Friday, May 11, 2018

PHẬN DI SẢN (Nguyễn Tiêu Quốc Đạt)





Mình xem bản đồ quy hoạch Thủ Thiêm phiên bản 1/2000, được thiết kế bởi công ty Sasaki và Ban Quản lý đầu tư - xây dựng Khu đô thị mới Thủ Thiêm (tên giao dịch nước ngoài là ICA) thì nhận thấy, khu quần thể di tích tôn giáo Nhà thờ Thủ Thiêm, Dòng Mến Thánh Giá Thủ Thiêm - một phần di sản quý giá của Sài Gòn (không biết có phải của TP.HCM ko?) đều nằm trong vùng quy hoạch mà phía Sasaki có đanh số 26 (công trình lịch sửa) và phần tô màu tím: công trình văn hoá.

Hay đó chỉ là một dạng phân lô cho các côngt trình lịch sử văn hoá có tính trưng bày?

Nhưng có lẽ, đối với các đại doanh nghiệp đã xí các lô đất vàng trong khu vực này, cụ thể là Lotte Group (khu 2A, chưa rõ khu 2B là DN ), hay rất nhiều tập đàn khác, họ định nghĩa thế nào là một công trình văn hoá lịch sử.

Mình chưa xem quy hoạch 1/5000 đang thất lạc, nhưng đã biết số phận nhà thờ Thủ Thiêm là một sự tàn phá khó tránh nếu các lô đất đã được chia chác ngay từ trên bản đồ quy hoạch năm 2005. Theo mô tả của báo chí, đây là kết quả từ một quyết định cấp UBND làm theo chỉ đạo nội bộ của công văn của Nguyễn Tấn Dũng thời đó là thủ tướng. Các chỉ số về đất tái định cư giữa quyết định năm 2005 của UBND TPHCM chênh lệch khá nhiều với quyết định của ông Vũ Văn Kiệt ký năm 1996.

Nếu nhìn vào Luật văn bản quy phạm pháp luật ta sẽ thấy 2 sự vi phạm ở đây: 

- Công văn chỉ đạo nội bộ không phải là văn bản quy phạm pháp luật. Công văn của thủ tướng tại nhiệm không thể bác bỏ một văn bản Quyết định của thủ tướng tiền nhiệm.

- Nếu công văn nội bộ chỉ đạo cho cấp UBND TP nghiên cứu quy hoạch cũ để ra một quy hoạch cụ thể hơn, thì Thủ tướng tại nhiệm phải ra một văn bản ngay tầm, cụ thể là Quyết định mới, lấy quy hoạch 1/5000 làm cơ sở pháp lý.

Như vậy đã có một sự nhập nhèm ở đây. Và trong sự nhập nhèm đó, số phận của các di sản là 0 và quyết giám sát, quyền chất vấn của những người liên đới nằm trong diện bị cưỡng chế, mất đất bằng 0. Quyền giám sát và bảo vệ di sản của người dân TP HCM nói riêng và Sài Gòn nói chung cũng bằng 0.

Và ta cũng đang chứng kiến một thời kỳ rầm rộ những quyết định của các cở sở hành chính cấp tỉnh hoặc TP mà đứng sau là các bàn tay của doanh nghiệp tập đoàn trong và ngoài nước đang làm gì với di sản, tài nguyên đất đai và an ninh quốc phòng trên toàn quốc.


*


Ông Võ Việt Thanh nguyên Chủ tịch UBND TP HCM công bố với báo Tuổi trẻ một bản đồ mà nhìn nét vẽ là biết hàng VN thập kỷ 90, có tinh xảo hơn một chút bản quy hoạch của chính phủ Việt Nam Cộng Hoà. Tôi chỉ quan tâm khu vực có quần thể di tích Nhà thờ Thủ Thiêm và thấy không đưa ra được kết luận gì về thân phận của nó ngoài bản đồ Tổng mặt bằng, có vẻ như khu nhà thờ vẫn nằm trong vùng tô màu xanh. Tư duy chia lô không bạo liệt như tư vấn của phía Nhật Bản Sasaki. Và nếu ai đã nhìn thấy tấm ảnh ai kịp chụp bản mô hình quy hoạch thời ông Tổng thống Diệm thì người ta còn coi Nhà thờ là một chỉ giới văn hoá, và các quy hoạch từ đó mà hướng ra các phía, từ đường sá, cống ranh, đất ở, đất kinh doanh. Có vẻ như sự mạch lạc này có được từ các nhà tư vấn quy hoạch của một công ty Hy Lạp và cty Mỹ thời đó.

Ai đã thăm các thành phố lớn đều thấy, nhà thờ, nhà hành chính, quảng trường, chợ, đều nằm trên các trục quy hoạch sống còn của đô thị. Vì sao?

Vì sự di cư của con người và tập tục sống đi theo các con sông. Từ các bờ bãi, các nhà truyền giáo, các thương nhân đều dừng lại để trao đổi hàng hoá, tư tưởng và tâm linh. Từ đó con người chọn đất sống theo trục hành vi đó để tạo nên thôn xóm ấp thành và đô thị. Sau hàng trăm năm, sự sầm uất đó đều từ thuận tiện sông ngòi, đường sá, nhà cửa, chợ búa tạo ra.

Khi quy hoạch phá hoại, thì người ta sẽ hăm hở xoá đi các di sản hành vi của cha ông. Tất nhiên, các tay buôn bất động sản đều muốn chọn nơi sầm uất nhất. Và Hà Nội, TP.HCM, Huế, Đà Nẵng và các đô thị mới đều chứng kiến 2 thập kỷ tàn sát các chợ truyền thống, rồi Chùa, Nhà Thờ và các toà nhà hành chính. Giới viết thuê cho bọn tư bản đều đưa ra các con số lợi nhuận, công ăn việc làm và cao ốc chọc trời để người ta quên đi các chỉ giới văn hoá của cha ông. Cắt bứng rễ văn hoá hay cắt chặt cây xanh đều nhằm một mục đích phá hoại có hệ thống. Để bọn đó nhúng tay vào bản đồ quy hoạch dưới danh nghĩa một vào công ty tư vấn nước ngoài thì làm sao mơ có được Paris, New York ngoài mớ hổ lốn nhà cao tầng các kiểu vô văn hoá?

Có thể bạn chưa biết, số phận một Hội An rầm rộ xẻ đất bán lấy tiền để bảo vệ di sản cũng đang sầm sập đến. 3 công ty tư vấn Pháp, Úc, Nhật cùng dự thi. Người Pháp vẽ nên Hội An - thành phố của vườn, người Úc vẽ nên Hội An - thành phố của các con sông. Người Nhật thực dụng hơn cả và quan trọng nắm thóp giố quan chức - con buon bất động sản đã vẽ nên Hội An di sản từ bất động sản. Một thành phố sắp hết yên bình. Một thế hệ nông dân bán đất đã có


*


Một căn bệnh sợ nhất với người làm quy hoạch là lấy thước kẻ, làm một đường thẳng mà không cần quan tâm đến hiện trạng, không khảo sát, không (thèm) quan tâm đến những con người sống ở đó. Khi giấy tờ được coi quan trọng hơn nhân phẩm một con thì thân phận họ khác nào những người bì tù oan với những kết luận từ kẻ coi hồ sơ hơn bằng chứng.

VN có một thế hệ những nạn nhân bị tù oan, từ hình oan bởi sự bàng quan của những kẻ tạo hồ sơ. VN cũng có 1 thế hệ dân oan là nạn nhân của các bản hồ sơ quy hoạch. VN cũng có một khối di sản bị phá oan bởi những kẻ cơ hội và vô lương tâm như thế.

Hiểu rõ điều này, James Scott, đồng nghiệp của tôi tại Yale, đã chỉ ra một vấn đề cố hữu: Các nhà chức trách bỏ qua thực tế đang diễn ra trước mắt khi tiến hành dự án, do đã quen nhìn nhận qua văn bản và bản đồ (khi bản đồ chưa bị mất).

Có thể thấy điều này trong các tài liệu quy hoạch của Khu Đô thị mới Thủ Thiêm. Trong các tài liệu này, các hộ gia đình trong diện giải tỏa không được nhận dạng là con người mà thay vào đó là “hồ sơ”, như thể giấy tờ còn quan trọng hơn nhân phẩm của họ.

Điều này được minh chứng rõ trong các bản đồ quy hoạch, thường xuyên được các hình ảnh mô tả như những vùng đất trống không có dân cư. Mọi thứ được thể hiện qua góc nhìn từ trên xuống, và không hề tính đến thực tế cuộc sống con người ở nơi mà các nhà quy hoạch tuyên bố đang được cải thiện.

Cuộc sống tạm bợ của người dân khu đô thị mới Thủ Thiêm Trong khi vẫn còn nhiều tranh cãi về việc quy hoạch khu đô thị mới Thủ Thiêm thì cuộc sống hiện tại của những hộ dân ở đây đang phải chịu một cuộc sống đầy khó khăn, tạm bợ.

Điều tôi đang mô tả, dĩ nhiên, không có gì bất ngờ với những người bạn của tôi ở Việt Nam. Họ gọi hình thức quản lý này là “cưỡi ngựa xem hoa”. Hình thức này cũng phổ biến tại Trung Quốc.

*
"Phát triển là dành cho người dân, không phải cho dự án. Tuy vậy tại Thủ Thiêm, dự án đã trở nên quan trọng hơn người dân", PGS.TS. Erik Harms, Đại học Yale…
NEWS.ZING.VN

----------------------

Để bỏ một công trình như dinh Thượng Thơ, thương xá Tax người ta có thể dùng chính luật Di sản để phá bằng cách định nghĩa nó không phải là di sản. Và biện độ định nghĩa di sản trên giấy tờ thì rất cứng nhắc, trong khi đời sống mối liên hệ giữa con người với đất đai, công trình kiến trúc và thói quen sống tạo nên một định nghĩa về di sản khác. Giống như là rạp chiếu phim Cinematheque chẳng hạn. Những người hiểu và biết về nó, muốn con cháu mình trải nghiệm không gian văn hoá đó, tự họ sẽ nhận đó là 1 di sản trong trái tim họ. Đó là một thứ luật tự nhiên, nằm trên các văn bản luật.

Cách đây hơn 1 tháng, nước Pháp cũng có 1 cuộc rung chuyển khi hàng trăm cảnh sát vào cưỡng chế vùng ‘dân oan’ tự trị ZAD (Zone à défendre). Khu đất nông nghiệp này có số phận giống như Đồng Tâm khi nó nằm trong vùng quy hoạch máy bay từ 50 năm trước.

Dân lập ấp, chống đối đến cùng. Bao đời tổng thống nhấc lên đặt xuống và cuối cùng phải huỷ dự án xây sân bay. Cả vùng đất với các căn nhà chòi canh gấc xây xộc xệch từ gỗ tái chế và nếp sống nông nghiệp vẫn dược duy trì nửa thế kỷ cho đến tháng 4/2018, chính quyền ra tay, hơi cay, dùi cui có cả. Các kiến trúc sư danh tiếng như Patrick Bouchain hay Gilles Clement cùng giới tri thức đã ký vào bản kiến nghị giữ lại vùng di sản này.

Vâng, đó là di sản, bởi trong mắt họ, đây là một khu thực nghiệm của tương lai. Một vùng đất thử nghiệm cho những cách sinh sống mới, để làm việc, để trồng trọt trên đất, để xây dựng, để sống cùng với nhau, trong bối cảnh thiếu thốn nguồn lực hiện tại… Đời sống là sự quay trở lại của tính bản địa, đối nghịch với sự hiện đại vô trùng của các khách sạn rẻ tiền hay các ngôi nhà thẳng hàng cho đến đường chân trời, nơi mà người ta sống lặp lại với chính bản thân, là nạn nhân cho cảm giác bị bỏ rơi đang nuôi dưỡng xu thế cực đoan của họ.

Thế nên, khi đọc những lời bình văn hoá ngô nghê về Cinematheque mà mình vẫn thấy buồn cười và xót xa. Xót xa hơn là, người ta dùng chính luật để phá đi các thành luỹ của ký ức đô thị và coi rẻ những giá trị mà người dân tôn thờ.

Trong khi đó, trên khắp cả nước, mọc lên những di sản mới: biệt phủ của những người cộng sản vô thần, từng đả kích phong kiến, đánh phá thực dân để tạo ra các công trình tư nhân phô trương nằm trên các mảnh đất thuộc sở hữu toàn dân. Một sự phá nhiệt tình đi cùng với sự xây nhiệt tình. Các di sản bị gạch tên và những di sản mới của lòng tham dồn nén sau các lời tuyên giảng về đạo đức.

-----------------------

12 giờ · 
Phá rừng ở khắp nơi.

*

Thủ thiêm hay bất kỳ chỗ nào của dân oan là sự thất bại của xã hội dân sự, thất bại của cơ chế điều chuyển lãnh đạo địa phương này quản lý địa phương khác và đương nhiên, ở nơi có 800 tờ báo, 1 tông giọng thì ta sẽ chỉ thấy cái được cho thấy. Đồng Tâm là 1 ví dụ cho quy mô nhỏ nhưng chỉ có dân địa phương, khi đoàn kết và có sẵn gốc rễ cha ông, lớn lên từ ruộng, đất thì họ mới đại diện cho quyền sở hữu tự nhiên giữa con người-đất đai, trên cả văn bản hiến pháp. Sự thất bại và nước mắt, những đoàn người tha phương ở Mai Văn Thưởng, phẫn uất trong xe bus. Thất bại hơn nữa là đoàn người ngoài cuộc phóng xe nhanh qua họ để tránh phiền phức. Nhưng vẫn còn hy vọng cho bất cứ ai, địa vị, ý thức chính trị, đảng phái, tôn giáo cảm thấy rằng, họ muốn con cái họ hạnh phúc, muốn nhìn thấy sự sống của đất đai. Làm nông là cứu nước Việt đấy nhé

*
Các anh tha cho cụ nhé

Ông Nguyễn Danh Kỳ - Giám đốc Vườn quốc gia Vũ Quang (Hà Tĩnh) cho biết: Đơn vị vừa tìm thấy một quần thể phơ mu mới, trong đó có cá thể lớn nhất từ trước đến nay,…
BAOHATINH.VN






No comments: