác bảo vệ châu Âu, bảo vệ thế giới và cả chính mình. Lần cứu hộ đầu
tiên, các bạn đã giúp đỡ chúng tôi, những ngưới Séc và Slovakia, thật nhiều. Nhờ
sự ủng hộ của Tổng thống của các bạn lúc bấy giờ là ngài Wilson, Tổng thống đầu
tiên của chúng tôi Tomas Garigue Masaryk đã sáng lập ra nhà nước đương đại của
chúng tôi. Như các bạn đã biết ông đã sáng lập theo nguyên tắc mà chính Hợp chủng
quốc Hoa Kỳ đã được sáng lập, điều này đã được minh chứng qua bản thảo do chính
tay ông viết hiện đang được lưu giữ trong thư viện của Quốc hội.
Trong
khi đó nước Mỹ đã phát triển rất nhanh. Họ đã trở thành cường quốc hùng mạnh nhất
trên thế giới và đã gánh lấy trách nhiệm phát sinh ra chính từ sự phát triển
này. Minh chứng là hàng trăm ngàn công dân trẻ tuổi của các bạn đã ngã xuống
trong công cuộc giải phóng châu Âu và những nấm mồ của các phi công và lính Mỹ
vẫn còn trên đất Tiệp khắc.
Tuy
nhiên đã xảy ra cả những chuyện khác: Liên bang xô viết xuất hiện, họ lớn mạnh
dần, và đã biến sự hy sinh vô cùng lớn lao của người dân vốn phải chịu nỗi thống
khổ dưới chế độ toàn trị, thành một sức mạnh đã giúp họ sau chiến tranh thế giới
thứ hai trở thành cường quốc đứng thứ hai trên thế giới. Nhà nước mà hiển nhiên
gây nên nỗi kinh hoàng bởi không ai có thể biết các vị lãnh đạo của họ sẽ nảy
ra ý định gì, và lúc nào họ sẽ quyết định xâm chiếm, lôi kéo nước nào vào vùng ảnh
hưởng của mình, như cách gọi trong ngôn ngữ chính trị.
Tất cả những điều đó dạy cho chúng tôi
cách nhìn thế giới lưỡng cực: như hai khối sức mạnh vô cùng lớn, trong đó
một bên bảo vệ cho tự do và một bên thì reo rắc nỗi kinh hoàng. Châu Âu đã trở thành
mặt bằng cọ xát chính giữa hai khối sức mạnh ấy, và vì thế, cũng chính là một
kho vũ khí khổng lồ duy nhất bị chia thành hai nửa. Trong đó một nửa kho vũ khí
đó đã chảy sang với khối sức mạnh đầy nỗi kinh hoàng, và nửa thứ hai – nửa tự
do – nằm bên bờ đại dương và một khi không muốn bị ép ra biển, đã phải cùng với
các bạn xây dựng một hệ thống bảo vệ phức tạp mà có lẽ chúng tôi phải hàm ơn vì
sự tồn tại của chính mình.
Thế
là các bạn có lẽ đã góp phần bảo vệ chúng tôi, những người dân châu Âu, bảo vệ
thế giới và qua đó, bảo vệ chính mình ở lần thứ ba: các bạn đã giúp chúng tôi sống
được đến ngày hôm nay – mà không phải trải qua một cuộc chiến tranh nóng bỏng -
chỉ qua một cuộc chiến lạnh.
Và
nay đang xảy ra điều đang diễn ra: chế độ toàn trị ở Liên bang xô viết và ở phần
lớn các nước vệ tinh của nó đang tan rã dần và các dân tộc đang tìm đường đi tới
dân chủ và độc lập.
Hồi
đầu tiên của vở kịch đáng được lưu tâm này là ông Gorbachov và các cộng sự của
mình đã mở đầu cuộc cải cách „“perestrojka“ khi trực diện với hiện trạng đau buồn
của đất nước. Hẳn khi đó họ cũng không thể biết hết tất cả những gì
đã bị sự kiện này kéo vào dòng chuyển động và dòng chuyển động này sẽ có thể
nhanh đến mức như thế nào. Dĩ nhiên, chúng tôi biết rất rõ về một lượng khổng lồ
các vấn đề đang ngày một nổi cộm hơn, vẫn đang ngầm ẩn dưới tấm mặt nạ ngọt
ngào bất động của chủ nghĩa xã hội, nhưng không một ai trong chúng tôi có thể
biết rằng, sẽ chỉ cần rất ít là các vấn đề này sẽ lộ diện trên toàn bộ các chiều
kích của mình và khát vọng của người dân sẽ cất tiếng với toàn bộ nguồn âm lượng
của họ. Chiếc mặt nạ đã rớt xuống thật nhanh, khi một núi công việc đổ tới,
chúng tôi đã không có cả thời gian để ngạc nhiên với điều này.
Tất
cả những điều này, về mặt lâu dài, có ý nghĩa như thế nào với thế giới? Chắc chắn
là có vài ý nghĩa: bởi vì đây là một quá trình lịch sử không thể đảo ngược -
như tôi vẫn tin một cách chắc chắn, châu Âu trước hết sẽ một lần nữa đi tìm bản
sắc của chính mình và sẽ không chịu để mình lại bị bắt trở thành một kho vũ khí
chia làm hai nửa nọ. Có thể điều đó sẽ tạo nên một hy vọng rằng sớm muộn gì,
các chàng trai của các bạn sẽ không phải canh giữ và nếu cần thì bảo vệ nền tự
do cho châu Âu, bởi vì rốt cuộc châu Âu cuối cùng sẽ có thể tự canh giữ cho
chính mình.
Nhưng
đó cũng vẫn không phải là điều quan trọng nhất: tôi nghĩ điều quan trọng nhất
là những thay đổi mang tính đột phá này cho phép chúng ta cuối cùng được giải
thoát khỏi chiếc áo trói ít nhiều lỗi thời của cách nhìn thế giới lưỡng cực, và
cuối cùng bước vào kỷ nguyên đa cực. Bởi vào kỷ nguyên này – trong đó sẽ có tất
cả - kẻ lớn, người nhỏ - những người nô lệ ngày xưa và cả những ông chủ ngày
xưa – để xây dựng điều mà vị Tổng thống vĩ đại của các bạn Abraham Lincoln đã gọi
là “The family of Man“ - „Gia đình của loài người“. Các bạn có hình dung điều
này sẽ làm nhẹ lòng đến như thế nào cái bộ phận của thế giới mà - dù là lớn nhất
– vì sao đó vẫn được gọi là thế giới thứ ba?
Tôi
nghĩ, sẽ không hay nếu tôi chỉ đứng đây mà lý thuyết chung chung. Tôi sẽ cụ thể
hơn vậy:
1)
Như các bạn chắc chắn đã biết, như một truyền thống trong hàng trăm năm, hầu hết
các nạn cháy quan trọng ở châu Âu về quân sự và về các mặt khác, thường mở màn
và kết thúc trên chính lãnh thổ Tiệp khắc ngày nay, hoặc có liên quan trực
tiếp tới lãnh thổ này. Chiến tranh thế giới thứ hai có thể làm ví dụ cuối cùng
cho chúng ta. Điều đó cũng dễ hiểu: dù muốn hay không, đất nước chúng tôi cũng
nằm chính giữa châu Âu, chính vì thế chúng tôi không có được tầm nhìn ra biển,
và cũng không có lực lượng hải quân thực thụ. Tại sao tôi lại nói điều này: đã
như truyền thống, sự ổn định về mặt chính trị tại đất nước này là vô cùng quan
trọng đối với toàn thể châu Âu. Và điều ngày nay vẫn đúng. Chính phủ hòa hợp
dân tộc, Quốc hội Liên bang đương nhiệm, các cơ quan nhà nước khác và cá nhân
tôi xin đảm bảo cho sự ổn định này cho tới kỳ bầu cử tự do được ấn định trong
tháng Sáu.
Chúng
tôi hiểu tất cả các lý do phức tạp, nhất là tình hình chính trị nội bộ, mà
chính vì thế Liên bang Xô viết đã không thể rút quân khỏi đất nước chúng
tôi một cách nhanh chóng như cách các đội quân này năm 1968 đã đổ vào Tiệp Khắc.
Chúng tôi hiểu rằng kho vũ khí đã được xây dựng ở đây trong hai mươi năm, không
thể qua một đêm mà kéo đi được hết. Dẫu vậy, trong việc thỏa thuận song
phương với Liên xô, và vì sự ổn định về mặt chính trị ở trong nước, chúng tôi vẫn
mong đạt được một điều là làm sao cho quân đội xô viết rút đi được nhiều nhất
trước kỳ bầu cử. Việc thỏa thuận này càng thành công thì những người kế nhiệm
chúng tôi, do cuộc bầu cử này bầu lên, sẽ càng đảm bảo được tốt hơn tình hình
chính trị ổn định ở trong nước sau khi bầu cử.
2)
Tôi thường hay gặp câu hỏi, ngày nay Hoa Kỳ có thể giúp được gì cho chúng tôi.
Câu trả lời của tôi ngược đời như chính cuộc đời của tôi vậy: các bạn sẽ giúp
được chúng tôi nhiều nhất một khi các bạn giúp được cho Liên bang xô viết trên
con đường đi tới dân chủ mặc dù là tất yếu, nhưng phức tạp vô cùng. Con đường
này còn phức tạp hơn rất nhiều so với con đường mà các nước vệ tinh cũ của họ ở
châu Âu có thể đi. Có lẽ chính các bạn sẽ biết rõ nhất làm thế nào để nhanh
chóng hỗ trợ chủ thể khổng lồ đa dân tộc này phát triển một cách ôn hòa hướng tới
nền dân chủ, và hướng tới quyền tự quyết của tất cả các dân tộc của mình. Vì thế,
sẽ rất không phải nếu tôi lại đi tư vấn cho các bạn. Tôi chỉ có thể nói, càng sớm,
càng nhanh và càng ôn hòa bao nhiêu cho Liên xô bắt đầu bước vào con đường
chính trị đa nguyên thực thụ, bước vào con đường tôn trọng quyền của các dân tộc
được tự tồn tại và tôn trọng nền kinh tế có khả năng hoạt động, tức là nền kinh
tế thị trường, thì sẽ càng tốt hơn, không chỉ cho người Séc và Slovakia, mà còn
cho toàn thế giới. Và các bạn sẽ sớm có khả năng giảm bớt gánh nặng ngân sách
quân sự mà người dân Hoa Kỳ hiện đang phải gánh. Nói một cách ẩn dụ: hàng triệu
(đô la) mà hôm nay các bạn đưa sang phương Đông, sẽ sớm quay trở lại với các bạn
qua hàng tỉ (đô la) tiết kiệm được.
3)
Không phải là ông nhà văn Séc Vaclav Havel muốn ngày mai thì hủy bỏ hiệp ước
Vacsava, ngày kia thì thậm chí dẹp cả NATO, như một số các nhà báo mẫn cán vẫn
viết về ông ta. Vaclav Havel chỉ nghĩ đúng như những gì đã nói tại đây: rằng những
người lính Hoa Kỳ không phải tiếp tục hàng trăm năm nữa bị xa cách với mẹ, chỉ
vì châu Âu không có khả năng trở thành người đảm bảo cho hòa bình thế giới, như
lẽ ra họ phải làm được, để bù lại ít nhiều cho việc chính họ đã mang đến cho thế
giới hai cuộc đại chiến.
Dù
sớm hay muộn, châu Âu cần phải hồi phục trong sự tồn tại của chính mình, và tự
mình quyết định họ sẽ cần bao nhiêu quân đội, và quân đội của ai để sự an toàn
của chính họ và tất cả những gì liên quan đến sự an toàn của họ, có thể rọi chiếu
các tia sáng hòa bình tới toàn thế giới. Vaclav Havel không quyết định những gì
mà ông ta không có quyền quyết định. Ông ta chỉ muốn thuyết phục cho hòa bình
thực sự và cho con đường ngắn nhất để có hòa bình.
4)
Tiệp khắc cho rằng nên sớm tiến hành hội nghị cấp cao đã được dự kiến gồm các
nước tham gia tiến trình Helsinky và ngoài những điều đã có trong kế hoạch thực
hiện, hội nghị có thể làm một điều gì đó hơn thế: hội nghị có thể quyết định
cái gọi là Helsinky 2, dự kiến vào năm 1992, không những có thể được tiến hành
sớm hơn, mà trước hết đó có thể là điều gì đó quan trọng hơn rất nhiều so với độ
quan trọng của nó mà cho đến nay chúng ta vẫn tưởng. Theo ý kiến của chúng tôi,
Helsinky 2 có thể là một cơ cấu nào đó tương đương với một hội nghị hòa bình
cho đến nay chưa được tiến hành ở châu Âu, mà sẽ đặt được dấu chấm dứt điểm cho
cuộc đại chiến thế giới thứ hai và cho tất cả các hậu quả tồi tệ của nó, sẽ thu
nhận được một cách chính thức nước Đức dân chủ trong tương lai hiện đang được hợp
nhất vào một cấu trúc mới cho toàn thể châu Âu, và sẽ quyết định về hệ thống an
ninh cho toàn châu Âu. Hệ thống này, tất nhiên, sẽ phải có sự liên hệ với bộ phận
của toàn cầu có thể mang tên là “của Helsinky“ và sẽ trải dài từ Vladivostock đến
Aljaska. Biên giới giữa các nước châu Âu mà sau này sẽ ngày càng mất đi vai trò
của mình, cuối cùng sẽ phải được xác nhận một cách hợp pháp thông qua một hợp đồng
chung, chính thức. Nền tảng và tiền đề cho một hợp đồng như thế sẽ phải là sự
tôn trọng một cách toàn diện đối với quyền con người, tính đa nguyên chính trị
thực sự và bầu cử thực sự tự do, đó là những gì quá là tất yếu.
5)
Dĩ nhiên, chúng tôi hoan nghênh sáng kiến của Tổng thống Bush, mà về nguyên tắc
đã được cả ngài Gorbachev chấp thuận, nhờ sáng kiến này có thể cắt giảm triệt để
số lượng quân đội Xô viết và Mỹ ở châu Âu. Đó là động lực tuyệt vời cho các cuộc
đàm phán đang diễn ra tại Viên, và nó tạo điều kiện thuận lợi không chỉ cho những
cố gắng của chúng tôi nhằm đưa quân đội Xô viết ra khỏi Tiệp khắc sao cho nhanh
nhất, mà một cách gián tiếp, nó còn giúp cho ý định cắt giảm đáng kể số lượng
binh sĩ trong quân đội Tiệp khắc sao cho thích hợp với tổng số dân số. Nếu như
Tiệp khắc bị buộc phải đối kháng với ai đó, chúng ta hy vọng điều này sẽ không
xảy đến, thì họ sẽ có khả năng tự bảo vệ với một đội quân nhỏ hơn rất nhiều, bởi
vì lần này - sau không chỉ vài chục năm mà là sau cả hàng thế kỷ - hành động
quân sự để tự bảo vệ của họ sẽ được ý chí chung, không thể chia cắt được của cả
hai dân tộc và của các lãnh đạo nhà nước hậu thuẫn. Chúng tôi sẽ không để mình
bị tước mất nền tự do đã được mua bằng một giá rất đắt, nền độc lập và nền dân
chủ đang được hồi sinh trở lại. Để cho đầy đủ, tôi xin nói thêm rằng tất cả các
bước đi của chúng tôi đều không có ý định gây khó dễ cho các cuộc đàm phán ở
Viên, mà ngược lại, chúng tôi chỉ muốn tạo thuận lợi.
6)
Tiệp khắc đang quay về với châu Âu. Vì lợi ích chung, và qua đó lợi ích cho
chính mình, họ muốn cùng phối hợp cuộc trở về của mình – về mặt chính trị và
kinh tế - với những người bạn hồi hương khác, điều đó có nghĩa là trước hết với
hai láng giềng là người Ba lan và người Hung. Để có thể phối hợp các cuộc trở về,
chúng tôi làm tất cả những gì có thể làm. Và đồng thời, chúng tôi làm tất cả những
gì có thể, để châu Âu có thể chấp nhận chúng tôi – như những đứa trẻ bị lạc lối
– một cách thực sự. Điều này có nghĩa là để châu Âu sẽ cởi mở đối với chúng
tôi, và để họ có thể biến đổi các cấu trúc của mình - tuy là châu Âu về mặt
hình thức, nhưng trên thực chất là Tây Âu – theo hướng này. Tuy nhiên không phải
là để châu Âu bị phương hại, mà ngược lại, là vì sự phát triển của châu Âu.
7)
Tôi đã phát biểu trước quốc hội Tiệp khắc và tại Quốc hội đẹp hơn rất nhiều về
mặt kiến trúc này, tôi xin được nhắc lại rằng: sau rất nhiều năm – chỉ là vệ
tinh vô nghĩa của ai đó - Tiệp Khắc đã có nhiều gian dối để phủ nhận việc mình
cũng phải gánh một phần trách nhiệm với thế giới. Vì thế ngày nay họ phải có rất
nhiều việc phải làm để bù lại. Nếu tôi có nói thật dài và về rất nhiều việc
quan trọng, thì cũng chỉ vì, cùng với những người bạn công dân mình, tôi cũng
mang mặc cảm mắc lỗi vì sự thụ động từ trước tới nay vốn rất đáng bị lên án của
chúng tôi, và đơn giản vì ý thức mắc nợ.
8)
Điều cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng: chúng tôi rất mừng vì đất nước
của các bạn đã ngay lập tức cố gắng hỗ trợ nền dân chủ trẻ trung mới được khôi
phục của chúng tôi. Cả hai dân tộc chúng tôi đều cảm động đón nhận những đề đạt
hào phóng mà ngài bộ trưởng Baker đã truyền đạt lại với chúng tôi tại trường Tổng
hợp Praha, một trong những ngôi trường cổ nhất của châu Âu, cách đây mấy hôm.
Chúng tôi sẵn sàng đàm đạo về việc này.
Thưa
các quý Bà và quý Ông,,
tôi
làm Tổng thống mới được hai tháng và chưa được học qua bất cứ trường đào tạo Tổng
thống nào. Trường học duy nhất của tôi là cuộc đời. Do đó tôi không muốn các bạn
phải nghe quá nhiều các lý luận chính trị, mà tốt hơn tôi xin chuyển sang một
lĩnh vực gần gũi với mình hơn. Tôi gọi nó là khía cạnh triết lý của những thay
đổi đang diễn ra trong một góc nhỏ của thế giới, nhưng có ảnh hưởng đến tất cả
mọi người.
Một
khi con người là con người, dân chủ - trong ý nghĩa đầy đủ của từ, sẽ luôn chỉ
là lý tưởng, mà có thể - như với đường chân trời – tiếp cận tốt hơn hoặc tồi
hơn, tuy nhiên không bao giờ có thể đạt tới được một cách hoàn toàn. Vì vậy cả
các bạn nữa, cũng chỉ tiến gần đến nền dân chủ. Các bạn có hàng ngàn những vấn
đề khác nhau như tất cả các nước khác. Tuy nhiên các bạn có một lợi thế lớn:
các bạn liên tục được tiếp cận dân chủ trong hơn 200 năm qua và con đường của
các bạn chưa bao giờ bị chế độ độc tài làm đứt đoạn. Mặc dù các giá trị nhân
văn trong truyền thống lịch sử của người Séc và người Slovakia đã có thể theo
dõi thấy ngay từ thiên niên kỷ đầu tiên sau công nguyên, họ chỉ được tiếp với nền
dân chủ vỏn vẹn 20 năm giữa hai cuộc thế chiến và bây giờ 3 tháng rưỡi, kể từ
ngày 17.11 năm ngoái.
So
với chung tôi, lợi thế của các bạn là hiển nhiên.
Chế độ độc tài kiểu cộng sản mang đến cho hai dân tộc chúng tôi,
Séc và Slovakia – cũng như tất cả các dân tộc khác của Liên xô và nhiều nước
khác, mà Liên bang Xô viết đã chinh phục được trong thời gian tồn tại của mình,
vô vàn mạng người, một bảng màu đa dạng những nỗi thống khổ của con người, sự lạc
hậu trầm trọng về kinh tế và nhất là sự sỉ nhục vô cùng nặng nề đối với các giá
trị con người. Chế độ này đã mang lại những nỗi kinh hoàng, mà các bạn đã may mắn
không phải biết đến.
Đồng
thời chế độ này cũng cho chúng tôi - mặc dù hẳn không chủ định - điều gì đó tốt
đẹp: đó là khả năng đặc biệt để nhìn đôi lúc được xa hơn so với những ai đã
không phải trải qua kinh nghiệm cay đắng này. Người mà không thể di dịch được
và không thể sống bình thường dù chỉ một chút, do họ bị những tảng đá khổng lồ
đè nặng, thường có nhiều thời gian hơn để ngẫm nghĩ về những hy vọng của mình,
so với người không bị đá đè.
Qua
đó tôi muốn nói gì: chúng tôi sẽ phải học hỏi rất nhiều điều của các bạn, từ
cách giáo dục con cái, qua cách bình chọn đại biểu, và đến cả cách tổ chức cuộc
sống kinh tế để có thể tiến đến sự thịnh vượng, chứ không phải đến với nỗi đói
nghèo. Nhưng đó không phải chỉ là sự giúp đỡ của người có học vấn, có quyền lực
và giàu có đối với kẻ không có gì và do đó không có gì để đóng góp.
Cả
chúng tôi cũng có gì đó để đóng góp: đó là kinh nghiệm của mình và những nhận
thức bắt nguồn từ kinh nghiệm.
Đó
là đề tài cho những cuốn sách, trong đó nhiều cuốn đã được viết và nhiều cuốn rồi
sẽ được viết. Do đó tôi chỉ giới hạn trong một suy nghĩ.
Kinh
nghiệm đặc thù mà tôi sẽ nói ở đây, đã mang lại cho tôi một điều cực kỳ chắc chắn:
ý thức đến trước sự tồn tại chứ không phải là ngược lại, như các nhà Mácxít vẫn
khẳng định.
Do
đó cả sự cứu rỗi đối với thế giới con người này cũng nằm không phải ở đâu khác
ngoài chính trong trái tim con người, trong suy nghĩ của con người, trong sự
khiêm nhường và trong trách nhiệm của con người.
Không
có cuộc cách mạng toàn cầu trong ý thức, con người sẽ không có gì thay đổi được
theo chiều hướng tốt hơn, cả trong lĩnh vực cuộc sống con người và con đường dẫn
thế giới này đến thảm họa, cho dù là thảm họa về môi trường, về xã hội, về dân
số hay là thảm họa toàn bộ của một nền văn minh, sẽ là không thể tránh khỏi.
Nếu ngày hôm nay, chúng ta không bị một cuộc thế chiến nào đe dọa, và trái đất
cũng không bị đe dọa bùng nổ vì những ngọn núi vũ khí hạt nhân tích lũy vô
nghĩa, thì điều đó cũng không có nghĩa là chiến thắng cuối cùng đã đến. Chiến
thắng còn lâu mới tới.
Chúng
ta còn xa mới tới „Gia đình của loài người“, thậm chí nhiều phần chúng ta đã rời
xa lý tưởng này chứ không phải tiếp cận dần đến nó. Các lợi ích cá nhân, ích kỷ,
của quốc gia, của dân tộc, của nhóm đoàn và – nếu các bạn muốn – cả lợi ích của
công ty vẫn thường xuyên được ưu tiên một cách đầy nguy hiểm so với các lợi ích
thực sự của chung và của toàn cầu. Chúng ta vẫn bị ảnh hưởng của một ấn tượng bệnh
hoạn và vô cùng kiêu ngạo rằng con người là đỉnh cao chứ không phải là một phần
của tạo hóa, do đó có thể làm bất cứ điều gì. Vẫn còn rất nhiều người nói rằng
họ không vì bản thân, mà là vì sự nghiệp chung trong khi đó có thể chứng minh
rõ ràng rằng họ làm vì bản thân chứ chẳng hề vì việc chung. Chúng ta vẫn hủy hoại
hành tinh, vốn đã được giao phó cho chúng ta, và hủy hoại cả môi trường xung
quanh nó. Chúng ta vẫn nhắm mắt trước những mâu thuẫn xã hội, văn minh, và mâu
thuẫn giữa văn hóa của các dân tộc hiện đang ngày càng gia tăng trên thế giới.
Đôi lúc chúng ta nói rằng cái cỗ máy khổng lồ không tên tuổi mà chính chúng ta
tạo ra cho mình, nó không phục vụ cho chúng ta mà ngược lại, nó bắt ta làm nô lệ,
nhưng chúng ta vẫn không làm bất cứ điều gì để thay đổi chuyện này.
Nói
cách khác, chúng ta vẫn chưa biết đặt đạo đức lên trên chính trị, khoa học và
kinh tế. Chúng ta vẫn chưa thể hiểu rằng - để có đạo đức - xương sống duy nhất
của tất cả các hành động của chúng ta chính là trách nhiệm. Trách nhiệm với điều
gì đó cao cả hơn là gia đình của tôi, đất nước của tôi, nhà máy của tôi, thành
công của tôi. Trách nhiệm với trật tự của cuộc sống, nơi mà tất cả các hành vi
của chúng ta đều được lưu giữ vĩnh viễn, và là nơi mà chỉ ở đó mọi điều sẽ được
đánh giá và một cách công bình.
Người
phiên dịch giữa chúng ta và đấng tối cao này là những gì mà truyền thống gọi là
lương tâm của con người.
Nếu
các hành vi chính trị của tôi đều tuân thủ mệnh thức mà lương tâm của tôi mách
bảo, thì tôi sẽ không thể làm hỏng quá nhiều. Ngược lại, không làm theo tiếng
nói này, thì ngay cả 10 trường đào tạo Tổng thống với hai ngàn các nhà khoa học
chính trị tốt nhất giảng dạy, cũng không giúp đỡ nổi cho tôi.
Đó
là lý do tại sao tôi đã quyết định và - sau một thời gian dài từ chối -
đã nhận gánh trách nhiệm chính trị nặng nề này.
Tôi
không phải là người trí thức đầu tiên hay cuối cùng đã có quyết định tương tự.
Ngược lại tôi cảm thấy rằng sẽ càng ngày càng có nhiều người như thế. Nếu như
niềm hy vọng của thế giới nằm trong phạm vi ý thức con người, thì sẽ lại càng
là dễ hiểu, rằng chính các nhà trí thức không thể né tránh vô thời hạn trách
nhiệm chung của mình đối với thế giới và che giấu sự chán ghét đối với chính trị
bằng cách tỏ ra cần một sự độc lập.
Thật
dễ dàng mang sự độc lập vào trong kế hoạch và đồng thời để cho người khác thực
hiện kế hoạch đó. Nếu như tất cả đều nghĩ như vậy thì chẳng bao lâu sẽ chẳng
còn ai độc lập.
Tôi
nghĩ rằng, người Mỹ các bạn có lẽ sẽ cảm thông với dạng lý luận này. Chẳng phải
là các nhà tư tưởng tài giỏi nhất của đất nước các bạn, mà thực chất có thể nói
là các nhà trí thức, những người đã viết bản Tuyên ngôn Độc lập nổi tiếng, bản
Hiến chương nhân quyền và bản Hiến pháp của các bạn và những người – và là chủ
yếu – đã gánh lấy trách nhiệm thực tế trong việc thực thi tất cả những việc đó?
Người công nhân từ Branik ở Praha mà đã được tổng thống của các bạn nhắc
đến trong Báo cáo về tình hình của Liên bang trong năm nay, không phải là người
duy nhất ở Tiệp Khắc, và trên thế giới, đã có được cảm hứng từ những văn bản vĩ
đại đó. Những văn bản này truyền cảm hứng cho tất cả chúng ta. Chúng truyền cảm
hứng cho chúng tôi bất kể một thực tế là nó đã hơn 200 năm già cỗi. Chúng truyền
cảm hứng để chúng tôi trở thành những người công dân.
Khi
Thomas Jefferson viết rằng "Từ sự đồng thuận của các công dân, chính phủ của
các nhà nước định ra quyền hạn công bằng của mình“, thì đó là một hành động đơn
sơ và quan trọng của một nhà tư tưởng.
Ý
nghĩa của hành động đó còn ở chỗ là đã được tác giả của nó bảo đảm bằng chính cuộc
sống của mình. Đó không chỉ là lời nói, mà là cả hành động.
Tôi
xin kết thúc như tôi đã bắt đầu: lịch sử đã tăng tốc. Tôi tin rằng lại một lần
nữa, các nhà tư tưởng sẽ ghi nhận sự tăng tốc này, đặt cho nó cái tên và biến lời
nói thành hành động.
Xin
cám ơn Quý vị.
****
No comments:
Post a Comment