Nguyễn Thị Từ Huy
Cập nhật lần cuối 21/03/2017
Ông Bá Ngọc có công bố một tài liệu lịch sử đặc biệt
trên Tạp chí XƯA & NAY, số 438, tháng 10.2013, trong bài viết có nhan đề là
« Ban thẩm tra vụ việc Nguyễn Ái Quốc ở Quốc tế Cộng sản ».
Tạm để sang một bên lối viết sử kiểu cộng sản chủ
nghĩa để tập trung vào một số chi tiết và sự việc được trình bày trong bài này,
ta có thể thấy rõ hơn về một vài điểm ở nhân vật Hồ Chí Minh và lịch sử đảng cộng
sản Việt Nam.
Tài liệu mà Bá Ngọc tìm được trình bày một sự kiện xảy
ra với Nguyễn Ái Quốc vào thời kỳ ông đến Liên Xô lần thứ ba trong đời hoạt động
của mình, sau khi bị bắt giam ở Hồng Kông, từ 1934 đến 1938. Sự kiện đó là Nguyễn
Ái Quốc trở thành đối tượng điều tra của Quốc tế Cộng sản (QTCS). Tháng 2/1936,
QTCS thành lập một Ban thẩm tra để xem xét trường hợp Nguyễn Ái Quốc, vì các lý
do :
– Ban lãnh đạo Hải ngoại của Đảng Cộng sản Đông
Dương (ĐCSĐD) gửi cho QTCS một lá thư viết ngày 20/4/1935 trong đó kết tội Nguyễn
Ái Quốc đã phạm những sai lầm trong hoạt động cách mạng (xin xem chi tiết trên
báo Diễn Đàn theo đường link: https://www.diendan.org/tai-lieu/ban-tham-tra-vu-viec-nguyen-ai-quoc-o-quoc-te-cong-san).
– Vì sao Nguyễn Ái Quốc chỉ bị kết án nhẹ nhàng có
hai năm tù giam, vì sao sau hạn tù có thể trốn khỏi mật thám Pháp một cách dễ
dàng, và bằng cách nào sang được Nga ?
Ban thẩm tra đã làm việc và dẫn tới hai kết luận :
1/ Nguyễn Ái Quốc đã phạm một số sai lầm trong hoạt động bí mật và cần khắc phục
; 2/ Không tìm ra chứng cứ về sự thiếu trung thành chính trị ở Nguyễn Ái Quốc.
Vì thế hồ sơ Nguyễn Ái Quốc được huỷ bỏ.
Ông Bá Ngọc có các phân tích và kết luận của riêng
ông, như ông đã trình bày trong bài. Đối với cá nhân tôi, tài liệu này giúp tôi
trả lời một vài trong số rất nhiều câu hỏi về nhân vật được xem là phức tạp vào
bậc nhất trong lịch sử Việt Nam hiện đại :
– Đối với Hồ Chí Minh, chủ nghĩa cộng sản là một con
đường giải phóng dân tộc (nghĩa là một phương tiện giúp giải phóng dân tộc) hay
là một mục tiêu tối hậu mà cả dân tộc phải hướng tới ?
– Hồ Chí Minh là một người theo chủ nghĩa yêu nước /
chủ nghĩa dân tộc, hay là một người cộng sản đúng nghĩa, hay là trong Hồ Chí Minh
kết hợp cả hai con người đó, và còn kết hợp thêm cả con người nho giáo kiểu Khổng
Tử ?
Câu hỏi này thoạt nghe có vẻ như thừa, sau tất cả
các nghiên cứu đã công bố về Hồ Chí Minh, đặc biệt là sau vô số công trình của
các nhà nghiên cứu quốc tế. Thế nhưng thực tế hiện nay đòi hỏi phải đặt lại câu
hỏi đó, bởi vì một bộ phận người Việt dường như chỉ muốn nhìn Hồ Chí Minh như một
người cộng sản, và duy nhất ở khía cạnh cộng sản. Ngược lại, không phải là
không có người nghĩ rằng Hồ Chí Minh « phi cộng sản », và cho rằng cộng sản, đối
với Hồ Chí Minh, chỉ như là cái áo che giấu cái thực chất là cách mạng dân tộc.
Lại có những người cho rằng Hồ Chí Minh bất đắc dĩ mà trở thành cộng sản. Mỗi
bên đều tìm thấy trong lịch sử những yếu tố làm căn cứ cho suy diễn của mình.
Chưa lúc nào mà Hồ Chí Minh và di sản Hồ Chí Minh lại
gây tranh cãi như hiện nay. Điều này là bình thường, và có thể nói là đáng mừng.
Bởi vì ít ra chúng ta cũng tự cho phép mình không đồng ý với nhau, và cho phép
tồn tại tình trạng đa nguyên trong suy nghĩ.
Vụ thẩm tra năm 1936 cho phép phần nào nhận diện sự
lựa chọn của Nguyễn Ái Quốc vào thời điểm ấy, xin nhắc lại, vào thời điểm các
thập kỷ 1920 và 1930. Ở đây các phân tích của tôi chỉ dựa vào bản báo cáo của
Vera Vasilievna, đoạn trích được dịch ở trong bài, chứ không dựa vào phần phân
tích và bình luận của Bá Ngọc.
Dưới đây là trích đoạn từ bản giải trình của Vera
Vasilievna, theo bản dịch của Bá Ngọc :
“ Nguyễn Ái Quốc là người cộng sản Đông
Dương đầu tiên, là người rất có uy tín giữa những người cộng sản, là người đã tổ
chức các nhóm cộng sản đầu tiên trên cơ sở đó để thành lập Đảng Cộng sản Đông
Dương. Khi hợp nhất Đảng, Nguyễn Ái Quốc tự nhận mình là đại diện của Quốc tế Cộng
sản, mặc dầu Quốc tế Cộng sản chưa trao ủy quyền. Trong thời gian hợp nhất Đảng,
Nguyễn Ái Quốc đã thành lập Ủy ban lâm thời và đã để xảy ra một số sai lầm như
hợp nhất một cách máy móc các nhóm cộng sản, không phân định rõ ràng quan hệ với
các tầng lớp địa chủ và tư sản... Do đó, uy tín của đồng chí bị giảm sút, đặc
biệt, trong đội ngũ những người lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương. Hội nghị
tháng 10-1930 của Đảng Cộng sản Đông Dương đã nghiêm khắc phê phán những khuyết
điểm của đồng chí. Sau Hội nghị, Nguyễn Ái Quốc đảm nhận công việc liên lạc
viên, công tác tại Trung Quốc và Hồng Kông. Trong các bức thư từ Ban lãnh đạo Đảng
phản ánh tâm trạng không bằng lòng của Nguyễn Ái Quốc, về công việc của một
liên lạc viên bình thường mà luôn thể hiện vai trò lãnh đạo ; đã đưa ra những ý
kiến, ghi chú, nhận xét của mình trong các chỉ thị, thông báo của Quốc tế Cộng
sản và cản trở những thông tin từ đất nước gửi Quốc tế Cộng sản.
“ Ngày 6-6-1931, Nguyễn Ái Quốc bị mật thám
Anh bắt tại Hồng Kông và bị kết án 2 năm tù giam. Trong thời kỳ này, chúng tôi (Vaxiliepna) liên
hệ với luật sư bào chữa thông qua Tổ chức cứu trợ những người cộng sản bị nạn của
Pháp, gửi tiền để thuê luật sư bào chữa và luật sư đã tổ chức cho Nguyễn trốn
thoát, việc này đã được luật sư nói rõ trong thư gửi chúng tôi. Một thời gian
sau đó, có tin là Nguyễn Ái Quốc đã chết trong tù vì lao phổi. Năm 1933, xuất
hiện tin rằng Nguyễn Ái Quốc không chết mà được thả tự do và biến mất.
“ Vào tháng 7-1934, Nguyễn Ái Quốc đến
Matxcơva. Theo lời kể của Nguyễn Ái Quốc thì khó xác định được vì sao trốn
thoát khỏi mật thám Pháp một cách dễ dàng sau án ngồi tù của mình, và vì sao chỉ
bị kết án một cách nhẹ nhàng vậy. Tôi đã nhiều lần đề nghị Nguyễn Ái Quốc trình
bày bằng văn bản về các việc liên quan đến bị bắt, bị kết án tù, được giải
thoát và trở về với chúng ta, nhưng Nguyễn Ái Quốc đã không thực hiện. Chuyến
trở về, theo Nguyễn Ái Quốc kể thì do Vaillant-Couturier trong thời gian ở
Trung Quốc đã tổ chức giúp đỡ. Tôi nghĩ rằng, tất cả những vấn đề này cần được
thẩm tra kỹ lưỡng. Sau khi đến đây, Nguyễn Ái Quốc được cử đi học tại Trường
Mác-Lênin cho đến ngày nay. Thống nhất với các đồng chí Mip và Côchenxky chưa
thể nắm hết các hoạt động của Nguyễn Ái Quốc, mặc dầu chúng tôi biết rằng, Nguyễn
luôn luôn kiên trì phấn đấu. Nguyễn đã nhiều lần yêu cầu tôi trao đổi về việc tổ
chức liên hệ với Đảng, đặc biệt, rất quan tâm tới các chuyến đi công tác của
các sinh viên, về việc họ đi đâu và với những nhiệm vụ gì. Nguyễn rất khổ tâm
và nóng lòng về việc không được tham gia những nhiệm vụ bí mật. Trong mối quan
hệ với các sinh viên, Nguyễn luôn cố gắng đóng vai trò là người thầy, người
lãnh đạo, nhưng về lý luận tỏ ra yếu kém và thường xuyên để xảy ra sai sót
trong quá trình trao đổi. Trong bản thân Nguyễn chứa đựng nhiều tư tưởng dân tộc
chủ nghĩa và tàn dư cũ, những thứ đó có thể chống lại ý nguyện của mình.
“ Trên đây là những dẫn chứng tôi đã trình
bày. Nguyễn Ái Quốc khi tự phê bình tỏ ra bình tĩnh và luôn luôn chấp nhận những
tự chỉ trích đó.
“ Điểm lại những sự kiện và tư liệu, phải
chăng cần khẳng định vị trí đại diện trong Đảng của Nguyễn Ái Quốc. Phải chăng
Nguyễn Ái Quốc có thể tham gia Đại hội (Quốc tế Cộng sản) như
một đại biểu chính thức ”.
(trích báo cáo của Vaxiliepna)
Với câu đầu tiên trong trích đoạn này, Vasilievna khẳng
định một điều mà chúng ta đều đã biết : Hồ Chí Minh là người cộng sản Đông
Dương đầu tiên, là người có uy tín quốc tế và là người đã thành lập những tổ chức
cộng sản đầu tiên ở Đông Dương. Tuy nhiên, điều này chưa đủ để thoả mãn những
người đặt câu hỏi về việc chủ nghĩa cộng sản đối với Nguyễn Ái Quốc là mục đích
hay phương tiện.
Trong bản báo cáo, một số chi tiết cho thấy Nguyễn
Ái Quốc không hoàn toàn tôn trọng quy định và kỷ luật của QTCS. Chẳng hạn, ông
tự nhận mình là đại diện của QTCS trong khi chưa được QTCS uỷ quyền. Điều này
cho thấy đối với Hồ Chí Minh, việc thành lập ĐCSVN quan trọng hơn tất cả, và để
có thể thực hiện điều đó ông đã nhân danh là đại diện QTCS dù chưa được phép.
Và ông cũng không để cho QTCS nắm được hết các hoạt động của mình. Đáng chú ý
hơn là nhận định này của Vasilievna : « Trong thời gian hợp nhất Đảng,
Nguyễn Ái Quốc đã thành lập Ủy ban lâm thời và đã để xảy ra một số sai lầm như
hợp nhất một cách máy móc các nhóm cộng sản, không phân định rõ ràng quan hệ với
các tầng lớp địa chủ và tư sản ».
Xét theo các nguyên tắc của QTCS, Nguyễn Ái Quốc đã
phạm sai lầm. Nhưng trong thực tế, chính là nhờ « sai lầm » trong việc kết hợp
với các tầng lớp địa chủ và tư sản mà ĐCSVN mới có thể thu hút được quần chúng
và những người yêu nước, cho dù những người đó thuộc tầng lớp địa chủ hay tư sản.
Dĩ nhiên, kết hợp với giai cấp địa chủ và tư sản là đi ngược hoàn toàn với tư
tưởng của Lê-nin. Điều mà QTCS (đại diện là Vasilievna) cho là « máy móc », thì
chính lại là « sáng tạo » của Nguyễn Ái Quốc, nó cho phép hợp nhất các tổ chức
cộng sản manh mún lúc đó để tạo ra một đảng có thực lực lớn hơn, có điều kiện để
phát triển mạnh hơn. « Những người muốn giải phóng đất nước, cần phải thành lập
một đảng mạnh », câu này chính là bài học mà Phan Bội Châu truyền lại cho Nguyễn
Tất Thành từ những ngày đầu tiên đi tìm đường giải phóng quê hương.
Một chi tiết cần lưu ý trong tài liệu này là, mặc dầu
Nguyễn Ái Quốc là người thống nhất các tổ chức cộng sản để thành lập ĐCSVN, tuy
nhiên, ông không giữ chức vụ lãnh đạo trong tổ chức đảng. Nguyễn Ái Quốc không
giữ vai trò nào trong cấu trúc quyền lực của ĐCSVN giai đoạn từ tháng 2 đến
tháng 10 năm 1930. Trong danh sách thành viên của Uỷ ban lâm thời không có tên
ông, và người được chỉ định giữ chức vụ Tổng bí thư là Trịnh Đình Cửu. Tại sao?
Điều này, trong số các tài liệu mà tôi đã đọc tôi vẫn chưa tìm thấy một lý giải
nào thoả đáng, hơn nữa các tài liệu đều không đặt câu hỏi về việc này, trong
khi điều đó phản ánh một lô-gic không bình thường đối với người sáng lập đảng.
Sau khi đảng đổi tên thành ĐCSĐD, do bị chỉ trích vì các sai lầm, Nguyễn Ái Quốc
chỉ còn giữ vai trò là một liên lạc viên bình thường, đảm nhiệm công viêc liên
lạc giữa QTCS và các đảng cộng sản tại Đông Nam Á.
Tài liệu về vụ thẩm tra cho thấy rằng Nguyễn Ái Quốc,
vào lúc đó, không lệ thuộc vào các nguyên tắc của chủ nghĩa cộng sản kiểu
Lê-nin, và đối với ông, đó chỉ là một phương tiện phục vụ cho công cuộc giải
phóng dân tộc. Nguyễn Ái Quốc « không phân định rõ ràng quan hệ với các
tầng lớp địa chủ và tư sản », bởi vì ông hiểu rằng muốn tạo sức mạnh để
giải phóng đất nước cần đoàn kết các giai cấp khác nhau trong xã hội. Đây là điểm
khác biệt giữa Nguyễn Ái Quốc và những người cộng sản được đúc khuôn từ lò
Liên-Xô, được đào luyện bài bản trong môi trường Xô-Viết và tuân thủ trung
thành tư tưởng Stalin.
Có thể nhớ lại rằng ở đại hội Tours , 1920, Nguyễn
Ái Quốc đã gióng lên tiếng kêu trước đảng Xã hội Pháp : « Camarades,
sauvez-nous » (Các đồng chí, hãy cứu chúng tôi). Tuy nhiên, rất nhanh
chóng Nguyễn Ái Quốc nhận thấy rằng các đồng chí cánh tả ở Pháp không cứu được
Việt Nam thoát khỏi ách thuộc địa, rằng các phong trào chính trị ở Pháp, kể cả
đảng cộng sản Pháp, không quan tâm đúng mức đến vấn đề thuộc địa. Và chỉ sau một
thời gian rất ngắn tham gia đảng cộng sản Pháp, ông đã rời Paris để sang Nga
năm 1923, nơi mà theo ông vấn đề thuộc địa được coi là quan trọng.
Nhưng Nguyễn Ái Quốc cũng chỉ lưu lại Nga chừng 2
năm, cuối 1924 ông rời Nga sang Trung Quốc. Tại sao ? Tại vì ở Nga, dù đó là
cái nôi của chủ nghĩa cộng sản thì ông cũng không thể thành lập các tổ chức
chính trị của Việt Nam. Thực tế cho thấy, chỉ mấy tháng sau, vào tháng 6/1925,
Nguyễn Ái Quốc thành lập Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội tại Quảng
Châu, Trung Quốc, tiền thân của ĐCSVN sẽ ra đời 5 năm sau.
Những gì mà QTCS vào năm 1936 xem là « sai sót » ở
Nguyễn Ái Quốc thì có thể không hẳn như vậy. Đối với QTCS là sai sót, nhưng đối
với Nguyễn Ái Quốc đó là những gì cần phải làm. Vasilievna nhận định : « Trong
bản thân Nguyễn chứa đựng nhiều tư tưởng dân tộc chủ nghĩa và tàn dư cũ ».
Điều này hoàn toàn đúng. Tư tưởng dân tộc chủ nghĩa và tàn dư cũ là điều mà
Nguyễn Ái Quốc lúc đó và Hồ Chí Minh sau này không bao giờ từ bỏ.
Nguyễn Ái Quốc không quan tâm nhiều đến vấn đề lý luận,
không dành thời gian cho lý luận về chủ nghĩa cộng sản, về cơ bản ông là người
hành động. Đấy là lý do khiến Vasilievna nêu nhận xét này : « Trong mối
quan hệ với các sinh viên, Nguyễn luôn cố gắng đóng vai trò là người thầy, người
lãnh đạo, nhưng về lý luận tỏ ra yếu kém và thường xuyên để xảy ra sai sót
trong quá trình trao đổi. » Sự yếu kém về lý luận của Nguyễn Ái Quốc
là sự thật, chứ không phải do ông giả vờ yếu kém. Có nhiều lý do cho sự yếu kém
này, trong đó có một lý do căn bản : ông chọn hoạt động thực tiễn và coi lý luận
Marx-Lenin chỉ là một công cụ, một vũ khí, một con đường để thực hiện giải
phóng dân tộc. Ít ra là ở thời điểm 1920-1930 là như vậy. Sự phát triển về sau
của chủ nghĩa Marx-Lenin trong tư tưởng Hồ Chí Minh như thế nào, vấn đề này sẽ
được đề cập tới một dịp khác. Dù sao, Võ Nguyên Giáp có thuật lại trong cuốn Đường
tới Điện Biên Phủ lời của Hồ Chí Minh : « Chủ nghĩa Mác -
Lênin là cái gì lợi cho cách mạng thì làm ! ». Câu này của Hồ Chí Minh
cho thấy tính chất « phương tiện » của chủ nghĩa Mác-Lê nin trong quan niệm của
ông. Tuy nhiên, có vô số dẫn chứng khác cho thấy Hồ Chí Minh tôn chủ nghĩa
Marx-Lenin lên thành kinh thánh, thành kim chỉ nam cho hành động. Vấn đề rất phức
tạp và không thể đơn giản hoá trong một câu trả lời rõ ràng và mang tính chất một
chiều.
Xin dẫn ra đây thêm một ví dụ về phía những người
nghĩ rằng chủ nghĩa cộng sản, thậm chí đảng cộng sản, với Hồ Chí Minh, là một
phương tiện. Jean Lacouture, trong cuốn sách xuất bản năm 1967 viết về Hồ Chí
Minh, khi bình luận về những quyết định của Hồ Chí Minh từ 1941 đến 1951 [thành
lập Việt Minh, giải tán ĐCSĐD, thành lập Đảng Lao động Việt Nam – theo
Lacouture ĐLĐVN là « thuần tuý Việt Nam » -, thành lập Mặt trận Liên Việt…], đã
viết : « Tất cả diễn ra cứ như thể Hồ Chí Minh không xem đảng như là một
mục đích, mà như là một phương tiện, như là một công cụ cách mạng. Có lẽ chưa
bao giờ mà chủ nghĩa thực dụng của ông lại xuất hiện một cách can đảm như thế,
sống động như thế » (Ho Chi Minh, Jean Lacouture, Seuil,
1967, tr.196). Lacouture không phải là không có lý khi nêu nhận xét này. Cái lý
đó là : nếu mục đích của Hồ Chí Minh là độc lập dân tộc, thì không có gì khó hiểu
khi đảng cộng sản đối với ông chỉ là phương tiện, là công cụ để giúp ông đạt mục
đích đó.
Cũng đừng quên rằng cho đến khi Hồ Chí Minh chết, đảng vẫn mang tên « Đảng Lao động Việt Nam ». Phải chăng, đối với Hồ Chí Minh, tên gì cũng được, không nhất thiết phải là « đảng cộng sản », miễn là nó phục vụ công cuộc cách mạng giải phóng dân tộc ? Ngoài ra, dưới thời kỳ lãnh đạo của Hồ Chí Minh, Hiến pháp Việt Nam không có điều khoản quy định sự lãnh đạo tuyệt đối của đảng cộng sản Việt Nam, thậm chí cũng không có điều khoản quy định sự lãnh đạo của Đảng Lao động Việt Nam (ĐLĐVN), đảng đang cầm quyền lúc đó. Việc đổi tên đảng thành ĐCSVN, và đưa quyền lãnh đạo của ĐCSVN vào Hiến pháp chỉ xảy ra dưới thời Lê Duẩn toàn quyền.
Điều này có ý nghĩa đối với những người đang ra sức
« học tập và làm theo lời Bác », nhất là những người phát động phong trào này.
Lãnh đạo Việt Nam chỉ phát động phong trào « học tập tư tưởng Hồ Chí Minh », chứ
không phát động phong trào « học tập tư tưởng Lê Duẩn ». Vậy ĐCSVN hiện nay
đang học tập Hồ Chí Minh, hay đang học tập Lê Duẩn ? Và lãnh đạo đảng cũng
không nên tiếp tục lảng tránh và nguỵ biện về việc Lê Duẩn và đảng đã phản bội
di chúc của Hồ Chí Minh. Muốn học tập Hồ Chí Minh, điều trước tiên phải làm là
thực hiện di chúc của ông ấy. Làm sao có thể vừa phản bội Hồ Chí Minh vừa học tập
Hồ Chí Minh ?
Chủ nghĩa cộng sản là mục đích hay phương tiện ?
Câu hỏi này, những đảng viên đảng cộng sản ngày nay
cần đặt ra cho mình. Vì sao ?
Nếu chủ nghĩa cộng sản chỉ là một phương tiện để đạt
tới mục đích giải phóng dân tộc, thì sau khi đạt được mục đích, có thể loại bỏ
phương tiện, nhất là khi mà phương tiện đó không còn hữu ích nữa. Càng cần phải
vứt bỏ phương tiện đó, khi mà ngày nay nó đang trở thành lực cản, cản trở việc
thực hiện các mục đích : độc lập dân tộc, sự hùng cường của quốc gia, tự do và
hạnh phúc của nhân dân.
Paris, 21/2/2017
Nguyễn
Thị Từ Huy
No comments:
Post a Comment