Dominique Moisi - Project
Syndicate
Biên dịch: Trịnh Ngọc Thao | Biên tập: Nguyễn
Huy Hoàng
Posted on 18/11/2016
“Nhân tố chính của
bất kỳ chính sách nào của Mỹ đối với Liên Xô đều phải mang tính kiềm chế lâu
dài, kiên nhẫn nhưng cứng rắn và cảnh giác,” nhà ngoại
giao người Mỹ George
Kennan nói trong một
bài viết trên tờ Foreign Affairs năm 1947 với bút
danh nổi tiếng “X”. Nếu lấy “Nga” thay cho “Liên Xô,” “chính sách kiềm chế” của
Kennan vẫn hoàn toàn có giá trị ngày nay. Cứ như thể trong gần 70 năm qua không
có thứ gì thay đổi, ngay cả khi mọi thứ đã thay đổi.
Dĩ nhiên, người ta có thể nói Liên Xô đã bị kiềm chế
vĩnh viễn. Nhưng Nga đang thể hiện những “khuynh hướng bành trướng” giống với
những gì mà Kennan đã cảnh báo. Trên thực tế, lòng tin giữa Nga và phương Tây
đang ở mức thấp nhất ít nhất là kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc. Theo
Vitaly I. Churkin, Đại sứ Nga tại Liên Hiệp Quốc, những căng thẳng hiện nay “có
thể là tệ
nhất kể từ năm 1973,” khi chiến
tranh Yom Kippur kéo Mỹ và Liên Xô tới gần một cuộc đối đầu hạt nhân
hơn bất kỳ thời điểm nào kể từ cuộc khủng hoảng
tên lửa Cuba.
Sự bi quan như vậy đã được chứng thực. Riêng năm
nay, những nguồn cơn bất hòa với Nga đã nhân lên gấp bội và sâu sắc hơn. Nga đã
rút khỏi nhiều thỏa thuận hạt nhân và điện Kremlin gần đây đã thiết lập hệ thống
tên lửa Iskander với khả năng mang các thiết bị hạt nhân tầm trung ở
Kaliningrad, gần biên giới Ba Lan.
Hơn nữa, cuộc khủng hoảng Ukraine vẫn chưa hề được
giải quyết: các thỏa thuận ngừng bắn Minsk không được tôn trọng, và xung đột vũ
trang có thể leo thang bất kỳ lúc nào. Và dường như Nga đang can thiệp trực tiếp
vào nền chính trị nội bộ của các nền dân chủ phương Tây, sử dụng các tài liệu
nhạy cảm bị rò rỉ và cung cấp tài chính cho các nhà dân túy chủ nghĩa cánh hữu,
từ Marine Le Pen đến Donald Trump, những người ủng hộ điện Kremlin.
Tiếp đó là vai trò của Nga tại Syria. Vết mực trên bản
hiệp ước ngừng bắn với Mỹ vừa khô, Nga cùng với đồng minh của mình, chế độ của
Tổng thống Bashar al-Assad, đã bắt đầu tiến hành đánh bom hàng loạt tàn phá
Aleppo. Khi Mỹ thể hiện sự tức giận, Nga đáp trả rằng người Mỹ đạo đức giả. Suy
cho cùng, họ đã không phản đối những vụ đánh bom của Ả Rập Saudi vào Sana’a, thủ
đô của Yemen, vốn nằm dưới sự kiểm soát của lực lượng của người Houthi được
Iran hậu thuẫn. (Sự khác biệt giữa hai chiến dịch này là hàng trăm ngàn người
đã chết tại Syria, so với một vài ngàn tại Yemen.)
Có vẻ rõ ràng là phương Tây cần áp đặt một số giới hạn
lên Nga. Nhưng bằng cách nào? Đó là câu hỏi đã kích động những chia rẽ sâu sắc
giữa các nước châu Âu về địa lý, lịch sử, chính trị, và thương mại. Ngay cả
trong mỗi quốc gia, câu hỏi đó cũng tạo ra những căng thẳng đáng kể.
Ở Đức, đất nước đang chuẩn bị cho cuộc bầu cử liên
bang vào năm tới, Đảng Dân chủ Xã hội (SPD) có vẻ đang nghĩ đến việc hòa hoãn (với
Nga), trong khi Thủ tướng Angela Merkel và Liên minh Dân chủ Cơ đốc thể hiện lập
trường cứng rắn hơn. Đối với SPD – dường như nó đang luyến tiếc những ngày đầu
những năm 1970, khi đảng được dẫn dắt bởi lãnh đạo đầy sức hút Willy Brandt –
lập trường khác biệt này có thể mang lại lợi thế cho SDP; các cuộc thăm dò dư
luận cho thấy người Đức có xu hướng gần gũi với SPD hơn so với Merkel về vấn đề
Nga.
Ở Pháp, cả Mặt trận Quốc gia cực hữu của Le Pen lẫn
phe cực tả được dẫn dắt bởi Jean-Luc Melenchon đều ủng hộ Nga. Tuy nhiên, ở gần
trung tâm chính trị hơn, những khác biệt lại rất lớn. Ở cánh hữu, khác biệt giữa
quan điểm ôn hòa nhưng cương quyết của Alain Juppe – ứng viên có khả năng chiến
thắng trong cuộc bầu cử Tổng thống năm tới – và quan điểm “thông cảm” mà
Nicolas Sarkozy và Francois Fillon ủng hộ là rất rõ ràng. Ở cánh tả, lập trường
của Tổng thống Francois Hollande – rõ ràng trong nội dung, nhưng đôi khi rời rạc
trong cách tiếp cận – ít lạc quan về Nga hơn lập trường của những người như cựu
Bộ trưởng Quốc phòng Jean-Pierre Chevenement.
Tất cả những bất đồng này đã làm dấy lên nghi ngờ về
năng lực xác định một chiến lược “dài hạn, kiên nhẫn nhưng cứng rắn” của phương
Tây nhằm kiềm chế hành vi nguy hiểm của Tổng thống Nga Vladimir Putin. Trên thực
tế, có vẻ như chính Putin cũng cho rằng phương Tây không có năng lực như vậy.
Trong suy nghĩ của ông, phương Tây quá yếu, chia rẽ, và ám ảnh với lịch trình bầu
cử quốc gia đến mức không đưa ra được gì ngoài những lời lẽ cứng rắn và hành động
thiếu hiệu quả.
Một số người ở phương Tây lập luận rằng mấu chốt để
xử lý Putin là tận dụng điểm yếu kinh tế Nga, cũng như Putin đã tận dụng điểm yếu
chính trị của phương Tây. Chắc chắn điều đó nghe khá hợp lý, đặc biệt là so với
một cách tiếp cận mang tính ngoại giao hơn là dỡ bỏ một vài lệnh trừng phạt về
kinh tế để đổi lại sự hợp tác của Nga ở Syria chẳng hạn. Đáp lại sự tàn phá
Aleppo của Nga bằng những củ cà rốt sẽ đồng nghĩa với công nhận một chính sách
hoài nghi, tội phạm.
Nhưng phương án “cây gậy” – củng cố các biện pháp trừng
phạt lên Nga – có thể cũng sẽ không hiệu quả. Đối với giới giàu có và quyền lực
ở Nga, các lệnh trừng phạt hầu như có rất ít ảnh hưởng. Chỉ có dân thường Nga mới
phải gánh chịu – và Kremlin đã tỏ rõ nó không quan tâm đến những gì xảy ra đối
với thường dân Nga. Dù sao đi nữa, châu Âu và Mỹ đều không thể tiến gần đến một
sự đồng thuận về những biện pháp trừng phạt cứng rắn.
Nếu muốn ngăn chặn bước tiến nguy hiểm của Nga đến sự
bất định, phương Tây phải tìm ra điều gì đó để đồng thuận. Ít nhất họ nên bắt đầu
đối phó với chiến lược tung tin giả chuyên nghiệp và ranh ma của Nga bằng sự
minh bạch và thẳng thắn hơn. Một chính sách như vậy sẽ tương đối không gây
tranh cãi, ít nhất là so với các bước đi chính sách đối ngoại cụ thể hơn.
Nếu muốn thành công, phương Tây phải nhận ra những lợi
thế mà Nga đang nắm giữ – cụ thể là sự hiểu biết của Putin về tâm lý và bối cảnh
chính trị phương Tây. Trên vũ đài quốc tế, Putin đang khai thác tình cảm chống
Mỹ vốn tồn tại bất kể Mỹ mạnh hay yếu. Trong các nước, ông đang khích lệ các
phong trào chống chủ nghĩa tinh hoa và chống toàn cầu hóa.
Cuối kỷ nguyên Xô viết, các lãnh đạo Nga trông như đạo
quân bọc hậu của một lý tưởng ý thức hệ đã mất. Ngược lại, ngày nay họ có thể
được coi là tiên phong của một phong trào hướng đến chủ nghĩa biệt lập, chủ
nghĩa dân tộc hiếu chiến (jingoism), và thậm chí cả chủ nghĩa siêu dân tộc.
Chính vì các nước phương Tây bị cuốn vào phong trào này mà việc các nhà lãnh đạo
duy lý cần đứng lên và ủng hộ các chiến lược gắn kết nhằm kiềm chế Nga là hết sức
quan trọng.
--------------
Dominique Moisi, cố vấn cao cấp tại Institut
Montaigne ở Paris, là tác giả cuốn La Géopolitique des
Séries ou le triomphe de la peur.
Copyright: Project Syndicate 2015 – The
Return of Containment
No comments:
Post a Comment