14.07.2015
Tuần qua Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam, ông
Nguyễn Phú Trọng, đã đi thăm chính thức Hoa Kỳ từ ngày 6/7 đến 10/7 và được Tổng
thống Barack Obama tiếp tại Bạch Ốc, được Phó Tổng thống Joe Biden nâng ly đón
mừng trong tiệc trưa tổ chức tại Bộ Ngoại giao.
Nhiều nhận định về vai trò lãnh đạo của ông Trọng và
nghi thức đón tiếp ra sao đã được giới quan sát quan hệ Việt-Mỹ đưa ra, vì
trong tổ chức chính quyền Hoa Kỳ không có người đồng nhiệm. Dù chỉ là tổng bí
thư đảng, không chức vụ trong chính quyền, nhưng ông Trọng có ảnh hưởng lớn
trong các chính sách quốc gia của Việt Nam.
- Nghi lễ đón tiếp Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng
Những đón tiếp dành cho ông Trọng vừa qua cho thấy
lãnh đạo Mỹ đã nhìn nhận - công khai và chính thức -Tổng Bí thư Đảng Cộng sản
cũng là một lãnh đạo cao cấp của Việt Nam, như thủ tướng và chủ tịch nước.
Nhưng sự kiện Tổng thống Obama tiếp Tổng Bí thư Nguyễn
Phú Trọng tại Bạch Ốc sáng ngày 7/7 không phải là biệt lệ với Hoa Kỳ. Điều
không bình thường là dù chuyến đi được công bố từ Việt Nam vào đầu năm, nhưng lịch
thăm viếng chỉ được hai bên đưa ra vài ngày trước khi ông Trọng đến Mỹ.
Trong quan hệ ngoại giao giữa Hoa Kỳ với các nước cộng
sản thời còn Chiến tranh Lạnh, năm 1987 Tổng thống Ronald Reagan đã tiếp Tổng
Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô Mikhail Gorbachev tại Phòng Bầu dục với nhiều nghi
lễ trịnh trọng như quốc yến và đưa đón quân cách tại sân cỏ Bạch Ốc. Đó là biệt
lệ Hoa Kỳ dành cho một lãnh đạo cộng sản, vì các nghi thức lễ tân này chỉ có đối
với đồng minh chiến lược của Mỹ như Anh, Pháp, Nhật Bản.
Lãnh đạo Việt Nam thăm chính thức nước Mỹ chưa ai được
đón tiếp nồng ấm như thế. Hình thức đón Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tuần qua
cũng ở mức không cao hơn hay thấp hơn so với việc đón tiếp các lãnh đạo Việt
Nam trước đây, bắt đầu với Thủ tướng Phan Văn Khải thăm Mỹ năm 2005, Chủ tịch
Nước Nguyễn Minh Triết năm 2007, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng năm 2008 và Chủ tịch
Nước Trương Tấn Sang năm 2013.
Nhìn chung, đây là sinh hoạt đánh dấu 20 năm quan hệ
hai nước và chuyến thăm Mỹ của ông Trọng chưa phải là chuyến đi lịch sử với những quyết tâm
đưa quan hệ hai nước lên tầm cao hơn mức “đối tác toàn diện” mà hai bên đã đồng
ý với nhau sau chuyến thăm của Chủ tịch Nước Trương Tấn Sang năm 2013.
- Thành quả chuyến đi
Đến Mỹ, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng không đem theo những
hợp đồng thương mại lớn giữa hai quốc gia. Phần nhiều các ký kết trong chuyến
đi là thỏa thuận và văn bản ghi nhớ nên không được truyền thông Mỹ chú ý nhiều
như chuyến đi Mỹ đầu tiên của lãnh đạo Việt Nam là Thủ tướng Phan Văn Khải vào
năm 2005 nhân dịp kỉ niệm 10 năm bang giao hai nước.
Trong chuyến đi của ông Khải, đối tác hai bên đã ký nhiều
hợp đồng thương mại dưới sự chứng kiến của lãnh đạo hai nước. Ông Khải cũng đã
đến rung chuông mở đầu một ngày giao dịch trên sàn chứng khoán ở Phố Wall và đến
Đại học Harvard bàn luận về cải cách giáo dục cho Việt Nam.
Để phô diễn tiến bộ hợp tác thương mại, trưa ngày 7/7
trong lúc lãnh đạo Hoa Kỳ tiếp đoàn Việt Nam, một máy bay Boeing 787-9 do Hàng
không Việt Nam đặt mua từ những năm trước, và sắp được trao cho Việt Nam, đã
bay trên bầu trời Thủ đô Washington để chào mừng quan hệ hai nước.
Chuyến đi của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đem lại một số
kết quả khiêm tốn. Ông chứng kiến lễ ký văn bản của Ngân hàng Thế giới cho Việt
Nam vay ưu đãi nửa tỉ đô la để phát triển cơ sở hạ tầng.
Hoa Kỳ và Việt Nam cũng ký thỏa thuận cho phép mở Đại học
Fulbright tại Việt Nam, ký các hiệp định hợp tác về chính sách thuế và chống trốn
thuế, về an ninh y tế toàn cầu, biến đổi khí hậu, đối phó với đại dịch tiềm
năng.
Ngoài ra còn có các biên bản ghi nhớ của nhiều bộ và ban
ngành khác nhau. Giữa Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ và Việt Nam có biên bản ghi nhớ về hợp
tác gìn giữ hoà bình thế giới trong khuôn khổ hoạt động của Liên Hiệp quốc.
Vài năm qua, đặc biệt là từ hè năm ngoái, khi Trung Quốc
đem giàn khoan HD-981 vào vùng biển tranh chấp với Việt Nam thì Hà Nội đã tìm sự
hậu thuẫn từ phía Mỹ. Vì quyền lợi của Hoa Kỳ, lãnh đạo hành pháp và lập pháp Mỹ
đã nhiều lần lên tiếng phản đối Trung Quốc gây căng thẳng trên Biển Đông.
Vấn đề này đã được thảo luận giữa Tổng Bí thư Trọng và Tổng
thống Obama. Tuy nhiên thông cáo chung không hề nhắc đến Trung Quốc mà chỉ kêu
gọi các bên tranh chấp giải quyết xung đột trong tinh thần hoà bình, phù hợp với
luật pháp quốc tế, khuyến khích các quốc gia liên hệ tiến tới một bộ quy tắc ứng
xử Biển Đông.
Sự việc đó nói lên một điều là Hà Nội e ngại phản ứng của
Trung Quốc vì nếu bản thông cáo chung nêu danh nước này, có nghĩa rằng Hà Nội
đã đi ngược lại với chủ trương đã đưa ra là không liên minh với một nước để chống
lại nước thứ ba.
3. Tương lai quan hệ Việt-Mỹ
Qua chuyến đi của ông Trọng, cũng như các chuyến thăm Hoa
Kỳ trước đây của lãnh đạo Việt Nam, một lần nữa Hà Nội mong muốn được
Washington công nhận là Việt Nam có nền kinh tế thị trường, trong khi Điều 51
Hiến pháp Việt Nam lại ghi rõ: “Nền kinh tế Việt Nam là nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa.”
Việc để được cho là có nền kinh tế thị trường sẽ tùy thuộc
vào tiến độ cải cách kinh tế của Việt Nam trong tương lai và việc ký kết Hiệp định
Đối tác Thương mại xuyên Thái Bình Dương TPP.
Nếu Việt Nam cùng tham gia TPP với Hoa Kỳ, Úc, Tân Tây
Lan, Chile, Brunei, Singapore, Peru, Malaysia, Mexico, Canada và Nhật Bản, Hà Nội
phải giảm trợ giúp các công ty quốc doanh, phát triển nền kinh tế tư nhân, cho
thành lập công đoàn độc lập và cắt giảm nhập khẩu nhiều mặt hàng, nhất là tơ sợi
từ Trung Quốc. Đây là những điều kiện khó cho Hà Nội vì ảnh hưởng sâu đậm của Bắc
Kinh đối với kinh tế Việt Nam, đặc biệt là trong những tập đoàn kinh doanh nhà
nước đang được coi là doanh nghiệp chủ đạo của nền kinh tế, như ghi trong Hiến
pháp, và vì theo hệ chính trị cộng sản công nhân không được thành lập công đoàn
độc lập.
Hiện nay Việt Nam nhập hàng từ Trung Quốc trị giá 40 tỉ
đô-la một năm, xuất sang Trung Quốc 15 tỉ, trong khi giao thương với Mỹ thì ngược
lại, Việt Nam xuất sang Mỹ hơn 30 tỉ trong khi nhập chỉ 6 tỉ. Cắt giảm mức nhập
cảng từ Trung Quốc và tăng nhập từ Mỹ cũng là một quyết định khó cho Hà Nội vì
điều đó biểu hiện việc Việt Nam xoay trục kinh tế về phía Mỹ.
Theo một nghiên cứu của East-West Center từ Đại học
Hawaii, sau khi gia nhập TPP, trong vòng 10 năm mức xuất khẩu của Việt Nam đến
những quốc gia thành viên sẽ tăng lên 68 tỉ đô-la và GDP của Việt Nam sẽ tăng
10.5%.
TPP là một hiệp định có tính bao vây kinh tế Trung Quốc
nên Bắc Kinh đã đưa ra con đường tơ lụa trên biển để làm đối trọng.
4. Bao giờ Tổng thống Obama thăm Việt Nam
Trong chuyến thăm Mỹ ông Trọng lập lại lời mời Tổng thống
Barack Obama sang thăm Việt Nam. Lãnh đạo Mỹ đã nhận lời, nhưng chưa xác định
khi nào mà chỉ nói sẽ đi thăm trong tương lai.
Chuyện bao giờ Tổng thống Obama thăm Việt Nam và quan hệ
Việt-Mỹ có xích lại gần nhau hơn hay không tùy thuộc thái độ và hành động của
Hà Nội qua các đối thoại về quốc phòng, an ninh, nhân quyền đã được ông Trọng
thẳng thắn trao đổi với lãnh đạo Mỹ.
Trên thực tế, Hoa Kỳ hiện có cam kết chiến lược với 60 quốc
gia, chiếm một phần tư dân số thế giới. Ở Đông Á đã có Nam Triều Tiên, Nhật Bản,
Philippines, Đài Loan, Singapore, thêm Việt Nam sẽ tốt hơn cho chính sách xoay
trục của Mỹ. Còn không cũng không quan trọng vì lúc này “Việt Nam cần Mỹ hơn là
Mỹ cần Việt Nam”, như nhận định của Dân biểu Liên bang Chris Smith, một thành
viên cao cấp của Ủy ban Đối ngoại Hạ viện trong phiên điều trần về hồ sơ nhân
quyền Việt Nam tháng trước.
Nhân chuyến thăm Mỹ của lãnh đạo Việt Nam, hai nhật báo lớn
của Mỹ là tờ The Washington Post và The New York Times đã
có những bài xã luận nêu quan điểm là Hà Nội cần có những cải tiến về nhân quyền
trước khi được gia nhập TPP hay trước khi Tổng thống Obama đi thăm Việt Nam.
5. Trung Quốc và quan hệ Mỹ-Việt
Sự kiện một lãnh đạo Việt Nam sang thăm Hoa Kỳ và ngược lại
một tổng thống Mỹ đến thăm Việt Nam đều là dấu chỉ quan hệ hai nước ngày càng
thắm thiết hơn. Điều đó làm Trung Quốc khó chịu.
Trước khi đi Mỹ, ông Nguyễn Phú Trọng đã đến Bắc Kinh và
Trung Quốc thường xuyên cảnh báo về hệ quả xấu nếu Hà Nội xoay trục về phía Mỹ.
Một thăm dò mới đây của PEW cho thấy gần 78% người Việt
có cái nhìn tốt với Hoa Kỳ, so với Trung Quốc chỉ 19%. Như thế sau chuyến đi Mỹ
của ông Trọng, Hà Nội sẽ có những bước đột phá để nâng quan hệ Mỹ-Việt lên mức
cao hơn hay không? Hay vẫn như quá khứ cho thấy, Hà Nội khó có thể qua mặt
Trung Quốc trong việc phát triển quan hệ với Hoa Kỳ, vì hơn hai thập niên qua,
kể từ Hội nghị Thành Đô giữa lãnh đạo Bắc Kinh và Hà Nội vào đầu thập niên
1990, Việt Nam luôn đi sau Trung Quốc trong các phát triển quan hệ với Mỹ, từ
kinh tế, thương mại đến xã hội, chính trị.
Nhân dịp 20 năm quan hệ Việt-Mỹ, cựu Tổng thống Bill
Clinton đã đến Hà Nội hôm đầu tháng 7 để dự liên hoan kỷ niệm bang giao hai nước
do Đại sứ quán Mỹ tổ chức. Tổng thống Clinton là người đã đưa ra quyết định
bang giao với Việt Nam cách đây 20 năm. Phát biểu nhân dịp này Đại sứ Mỹ Ted
Osius mong có những sinh hoạt kỷ niệm bang giao giữa hai nước được tổ chức tại
khắp các tỉnh thành Việt Nam.
Đại đa số dân Việt ngày nay thích Mỹ, nhưng đề nghị của Đại
sứ Osius không biết có sẽ được các chính quyền địa phương hưởng ứng hay không,
vì các bí thư tỉnh ủy không phải ai cũng muốn kết thân hơn với Mỹ và họ là những
người sẽ bầu lãnh đạo trong kỳ đại hội đảng vào đầu năm tới.
Chuyến đi Mỹ của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, một lãnh đạo
giáo điều thân Trung Quốc, có giúp cho quan hệ Mỹ-Việt thăng tiến hơn không thì
còn phải chờ xem.
Năm 2005 Thủ tướng Phan Văn Khải đến rung chuông mở cửa một
ngày giao dịch cổ phiếu tại Phố Wall nhưng kinh tế Việt Nam đến nay vẫn còn định
hướng xã hội chủ nghĩa. Ông cũng đến Đại học Harvard bàn về cải cách giáo dục,
nhưng hệ thống đại học Việt Nam nay vẫn còn lỗi thời vì nặng tính xã hội chủ
nghĩa.
Năm 2008, sau chuyến đi Mỹ của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng,
Việt Nam và Hoa Kỳ đã thảo luận về việc mở thêm tổng lãnh sự quán ở Houston và
Đà Nẵng và đưa tình nguyện viên Peace Corps đến Việt Nam giảng dạy Anh ngữ.
Năm 2009 Việt Nam đã mở thêm cơ sở ngoại giao tại thành
phố Houston, bang Texas, nhưng Hoa Kỳ đến nay vẫn chưa có lãnh sự quán ở miền
Trung Việt Nam.
Chương trình Peace Corps đến nay vẫn chưa hoạt động tại
Việt Nam. Mấy tháng trước có tin không chính thức là sau chuyến đi Mỹ của Bộ
trưởng Công an Trần Đại Quang, Hà Nội đã đồng ý cho Hoa Kỳ mở chương trình
Peace Corps. Nếu đúng thế, Việt Nam sẽ có tình nguyện viên Peace Corps đến làm
thiện nguyện như tại nhiều nước quanh vùng, như tại Philippines từ năm 1961,
Thái Lan 1962, Trung Quốc 1993, và Campuchia 2006. Đây là tổ chức thiện nguyện
do cố Tổng thống John F. Kennedy thành lập từ năm 1961 và đã đưa hơn hai trăm
nghìn thanh niên Mỹ tình nguyện đến 140 quốc gia trên thế giới làm việc trong
các lãnh vực từ giáo dục, y tế đến chăn nuôi, nông nghiệp, ngư nghiệp, phát triển
cộng đồng và kỹ thuật.
Việt
Nam sẽ có xoay trục về hướng Mỹ hay không? Nếu lịch sử là nhân
chứng thì khó cho Việt Nam đổi hướng vì ảnh hưởng của nước láng giềng khổng lồ
phương Bắc. Năm 1978, khi Hà Nội ký kết hiệp ước liên minh quân sự với Liên Xô
và gia nhập khối kinh tế Comecon, Trung Quốc đã dạy cho Việt Nam một bài học
vào đầu năm 1979. Lãnh đạo Việt Nam luôn quan ngại sẽ bị Trung Quốc “dạy cho một
bài học”, nếu họ quyết định nghiêng về phía Mỹ.
6. Quan hệ của nhà nước với người Việt tại
Mỹ
Trong các chuyến thăm Hoa Kỳ, lãnh đạo Việt Nam thường
quan tâm nhắc đến cộng đồng 1.5 triệu người Việt tại Mỹ. Nhưng quan hệ giữa khối
người Mỹ gốc Việt với nhà nước cộng sản Việt Nam không được như Hà Nội mong muốn.
Nếu quan hệ Việt-Mỹ phức tạp về nhân quyền thì quan hệ giữa
Hà Nội và cộng đồng người Mỹ gốc Việt cũng phức tạp không kém, căn bản cũng vì
quyền tự do của người dân ở một đất nước tự do dân chủ, trong khi Hà Nội vẫn
coi những công dân gốc Việt tại một nước sở tại như người dân còn ở trong nước,
không muốn họ có những phản biện, suy nghĩ khác đối với các chính sách của nhà
nước.
Trên các báo Nhân Dân, Quân đội Nhân dân, An ninh Thế
giới thường có lập luận rằng Hoa Kỳ đã bang giao, thừa nhận chính quyền Hà
Nội thì người Việt sống ở Mỹ không còn lý do gì để chống đối. Hà Nội đã đánh
tráo chính quyền, đảng cộng sản với tổ quốc để kết án những ai có quan điểm bất
đồng – dù là người sống trong hay ngoài nước – là những người chống phá đất nước,
phản bội tổ quốc.
Lãnh đạo cộng sản Việt Nam, với đầu óc độc tài đảng trị,
cố tình không hiểu được rằng dân Mỹ có quyền ủng hộ hay phản đối bất cứ một
chính sách nào của chính phủ, đối nội cũng như đối ngoại. Quốc hội hay tổng thống
Mỹ có những chủ trương, chính sách ra sao, cao lắm là được sự đồng thuận của
60% dân, còn lại 40% là bất đồng và tiếng nói của dân thể hiện qua báo chí,
truyền thông, qua xuống đường biểu tình, qua tranh cử, qua phiếu bầu chọn đại
diện mỗi hai năm hay bốn năm.
Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng trong buổi nói chuyện ở Mỹ vừa
qua đã thừa nhận chính sách độc tài độc đảng tại Việt Nam. Khi được hỏi về những
tù nhân chính trị đang bị giam cầm, ông Trọng, cũng như những lãnh đạo khác trước
đây, chỉ lập lại một điều là Việt Nam không có tù chính trị hay tù nhân lương
tâm, không ai bị giam tù vì tôn giáo hay phát biểu quan điểm bất đồng, chỉ có
người vi phạm pháp luật Việt Nam mới bị trừng trị.
Luật hình sự Việt Nam với các điều 79, 88 hay 250 là những
điều luật phản tiến bộ thường được Hà Nội đem ra để truy bức, bắt giam những
người lên tiếng chỉ trích nhà nước. Nhiều quốc gia văn minh, các tổ chức nhân
quyền trong suốt hơn hai mươi năm qua đã khuyến cáo Việt Nam thay đổi hay bỏ đi
những điều luật phản dân chủ như thế.
Trong những phát biểu tại Mỹ, ông Trọng nhắc đến việc Hoa
Kỳ tôn trọng thể chế chính trị của Việt Nam. Điều này không có gì lạ trong bang
giao quốc tế. Nhưng khi người dân một nước lên tiếng thì Hoa Kỳ sẽ đứng về phía
nhân dân nước đó và yêu cầu chính quyền không nên dùng vũ lực can thiệp. Vì thế
việc dân trong nước đứng lên đòi hỏi các quyền tự do căn bản như tự do phát biểu,
hội họp, tự do báo chí, sinh hoạt tôn giáo được người Việt hải ngoại và thế giới
quan tâm ủng hộ.
Để tìm sự ủng hộ của người Việt hải ngoại, một thập niên
trước Hà Nội đã ban hành Nghị quyết 36 kêu gọi xóa bỏ chính kiến quá khứ, mời gọi
người Việt về thăm quê hương và đầu tư. Mỗi năm có hơn nửa triệu người về thăm
quê hương, đông nhất vào dịp Tết và hè. Về đầu tư trong nước thì sân chơi
thương mại ở Việt Nam chưa được bình đẳng và tham nhũng hối lộ lan tràn nên người
Việt hải ngoại còn bị giới hạn và gặp khó khăn.
Công ty Vietnam Waste Solution của ông David Dương là một
thí dụ. Là một doanh nhân thành công tại Mỹ về công nghệ xử lý rác trong gần ba
mươi năm, từ mười năm qua ông David đã đem kiến thức và tiền bạc về để xây dựng
lên khu xử lý rác và chất thải Đa Phước ở ngoại ô Sài Gòn. Trong những năm qua
công ty này được coi là tiêu biểu cho sự thành công của người Việt từ Mỹ về đầu
tư. Nhưng vài tháng nay truyền thông trong nước như báo Một Thế giới,
báo Người Tiêu Dùng đã có hàng loạt bài viết mà theo người điều hành
công ty cho biết thì đó là những hình ảnh và thông tin sai sự thực nhằm hạ uy
tín của California Waste Solution tại Hoa Kỳ và Vietnam Waste Solution tại Việt
Nam. Ban điều hành công ty đã khiếu nại đến các cơ quan thông tin, tuyên giáo
và ngoại giao của Việt Nam để yêu cầu can thiệp.
Sau một thập niên thi hành Nghị quyết 36, về mặt kinh tế,
đã có bà con ở Mỹ về đầu tư, mua nhà. Người Việt ở Mỹ nay được ra vào Việt Nam
mà không phải xin thị thực visa trong ba hay năm năm.
Nhưng về chính trị họ vẫn có những đòi hỏi cho tự do,
nhân quyền tại Việt Nam được phản ánh qua tiếng nói đại diện như Thượng Nghị sĩ
Liên bang Barbara Boxer, các dân biểu Loretta Sanchez, Zoe Lofgren, Alan
Lowenthal, Dana Rohrabatcher là những dân cử đại diện tiểu bang California là
nơi có đông cử tri gốc Việt nhất. Nhiều hội đồng thành phố tại California đã ra
những nghị quyết ngăn cản chính quyền địa phương đón tiếp các phái đoàn nhà nước
cộng sản Việt Nam nên các chuyến thăm chính thức Mỹ của lãnh đạo Việt Nam thường
chỉ ở bờ Đông Hoa Kỳ từ Thủ đô Washington lên New York.
Lãnh đạo Hà Nội luôn nói họ coi người Việt hải ngoại là
khúc ruột ngàn dặm, nhưng Thủ tướng Khải, Thủ tướng Dũng, Chủ tịch Sang đến Mỹ
không ai ghé thăm California. Năm 2007, trong chuyến thăm chính thức Hoa Kỳ, Chủ
tịch Nước Nguyễn Minh Triết đến thành phố Dana Point, cực nam của Quận Cam,
cách Little Saigon hơn 50 kilô-mét và đã có hàng nghìn người biểu tình phản đối.
Các
bài viết được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm
hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
No comments:
Post a Comment