12/11/2016
Tổng thống Mỹ mới đắc cử Donald Trump trong chiến dịch
tranh cử đã có đặt vấn đề về các liên minh và định chế đã củng cố cho trật tự của
thế giới tự do, nhưng ông chỉ nêu ra vài chính sách cụ thể. Có lẽ một câu hỏi
quan trọng nhất đã đề ra trong chiến thắng của ông là liệu giai đoạn lâu dài của
toàn cầu hóa mà trào lưu này bắt đầu vào cuối Thế chiến II về cơ bản là đã kết
thúc chưa.
Không tất yếu phải như vậy. Ngay cả khi các hiệp định
thương mại như Đối tác Xuyên Thái Bình Dương và Đối tác Thương mại và Đầu tư
Xuyên Đại Tây Dương thất bại và toàn cầu hóa về kinh tế chậm lại, thì công nghệ
đang thúc đẩy toàn cầu hóa về sinh thái, chính trị và xã hội trong các hình thức
của biến đổi khí hậu, khủng bố xuyên quốc gia và di dân - cho dù Trump thích
các vấn đề này hay không. Trật tự của thế giới không chỉ là kinh tế, mà còn hơn
thế và Hoa Kỳ vẫn là trung tâm của trật tự này.
Người Mỹ thường hiểu lầm về vị thế của chúng ta
trong thế giới. Chúng ta dao động giữa hai trào lưu hân hoan chiến thắng và tàn
lụn. Sau khi Liên Xô phóng phi thuyền Sputnik vào năm 1957, chúng ta tin rằng
chúng ta suy vi. Trong những năm 1980, chúng ta nghĩ rằng người Nhật đã vực dậy
cao lớn đến ba mét. Trong hậu quả của cuộc Đại Suy thoái vào năm 2008, nhiều
người Mỹ lầm tưởng rằng Trung Quốc đã trở nên mạnh hơn so với Hoa Kỳ.
Dù qua các luận điệu tranh cử của Trump, nhưng Mỹ
không có suy bại. Nhờ có người nhập cư mà Mỹ là một quốc gia phát triển chính
không chịu tình trạng suy giảm dân số vào giữa thế kỷ; sự phụ thuộc của Mỹ vào
việc nhập khẩu năng lượng giảm đi chứ không tăng; Mỹ đứng đầu trong những công
nghệ lớn (sinh học, nano, thông tin) sẽ định hình thế kỷ này; và các trường đại
học của Mỹ đứng đầu các bảng xếp hạng trên thế giới.
Trong chính sách đối ngoại của Trump có nhiều vấn đề
quan trọng sẽ đưa vào chương trình nghị sự, nhưng một vài vấn đề chính có thể sẽ
chiếm ưu thế - quan hệ với siêu cường Trung Quốc và Nga và những bất ổn ở Trung
Đông. Một quân đội Mỹ hùng mạnh vẫn còn cần thiết, nhưng chưa đủ để giải quyết
cả ba vấn đề. Duy trì sự cân bằng quân sự ở châu Âu và Đông Nam Á là một nguồn
quan trọng về tầm ảnh hưởng của Mỹ, nhưng Trump có lý khi cho rằng các cố gắng
để kiểm soát các vấn đề nội chính của các dân chúng ở Trung Đông đang theo
phong trào dân tộc chỉ là công thức cho sự thất bại.
Trung Đông đang trải qua một loạt các cuộc cách mạng
phức tạp, nó bắt nguồn từ các vấn đề ranh giới nhân tạo trong thời kỳ hậu thuộc
địa; xung đột giữa các tông phái trong tôn giáo, và tình trạng hiện đại hoá bị
trì trệ mà nó được mô tả trong Báo cáo về Phát triển con người Á Rập của Cơ
quan Liên Hợp Quốc. Sự xáo trộn gây hậu quả có thể kéo dài trong nhiều thập
niên, và sẽ còn tiếp tục để nuôi dưỡng các trào lưu khủng bố thánh chiến cực
đoan. Châu Âu vẫn chưa ổn định trong 25 năm sau ngày Cách mạng Pháp, và can thiệp
quân sự của các cường quốc bên ngoài làm cho mọi việc tồi tệ hơn.
Nhưng ngay cả việc giảm nhập khẩu năng lượng từ
Trung Đông, Mỹ không thể quay lưng lại với khu vực vì đứng trước các lợi ích của
Mỹ tại Israel, thí dụ như bên cạnh các vấn đề khác còn có việc không mở rộng
các loại vũ khí hạt nhân gây sát thương đại chúng và tôn trọng quyền con người.
Nội chiến tại Syria không chỉ là một thảm họa nhân đạo; nó còn làm mất ổn định
cho khu vực và châu Âu. Mỹ không thể bỏ qua sự kiện này, nhưng một trong những
chính sách của Mỹ là nên ngăn chặn, gây ảnh hưởng đến kết quả qua thúc đẩy hành
động và củng cố đồng minh, thay vì cố gắng để giành quyền kiểm soát quân sự trực
tiếp. Biện pháp này vốn tốn kém và vừa phản tác dụng.
Ngược lại, sự cân bằng quyền lực trong khu vực châu
Á làm cho Mỹ đuợc hoan nghênh ở đó. Sự trỗi dậy của Trung Quốc đã làm tăng mối
lo ngại ở Ấn Độ, Nhật Bản, Việt Nam và các nước khác. Ứng phó với sự trỗi dây của
Trung Quốc trong khắp thế giới là một trong những thách thức trong chính sách đối
ngoại lớn của thế kỷ này, và chiến lược song hành của cả hai đảng của Mỹ để
theo đuổi "vừa tích hợp nhưng đảm bảo" - theo đó Mỹ mời Trung Quốc
tham gia vào trong một trật tự của thế giới tự do, trong khi Mỹ tái khẳng định
hiệp ước an ninh với Nhật Bản – đó vẫn là môt phương sách đúng đắn.
Không giống như thế kỷ trước, khi nước Đức trỗi dậy
(đã vượt qua Anh vào năm 1900) làm dấy lên những lo sợ, mà nó đã giúp đưa nhanh
tới các thảm họa vào năm 1914. Trong sức mạnh tổng thể, Trung Quốc sẽ không vượt
qua Mỹ. Ngay cả khi nền kinh tế của Trung Quốc vượt qua Mỹ trong tổng quy mô
vào năm 2030 hoặc 2040, thu nhập bình quân tính theo đầu người của Trung Quốc
(một cách đo tốt hơn về sự trưởng thành phức tạp của nền kinh tế) sẽ tụt hậu.
Hơn nữa, Trung Quốc sẽ không bằng được Mỹ về "sức mạnh cứng" hay quân
sự hoặc "sức mạnh mềm" hay "quyền lực mềm" đầy thu hút của
Mỹ. Như Lý Quang Diệu (Lee Kuan Yew) đã từng nói, bao lâu mà Mỹ vẫn rộng mở và
thu hút những nhân tài của thế giới, thì sẽ không dễ bị Trung Quốc đánh bại,
nhưng TQ sẽ không thay thế được Mỹ.
Vì những lý do này mà Mỹ không cần một chính sách
ngăn chặn Trung Quốc. Quốc gia duy nhất có thể kiềm chế Trung Quốc là Trung Quốc.
Khi Trung Quốc áp lực với các nước láng giềng về các xung đột lãnh thổ, Trung
Quốc kềm chế chính mình. Mỹ cần khởi động các sáng kiến kinh tế trong khu vực Đông Nam Á, tái khẳng định
liên minh với Nhật Bản và Hàn Quốc, và tiếp tục cải thiện quan hệ với Ấn Độ.
Cuối cùng, còn có Nga là nước đang suy bại, nhưng với
kho vũ khí hạt nhân đủ để làm Nga tiêu diệt Mỹ - và do đó vẫn còn là một mối đe
dọa tiềm tàng cho Mỹ và những nước khác. Nga gần như hoàn toàn phụ thuộc vào
nguồn thu từ các nguồn tài nguyên năng lượng, Nga có một "một nền kinh tế
chỉ có một vụ thu hoạch" với các định chế nhũng lạm và các vấn đề nhân khẩu
và y tế bất kham. Các biện pháp can thiệp của Tổng thống Vladimir Putin ở các
nước láng giềng và khu vực Trung Đông, và tấn công trên không gian mạng vào nước
Mỹ và các nước khác, mặc dù có ý định làm cho Nga vĩ đại trở lại, tất cả
các việc này chỉ làm cho các triển vọng lâu dài của đất nước xấu đi. Tuy
nhiên, trong ngắn hạn, các nước đang suy sụp thường có nhiều rủi ro và do đó
nguy hiểm hơn - bằng chứng là Đế quốc Áo-Hung vào
năm 1914.
Điều này đã tạo ra một tình thế khó xử trong chính
sách. Một mặt, điều quan trọng là để chống lại thách thức của Putin đang thay đổi
trò chơi để cấm các nước do tự sau năm 1945 về việc sử dụng vũ lực quốc gia để
chiếm giữ lãnh thổ của các nước láng giềng. Đồng thời, Trump có lý để tránh sự
cô lập toàn diện của một đất nước mà chúng ta đang có các lợi ích chồng chéo
nhau như an ninh hạt nhân, không phổ biến vũ khí hạt nhân, chống khủng bố và
các vấn đề Bắc Cực và khu vực như Iran và Afghanistan. Các biện pháp trừng phạt
tài chính và năng lượng cần thiết cho sự răn đe; nhưng chúng ta cũng có lợi ích
đích thực: nó được thăng tiến tốt nhất bằng cách giao dịch với Nga. Không ai có
thể đạt được thắng lợi từ một cuộc chiến tranh lạnh mới.
Mỹ không suy bại. Nhiệm vụ trước mắt về chính sách đối
ngoại của Trump là nên điều chỉnh lại các ngôn từ trong luận điệu và trấn an
các đồng minh và những nước khác về vai trò của Mỹ còn đang tiếp tục trong một
trật tự của thế giới tự do.
***
Joseph S. Nye là cựu Phụ tá Bộ trưởng Quốc
phòng Hoa Kỳ và Chủ tịch Ủy ban Tình báo Quốc gia Hoa Kỳ, Giáo sư Đại học
Harvard. Ông là tác giả Is the American Century Over?
Nguyên tác: Donald Trump’s Foreign-Policy
Challenges.
No comments:
Post a Comment